Arapça Aksam-ı Seba

Aksam-ı Seba “yedi kısım” demektir. Bu terim Arapça Dil Bilgisinde fiil türlerini anlatmak için kullanılır. Arapçada fiiller Aksam-ı Seba başlığı altında, asli harflerinin çeşidine göre yedi ayrı kısımda incelenirler.

Öncelikle fiiller, asli harflerinde “illetli harfler” bulunup bulunmamasına göre iki ana kısma ayrılır. İçerisinde illetli harf bulunmayan fiillere “sahih fiiller“; içerisinde illetli harf bulunan fiillere “mu’tel fiiller” denir.

3 kısım sahih fiillerden, 4 kısım mu’tel fiillerden olmak üzere toplam 7 kısım fiil bulunmaktadır.

Sahih fiiller üç çeşittir:  

1. Salim Fiil  
   1. İkinci Açıklama
2. Mehmuz Fiil
   1. İkinci Açıklama
3. Mudaaf Fiil

İlletli fiiller dört çeşittir: 

Aslî harfler açısından fiiller:

Aslî harflerinin çeşidine göre yedi kısma ayırdığımız filleri, asli harflerinde illet harfleri bulunup bulunmamasına göre de sahih fiiller ve mutel fiiller olarak ikiye ana gruba ayırmıştık. Şimdi Sırasıyla bu fiil çeşitlerini tanıyalım:

Asli harflerinde illet harflerinden (ا،و،ي) biri, hemze ve şedde bulunmayan fiildir.

عرف     ذهب     دخل     جلس

Salim fiiller sülasi altı bâbdan gelir.

MEHMUZ FİLLER – الفعل المهموز

Aslî harflerinden biri hemzeli olan fiildir.

أكل     سأل     قرأ

ilk harfi hemzeli olan mehmuz fillere “mehmûzu’l-fâ” denir.

Örnek:  أمر     أخذ     أذن

Genellikle mehmûzu’l-fâ olan fiillerin çekimleri salim fiiller gibidir.

İkinci harfi hemzeli olan mehmuz fillere “mehmûzu’l-ayn” denir.

Örnek:  رأس     سئم     رؤف

Üçüncü harfi hemzeli olan mehmuz fillere “mehmûzu’l lâm” denir.

Örnek: بدأ     ملأ     كفأ

MUZAAF FİLLER – الفعل المضاعف

Son iki harfi aynı olup ikinci harfle üçüncü harf bir harf şeklinde yazılarak şeddelenen fiildir.

Örnek:  فرر = فرّ                         ردد = ردّ                       كفف = كفّ

Muzâaf fiiller umûmiyetle, birinci, ikinci ve dördüncü bâblardan gelirler.

Aslî harflerinden ilki ilki “vav” (و) veya “ya” (ي) olan fiildir.

Asli harflerinden ilk harfi vav’lı olan misal fiillere “misalu’l-vavi” (المثال الواوي) denir.

Örnek:  وهب          وقف          ورِثَ

Asli harflerinden ilk harfi Yâ’lı olan misal fillere “misalu’l-yai” (المثال اليائي) denir.

Örnek:   يبِسَ          يقِظ          يَتُمَ

“Misal” salim fiile benzeyen manasında kullanılmıştır.

Misal-i vavilerin mazileri salim gibi çekilir. Misal-i yailerin mazileri ve muzarileri salim gibi çekilir.

ECVEF FİLLER – الفعل الأجوف

Ortadaki harfi illet harflerinden biri olan fiillerdir.

Örnek:  موت  –  مات              طير  –  طار

Ecvef fiiller birinci, ikinci ve dördüncü bablardan gelirler.

NAKIS FİLLER – الفعل الناقص

Sonu illet harflerinden biri olan fiillerdir.

Örnek:   تلو – تلى              مشي – مشى

Nakıs fiiller altıncı bab hariç diğer bablardan gelir.

LEFİF FİLLER – الفعل اللفيف

İki harfi illetli olan fiildir. İkiye ayrılır:

İlletli olan iki harfi bitişik olan lefif fiillere “Lefîf-i makrun” (اللفيف المقرون) yani bitişik lefif denir.

Örnek:  شوى          روى          حيي

İlletli olan iki harfi ayrı olan lefif fiillere “Lefîf-i mefruk” (اللفيف المفروق) yani ayrı lefif denir.

Örnek:  وَقِي          وَلي          وَفى

Çekimi nakıs fiil gibi yapılır.