Sözlük özetle bir dilde yer alan kelimenin anlamını ortaya koyan
çalışmadır. Arapça’da mu‘cem, kâmûs veya lügat kelimelerinin
karşılığıdır. Tarihte çağdaş diyebileceğimiz bilimsel kıstasları
ile metodolojik sözlük çalışmaları ilk kez Araplar tarafından yapılmıştır.
Bu çalışmalar öncelikli olarak Kur’ân ve Hadis içerisindeki
garip kelimelerini anlamaya yönelik Garîbu’l-Kur’ân ve
Garîbu’l-Hadîs tesmiyeleri ile şöhret kazanmış ‘mevzuî lügat’ da
denilen telifler olduğu görülmektedir.
Arapça sözlükler genel olarak harflerin mahreçleri, kelimelerin
son harfleri, kelimenin ilk harfi esas alınan sözlükler ve kelimenin
okunduğu şekliyle tertip edilen sözlüklerden olmak üzere
dört başlık altında toplanırlar.
Harflerin mahreçleri esas alınan sözlüklerin başlıcaları
Kitâbu’l-‘Ayn, el-Bâri‘ fî Garîbi’l-Lügati’l-‘Arabiyye, Tehzîbu’l-Lüga,
el-Muhît fi’l-Lüga, Kitâbu’l-Muhkem ve’l-Muhîti’l-A’zam; Kelimelerin
son harfleri esas alınan sözlüklerin başlıcaları Dîvânu’l-Edeb fî
Beyâni Lugati’l-Arab, ve es-Sıhâh, Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-
Arabiyye, Lisânu’l-‘Arab, el-Kâmûsu’l-Muhît, Tâcu’l-‘Arûs; kelimenin
ilk harfi esas alınan sözlüklerin başlıcaları Kitâbu’l-Cîm, el-
Cemhere, Mu‘cemu Makâyîsi’l-Luga, el-Mucmel fi’l-Luga, Esâsu’l-
Belâga, Muhtâru’s-Sıhâh, el-Mu‘cemu’l-Vasît’tir. Bu metot günümüzde
en yaygın olan metottur. Son olarak da kelimenin okunduğu
şekliyle tertip edilen sözlüklerin başlıcaları ise el-Merca’, er-
Râid, el-Muncidu’l-Ebcedî ve Larûs adlı eserlerdir1.
Malum olduğu üzere Arapça sözlükler kelimenin iştikaklarından
arınmış aslî harflerini esas alarak tertip edilmiş olduklarından,
aşağıda detayları ile verileceği üzere Arapça bir sözlükten
herhangi bir kelime aranacak olursa öncelikle o kelimenin aslî
harflerinin bulunması ardından gerekir.