III. Sonuç
Sözlük kelime olarak Arapça mu‘cem, kâmûs veya lügat kelimeleri
ile karşılanan; bir dilde yer alan kelimenin öncelikle birincil
daha sonra da gelebilecek diğer anlamlarını, farklı telif
edilme gayelerine matuf olarak deyim veya cümle içinde söyleyiş
ve yazılış şekillerini, kelimenin iştikakını, kökünü, bunların telaffuz
ve başka unsurlarla meydana gelen söz ve anlamlarını bazen
de örneklendirerek veren çalışmalardır.
Arapça sözlük kullanımı için dili meydana getiren isim, fiil,
zamir gibi kelime sınıflarını ve bunların aldıkları fiil çekimleri ve
ismin halleri gibi durumlarını ele alan biçim bilim diyebileceğimiz
morfoloji alt yapısını sağlam oluşturmak gerekir.
Mâlum olduğu üzere Arapça sözlükler kelimenin iştikaklarından
arınmış aslî harflerini esas alarak tertip edilmiş olduklarından,
Arapça bir sözlükten herhangi bir kelime aranacak olursa
öncelikle o kelimenin aslî harflerinin bulunması gerekir. Bu bağlamda
araştırmak istediğimiz kelimemiz ‘cem‘i’ ise ‘müfred’ haline,
‘muzari’, ‘emir’, ‘masdar’ veya ‘müştak’ kelimelerden ise zâid
harflerinden arındırılarak ‘mazi’ fiil kipine çevrilir. Yaptığımız bütün
bu işlemler kelimenin aslî unsurunu ortaya çıkarmamız içindir.
Örneğin: (،(كاتبون، كاتبات يكتبون، اكتب، الكتاب، كتبه، كتبتْ، كتابان، كُتَّاب، كَتَبَةٌ، كتاتيب، يكتب
gibi farklı kiplerde gelmiş olan bütün bu kelimelerin aslî unsuru
كَتَبَ) ) fiil kökü olup sözlükten bu aslî harflere indirgedikten sonra
ancak arama yapabiliriz.
14 Bkz. el-Cer, Halîl, Lârûs, Mektebetu Larous, Paris, 1973, s. 31.
15 Bkz. el-Cer, Halîl, Larûs, s. 37.
Cüneyt EREN•
Anahtar kelimeler: Mahreç, müştak, mu‘cem, aslî harfler, hecâ harfleri,
müfred, cemi‘
ABSTRACT
The Method Of Word Searching In Arabic Alphabetical Dictionaries
This inquiry is about the usage methods of alphabetical dictionaries classified
in four main groups: dictionaries organized with reference to (1) letter outlet, (2)
last letter of the word, (3) first letter of the word, and (4) pronunciation. In the
introduction, it has been considered the meaning of the word “dictionary” and
phases of lexical studies throughout history.
Key words: letter outlet, derivative, basic letters, alphabetic letters, singular,
plural.