ARAPÇADA LEFİF FİİLLER GENEL ÖZET

LEFİF FİİLLER

LEFİFİ MAKRUN

Lefifi makrun, yalnız ikinci ile dördüncü babdan gelir.

İkinci babdan gelenler فَعََى، يَفْعِى şeklinde olur. رَوَى، يَرْوِى gibi.

Dördüncü babdan gelenler فَعِىَ، يَفْعَى şeklinde olur. هَوِىَ، يَهْوَى gibi.

Lefifi makrunlar gerek şekil ve gerekse tasrif bakımından tamamıyla nakıs fiiller gibidir. Binaenaleyh ikinci babdan gelen lefifi makrun, ikinci babdan gelen nakıs gibi, dördüncü babdan gelen lefifi makrun da, dördüncü babdan gelen nakıs gibi çekilir.

Not:

Dördüncü babdan olan حَيِىَ ile عَيِىَ kelimeleri emsali gibi dördüncü babdan olan nakıslar gibi çekilmekle beraber yalnız fiili mazilerin baştan beş sigası şedde ile söylenmesi de caizdir.

Demek ki, bu iki kelimenin fiili mazisi iki türlü çekilir:

حَيِىَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
حَيُوا	حَيِيَا	حَيِىَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
حَيِينَ	حَيِيَتَا	حَيِيَتْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
حَيِيتُمْ	حَيِيتُمَا	حَيِيتَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
حَيِيتُنَّ	حَيِيتُمَا	حَيِيتِ	مُؤَنَّثٌ Dişil
حَيِينَا		حَيِيتُ		مُتَكَلِّمٌ

حَىَّ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
حَيُّوا	حَيَّا	حَىَّ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
حَيِينَ	حَيَّتَا	حَيَّتْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
حَيِيتُمْ	حَيِيتُمَا	حَيِيتَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
حَيِيتُنَّ	حَيِيتُمَا	حَيِيتِ	مُؤَنَّثٌ Dişil
حَيِينَا		حَيِيتُ		مُتَكَلِّمٌ

عَيِىَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
عَيُوا	عَيِيَا	عَيِىَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
عَيِينَ	عَيِيَتَا	عَيِيَتْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
عَيِيتُمْ	عَيِيتُمَا	عَيِيَتْ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
عَيِيتُنَّ	عَيِيتُمَا	عَيِيتِ	مُؤَنَّثٌ Dişil
عَيِينَا		عَيِيتُ		مُتَكَلِّمٌ

عَىَّ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
عَيُّوا	عَيَّا	عَىَّ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
عَيِينَ	عَيَّتَا	عَيَّتْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
عَيِيتُمْ	عَيِيتُمَا	عَيِيتَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
عَيِيتُنَّ	عَيِيتُمَا	عَيِيتِ	مُؤَنَّثٌ Dişil
عَيِينَا		عَيِيتُ		مُتَكَلِّمٌ

Yukarıda da söylediğimiz gibi şeddeli okumanın cevazı yalnız fiili mazinin baştan beş sigasına mahsustur.

LEFİFİ MEFRUK

Lefifi mefruk, ikinci, dördüncüve altıncı bablardan gelir.

İkinci babdan gelen lefifi mefruklar فَعَى، يَفْعِى şeklindedir. وَقَى، يَقِى gibi. Demek ki, müzarisi nakıstan biraz farklıdır.

Dördüncü babdan gelen lefifi mefruklar tamamıyla nakıs gibi فَعِىَ، يَفْعَى şeklinde olur. وَجِىَ، يَوْجَى gibi.

Altıncı babdan gelen lefifi mafruklar فَعِىَ، يَعِى şeklinde olur. وَلِىَ، يَلِى gibi. Demek ki, müzarisi nakıstan biraz farklıdır.

MAZİ MALUM VE MAZİ MEÇHUL

İkinci babdan gelen lefifi mefrukun mazisi ikinci babdan gelen nakısın mazisi gibi, dördüncü ve altında bablardan gelen lefifi mefrukun mazisi dördüncü bebdan gelen nakısın mazisi gibi çekilir.

MÜZARİ MALUM

İkinci ve altıncı bablardan gelen lefifi mefrukun müzarii malumu, ikinci babdan gelen nakısın müzarii malumu gibi; dördüncü babdan gelen lefifi mefrukun muzari malumu, dördüncü babdan gelen nakısın muzari malumu gibi çekilir. Binaenaleyh يَقِىَ، يَلِى kelimeleri يَحْمِى gibi, fakat يَوْجَى kelimesi يَنْسَى gibi çekilir.

يَقِي fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
يَقُونَ	يَقِيَانِ	يَقِى	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
يَقِينَ	تَقِيَانِ	تَقِى	مُؤَنَّثٌ Dişil
تَقُونَ	تَقِيَانِ	تَقِى	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
تَقِينَ	تَقِيََانِ	تَقِينَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
نَقِى		اَقِى		مُتَكَلِّمٌ

يَلِى fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
يَلُونَ	يَلِيَانِ	يَلِى	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
يَلِينَ	تَلِيَانِ	تَلِى	مُؤَنَّثٌ Dişil
تَلُونَ	تَلِيََانِ	تَلِى	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
تَلِينَ	تَلِنَانِ	تَلِينَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
نَلِى		اَلِى		مُتَكَلِّمٌ

MÜZARİ MEÇHUL

Lefifi mefrukun müzari meçhulü yalnız يُوعَى şekli üzere bulunur. يُولَى يُوقَى gibi.

يُوعَى şekli ile nakısın müzari meçhulünün şekli olan يُفْعَى arasında küçük bir fark varsa da çekimleri birdir.

يُوقَى fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
يُوقَوْنَ	يُوقَيَانِ	يُوقَى	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
يُوقَيْنَ	تُوقَيََانِ	تُوقَى	مُؤَنَّثٌ Dişil
تُوقَوْنَ	تُوقَيَانِ	تُوقَى	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
تُوقَيْنَ	تُوقَيََانِ	تُوقَيْنَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
نُوقَى		اُوقَى		مُتَكَلِّمٌ

يُولَى fiilinin çekimi:

جَمْعٌ	تَثْنِيَةٌ	مُفْرَدٌ
يُولَوْنَ	يُولَيََانِ	يُولَى	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
يُولَيْنَ	تُولَيَانِ	تُولَى	مُؤَنَّثٌ Dişil
تُولَوْنَ	تُولَيََانِ	تُولَى	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
تُولَيْنَ	تُولَيَانِ	تُولَيْنَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
نُولَى		اُولَى		مُتَكَلِّمٌ

MUZARİ MANSUP

Lefifi mefrukların müzari mansubu tamamıyla nakısta olduğu gibidir.

Malum olarak لَنْ يَقِىَ، لَنْ يَوْجَى، لَنْ يَلِىَ gibi.

Meçhul olarak لَنْ يُوقَى، لَنْ يُولَى gibi.

MUZARİ MANSUP MALUM

لَنْ يَقِىَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَنْ يَقُوا	لَنْ يَقِيَا	لَنْ يَقِىَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَنْ يَقِينَ	لَنْ تَقِىَ	لَنْ تَقِىَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ تَقُوا	لَنْ تَقِىَ	لَنْ تَقِىَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَنْ تَقِينَ	لَنْ تَقِىَ	لَنْ تَقِى	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ نَقِىَ		لَنْ اَقِىَ		مُتَكَلِّمٌ

لَنْ يَلِىَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَنْ يَلُوا	لَنْ يَلِيََا	لَنْ يَلِىَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَنْ يَلِينَ	لَنْ تَلِيََا	لَنْ تَلِىَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ تَلُوا	لَنْ تَلِيََا	لَنْ تَلِىَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَنْ تَلِينَ	لَنْ تَلِيََا	لَنْ تَلِى	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ نَلِىَ		لَنْ اَلِىَ		مُتَكَلِّمٌ

MUZARİ MANSUP MEÇHUL

لَنْ يُوقَى fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَنْ يُوقَوْا	لَنْ يُوقَيَا	لَنْ يُوقَى	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَنْ يُوقَيْنَ	لَنْ تُوقَيَا	لَنْ تُوقَى	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ تُوقَوْا	لَنْ تُوقَيَا	لَنْ تُوقَى	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَنْ تُوقَيْنَ	لَنْ تُوقَيَا	لَنْ تُوقَىْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ نُوقَى		لَنْ اُوقَى		مُتَكَلِّمٌ

لَنْ يُولَى fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَنْ يُولَوْا	لَنْ يُولَيَا	لَنْ يُولَى	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَنْ يُولَيْنَ	لَنْ تُولَيَا	لَنْ تُولَى	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ تُولَوْا	لَنْ تُولَيَا	لَنْ تُولَى	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَنْ يُولَيْنَ	لَنْ تُولَيَا	لَنْ يُولَىْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَنْ نُولَى		لَنْ اُولَى		مُتَكَلِّمٌ

MUZARİ MECZUM

Lefifi mefrukların muzari meczumu tamamıyla nakıstaki gibidir.

لَمْ يَقِ، لَمْ يُوقَ، لَمْ يَلِ، لَمْ يُولَ، لَمْ يَوْجَ

لَمْ يَقِ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَمْ يَقُوا	لَمْ يَقِيَا	لَمْ يَقِ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَمْ يَقِينَ	لَمْ تَقِيَا	لَمْ تَقِ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ تَقُوا	لَمْ تَقِيَا	لَمْ تَقِ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَمْ تَقِينَ	لَمْ تَقِيَا	لَمْ تَقِى	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ نَقِ		لَمْ اَقِ		مُتَكَلِّمٌ

لَمْ يَلِ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَمْ يَلُوا	لَمْ يَلِيَا	لَمْ يَلِ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَمْ يَلِينَ	لَمْ تَلِيَا	لَمْ تَلِ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ يَلُوا	لَمْ تَلِيَا	لَمْ تَلِ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَمْ تَلِينَ	لَمْ تَلِيَا	لَمْ تَلِى	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ نَلِ		لَمْ اَلِ		مُتَكَلِّمٌ

لَمْ يُوقَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَمْ يُوقَوْا	لَمْ يُوقَيَا	لَمْ يُوقَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَمْ يُوقَيْنَ	لَمْ تُوقَيَا	لَمْ تُوقَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ تُوقَوْا	لَمْ تُوقَيَا	لَمْ تُوقَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَمْ تُوقَيْنَ	لَمْ تُوقَيَا	لَمْ تُوقَىْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ نُوقَ		لَمْ اُوقَ		مُتَكَلِّمٌ

لَمْ يُولَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَمْ يُولَوْا	لَمْ يُولَيَا	لَمْ يُولَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَمْ يُولَيْنَ	لَمْ تُولَيَا	لَمْ تُولَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ تُولَوْا	لَمْ تُولَيَا	لَمْ تُولَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَمْ تُولَيْنَ	لَمْ تُولَيَا	لَمْ تُولَىْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ نُولَ		لَمْ اُولَ		مُتَكَلِّمٌ

لَمْ يَوْجَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لَمْ يَوْجَوْا	لَمْ يَوْجَيَا	لَمْ يَوْجَ	مُذَكَّرٌ Eril	غَائِبٌ
لَمْ يَوْجَيْنَ	لَمْ تَوْجَيَا	لَمْ تَوْجَ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ تَوْجَوْا	لَمْ تَوْجَيَا	لَمْ تَوْجَ	مُذَكَّرٌ Eril	مُخَاطَبٌ
لَمْ تَوْجَيْنَ	لَمْ تَوْجَيَا	لَمْ تَوْجَىْ	مُؤَنَّثٌ Dişil
لَمْ نَوْجَ		لَمْ اَوْجَ		مُتَكَلِّمٌ

EMRİ HAZIR MALUM

Emri hazırın malumu:

İkinci ve altıncı bablarda bir harfli olarak عِ şeklinde gelir.

Dördüncü babda اِيعَ şeklin gelir, اِيجَ، لِ، قِ gibi.

عِ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
عُوا	عِيَا	عِ	مُذَكَّرٌ	مُخَاطَبٌ
عِينَ	عِيَا	عِى	مُؤَنَّثٌ

قِ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
قُوا	قِيَا	قِ	مُذَكَّرٌ	مُخَاطَبٌ
قِينَ	قِيَا	قِى	مُؤَنَّثٌ

لِ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
لُوا	لِيَا	لِ	مُذَكَّرٌ	مُخَاطَبٌ
لِينَ	لِيَا	لي	مُؤَنَّثٌ

اِيعَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
اِيعَوْا	اِيعَيَا	اِيعَ	مُذَكَّرٌ	مُخَاطَبٌ
اِيعَيْنَ	اِيعَيَا	اِيعَىْ	مُؤَنَّثٌ

اِيجَ fiilinin çekimi:

جَمْعٌ Çoğul	تَثْنِيَةٌ İkil	مُفْرَدٌ Tekil
اِيجَوْا	اِيجَيَا	اِيجَ	مُذَكَّرٌ	مُخَاطَبٌ
اِيجَيْنَ	اِيجَيَا	اِيجَىْ	مُؤَنَّثٌ

Not:

Bir harfli olan emri hazır malumun birinci sigası söylenip susulacak ise o zaman birinci siganın sonuna sakin bir (ha) ه ilave etmek lazımdır.

Mesela: قِ deyip durmak olmaz. قِهْ diyerek durmak daha uygun olacaktır. Bu (ha’ya) “Ha-i Sekt=susma hası” denir.

Dikkat:

Cahdi Mutlak’ın malum ve meçhul bütün sigalarında لَمْ yerine لَمَّا getirirsek Cahdi Mustağrak meydana gelir.

Malum ve meçhul altı gaib sigasında لَمْ yerine;

لِ getirirsek emri gaib,

لاَ getirirsek nehyi gaib, meydana gelir.

Yalnız meçhul altı muhatab sigasında لَمْ yerine لِ getirirsek Emri Hazırın meçhulü meydana gelir.

Malum ve Meçhul altı mutahab sigasında لَمْ yerine لاَ getirirsek Nehyi Hazır meydana gelir.

Malum ve Meçhul iki mütekellim sigasında لَمْ yerine لِ getirirsek Emri Mütekellim, لاَ getirirsek Nehyi Mütekellim meydana gelir.

SÜLASİ FİİLİNİN ALTI BABI

 

1. Bir takım mazi malum fiiller vardır ki, فَعَلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعُلُ şekli üzere bulunur. كَتَبَ، يَكْتُبُ gibi. İşte bu gibi fiiller sülasinin birinci babını teşkil
2. Bir takım mazi malum fiiller vardır ki, فَعَلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعِلُ şekli üzere bulunur. ضَرَبَ، يَضْرِبُ gibi. Bu gibi fiiller ikinci babını teşkil
3. Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعَلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعَلُ şekli üzere bulunur. فَتَحَ، يَفْتَحُ gibi. Bu gibi fiiller üçüncü babını teşkil ederler.
4. Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعِلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعَلُ şekli üzere bulunur. عَلِمَ، يَعْلَمُ gibi. Bu gibi fiiller dördüncü babı teşkil ederler.
5. Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعُلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعَلُ şekli üzere bulunur. حَسُنَ، يَحْسُنُ gibi. Bu gibi fiiller beşinci babı teşkil ederler.
6. Bir takım mazi fiiller vardır ki, فَعِلَ şekli üzere bulunduğu halde, muzari malumu يَفْعِلُ şekli üzere bulunur. حَسِبَ، يَحْسِبُ gibi. Bu gibi fiiller altıncı babı teşkil ederler.

Dikkat:

Gerek mazinin, gerek muzarinin yukarıda açıklanan şekilleri sahih ile mehmuzda aynen görülür. Diğer bir tabirle altı babın izah edilen şekiller üzere bulunması sahihler ile mehmuzlara mahsustur.