Sahih Fiiller ve Çekimleri
Sahih fiiller yukarıda da söylediğimiz gibi sâlim, muzâaf ve mehmûz kısımlarına ayrılmaktadırlar.
1. Sâlim: Sâlim fiiller sülâsî altı bâbdan da gelirler. Çekimleri şu şekildedir.
Sâlim Fiillerin Mâzî Çekimi
| Cemi الجَْمْع (Çoğul) | Müsennâ الْمُثَنَّى (İkil) | Müfred الْمُفْرَدُ (Tekil) | Yazdı : كَتَبَ |
| كَتبُوا | كَتَبَا | كَتَبَ | Gâib / الْغَائِبُ III. Şahıs Eril |
| كَتبْنَ | كَتَبَتَا | كَتبَتْ | Gâibe / الْغَائِبَةُ III. Şahıs Dişil |
| كَتبْتُمْ | كَتبْتُما | كَتبْتَ | Muhâtab / الْمُخَاطَبُ II. Şahıs Eril |
| كَتبْتُنَّ | كَتبْتُمَا | كَتبْتِ | Muhâtaba / الْمُخَاطَبَةُ II. Şahıs Dişil |
| كَتبْنَا | كَتبْتُ | Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ I. Şahıs Eril/Dişil | |
Mâzi fiil, başına ( ما ) getirilerek olumsuz yapılır: ( ما كَتَبَ ) “yazmadı”, ( ما جَلَسَ ) “oturmadı” gibi. Çekimlerde herhangi bir değişiklik olmaz: ( ما كَتَبَ، ما (كَتَبا، ما كَتَبوا، ما كَتَبَتْ…
Sâlim Fiillerin Muzâri Çekimi
| Cemi الجَْمْع (Çoğul) | Müsennâ الْمُثَنَّى (İkil) | Müfred الْمُفْرَدُ (Tekil) | Yazıyor : يَكْتُبُ |
| يَكْتُبُونَ | يَكْتُبَانِ | يَكْتُبُ | Gâib / الْغَائِبُ III. Şahıs Eril |
| يَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبُ | Gâibe / الْغَائِبَةُ III. Şahıs Dişil |
| تَكْتُبُونَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبُ | Muhâtab / الْمُخَاطَبُ II. Şahıs Eril |
| تَكْتُبْنَ | تَكْتُبَانِ | تَكْتُبِينَ | Muhâtaba / الْمُخَاطَبَةُ II. Şahıs Dişil |
| نَكْتُبُ | أكْتُبُ | Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ I. Şahıs Eril/Dişil | |
Muzâri fiil, başına ( ما ) ve ( لا) getirilerek olumsuz yapılır. Başına ( (ما gelmiş olan muzâri siygasına “nefy i hâl” denir ki Türkçedeki “Şimdiki zamanın olumsuzu”nun karşılığıdır. Başında
( لا) bulunan muzâri fiil siygasına ise “nefyi istikbâl” denir. Türkçedeki “geniş veya gelecek zamanın olumsuzu”nun karşılığıdır. ( ما يَكْتُبُ ) “yazmıyor”, ( (لا يكْتُبُ “yazmaz/yazmayacak” gibi. Çekimlerde herhangi bir değişiklik olmaz:
Arapçada bir fiilin hangi harfi içine aldığı, şeddeli olup olmadığı, içinde illetli harfin bulunup bulunmadığı ya da kaç tane illetli harfin bulunduğu önemlidir. Çünkü fiilin çekimi sırasında ve emir yapılışında, fiilin aksam-ı sebada hangi kısma girdiğine göre şekil alır.
Aksam-ı seba: Yedi kısım demektir. Mazideki harf durumuna göre bir fiil yedi kısımdan birine girer.
Aksam-ı Seb’a ikiye ayrılır: 1- Sahih Fiiller 2- Mu’tel Fiiller.
Sahih fiiller: Kök harflerinden hiçbiri illetli harf olmayan fiil demektir. İllet harfleri “elif, vav, ye” harfleridir. Demek, bir fiilin kök harflerinde bu üç harften hiçbiri yoksa bu fiil sahih fiillerdendir. Sahih fiiller de kendi arasında üçe ayrılır. Bunlar: 1- Salim Fiil 2- Mehmuz Fiil 3- Mudaaf fiildir.
Mutel fiiller: Kök harflerinden biri veya ikisi illetli harf olan fiil demektir. Mutel fiiller 4 grupta incelenir. Bunlar: 1- Misel fiil 2- Ecvef fiil 3- Nakıs fiil 4- Lefif fiildir.
Şimdi sırasıyla bu fiil gruplarını inceleyelim. İlk önce Salim Fiil ile başlıyoruz:
Salim Fiil: Kök harflerinde illetli harf olmayan, hemze bulunmayan ve harf tekrarı olmayan fiildir. حَسُنَ ، عَلِمَ ، جَلَسَ ، فَتَحَ gibi fiiller salim fiillerdendir. Salim fiillerden olan جَلَسَ fiilinin mazi, muzari ve emir çekimini yaparak salim fiilin çekimini görelim:
Mazi çekimi:
| Cem’i | Müsenna | Müfred | |
| جَلَسُوا | جَلَسَا | جَلَسَ | Gaib |
| Onlar oturdular | İkisi oturdu | O oturdu | |
| جَلَسْنَ | جَلَسَتَا | جَلَسَتْ | Gaibe |
| Onlar oturdular | İkisi oturdu | O oturdu | |
| جَلَسْتُمْ | جَلَسْتُمَا | جَلَسْتَ | Muhatab |
| Sizler oturdunuz | Siz ikiniz oturdunuz | Sen oturdun | |
| جَلَسْتُنَّ | جَلَسْتُمَا | جَلَسْتِ | Muhataba |
| Sizler oturdunuz | Siz ikiniz oturdunuz | Sen oturdun | |
| جَلَسْنَا | جَلَسْنَا | جَلَسْتُ | Mütekellim |
| Biz oturduk | Biz ikimiz oturduk | Ben oturdum |
Muzari çekimi:
| Cem’i | Müsenna | Müfred | |
| يَجْلِسُونَ | يَجْلِسَانِ | يَجْلِسُ | Gaib |
| Onlar oturuyorlar | O İkisi oturuyor | O oturuyor | |
| يَجْلِسْنَ | تَجْلِسَانِ | تَجْلِسُ | Gaibe |
| Onlar oturuyorlar | O ikisi oturuyor | O oturuyor | |
| تَجْلِسُونَ | تَجْلِسَانِ | تَجْلِسُ | Muhatab |
| Sizler oturuyorsunuz | İkiniz oturuyorsunuz | Sen oturuyorsun | |
| تَجْلِسْنَ | تَجْلِسَانِ | تَجْلِسِينَ | Muhataba |
| Sizler oturuyorsunuz | İkiniz oturuyorsunuz | Sen oturuyorsun | |
| نَجْلِسُ | نَجْلِسُ | أَجْلِسُ | Mütekellim |
| Biz oturuyoruz | Biz ikimiz oturuyoruz | Ben oturuyorum |
Emir çekimi:
| Cem’i | Müsenna | Müfred | |
| اِجْلِسُو | اِجْلِسَا | اِجْلِسْ | Muhatab |
| Sizler oturun | Siz ikiniz oturun | Otur | |
| اِجْلِسْنَ | اِجْلِسَا | اِجْلِسِي | Muhataba |
| Sizler oturun | Siz ikiniz oturun | Otur |