B) SÜLÂSÎ MÜCERREDE İKİ HARF İLAVESİYLE KURULAN MEZÎD FİİLLER
Sülâsî mücerrede iki harf ilavesiyle kurulan 5 harfli fiiller 5 ayrı şekilde gelir:
| اِنْفِعَالاً | يَنْفَعِلُ | اِنْفَعَلَ |
| اِنْكِسَاراً | يَنْكَسِرُ | اِنْكَسَرَ |
| kırılmak | kırılıyor | kırıldı |
| اِفْتِعاَلاً | يَفْتَعِلُ | اِفْتَعَلَ |
| اجْتِمَاعاً | يَجْتَمِعُ | اِجْتَمَعَ |
| toplanmak | toplanıyor | toplandı |
| اِفْعِلاَلاً | يَفْعَلُّ | اِفْعَلَّ |
| اِحْمِرَاراً | يَحْمَرُّ | اِحْمَرَّ |
| kızarmak | kızarıyor | kızardı |
| تَفَعُّلاً | يَتَفَعَّلُ | تَفَعَّلَ |
| تَعَلُّماً | يَتَعَلَّمُ | تَعَلَّمَ |
| öğrenmek | öğreniyor | öğrendi |
| تَفَاعُلاً | يَتَفَاعَلُ | تَفَاعَلَ |
| تَبَاعُداً | يَتَبَاعَدُ | تَبَاعَدَ |
| uzaklaşmak | uzaklaşıyor | uzaklaştı |
Bunların sırasıyla çekimleri ve örnekleri şöyledir:
1) İNFİÂL (اِنْفِعَالٌ) BÂBI
Sülâsi mücerredin başına إنْ harflerinin eklenmesiyle yapılır. Şekil olarak malûm, anlam olarak meçhûldür.
| Masdar | Muzâri | Mâzî |
| اِنْفِعَالاً | يَنْفَعِلُ | اِنْفَعَلَ |
| اِنْكِسَاراً | يَنْكَسِرُ | اِنْكَسَرَ |
| kırılmak | kırılıyor | kırıldı |
Gayesi: Bu fiilin kuruluşu mutâvaat içindir. Mutâvaat; müteaddî fiilin mef’ûl üzerinde meydana getirdiği tesiri kabullenmesidir. Genellikle bu ölçüde gelen fiiller lâzım olur ve dâima hissî yani maddî bir oluşu ifade eder. Örnek:
| كَسَرْتُ الزُّجاَجَ فَانْكَسَرَ. | Camı kırdım o da kırıldı. |
| قَطَّعْتُ الْحَبْلَ فَانْقَطَعَ. | İpi parça parça kestim o da kesildi. |
اِنْفِعَالٌ bâbından örnekler:
| كَسَرَ | kırdı | أَكْسَرَ | kırdırdı | اِنْكَسَرَ | kırıldı | ||||||||||||||
| فَتَحَ | açtı | اَفْتَحَ | açtırdı | اِنْفَتَحَ | açıldı | ||||||||||||||
| غَلِقَ | kapadı | أَغْلَقَ | kapattı | اِنْغَلَقَ | kapandı | ||||||||||||||
|
| Mâzî Çekimi |
|
|
| |||||||||||||||
| اِنْكَسَرُوا | اِنْكَسَرَا | اِنْكَسَرَ | kırıldı | Gâib |
| ||||||||||||||
| اِنْكَسَرْنَ | اِنْكَسَرَتَا | اِنْكَسَرَتْ |
| Gâibe |
| ||||||||||||||
|
| … | اِنْكَسَرْتَ |
| Muhâtab |
| ||||||||||||||
|
| Muzâri Çekimi |
|
|
| |||||||||||||||
| يَنْكَسِرُونَ | يَنْكَسِرَانِ | يَنْكَسِرُ | kırılır | Gâib |
| ||||||||||||||
| يَنْكَسِرْنَ | تَنْكَسِرَانِ | تَنْكَسِرُ |
| Gâibe |
| ||||||||||||||
|
| … | تَنْكَسِرُ |
| Muhâtab |
| ||||||||||||||
اِنْفِعَالٌ bâbının kendisi meçhûl mana verdiği için mâzî ve muzâri meçhûlu yoktur.
Emr-i Hâzırı: يَنْكَسِرُ kırılır اِنْكَسِرْ kırıl
| اِنْكَسِرُوا | اِنْكَسِرَا | اِنْكَسِرْ | kırıl |
| اِنْكَسِرْنَ | اِنْكَسِرَا | اِنْكَسِرِي |
|
İsm-i Fâili: يَنْكَسِرُ dan مُنْكَسِرٌ kırılan
İsm-i mef’ûlü kullanılmaz.
*Bu kalıptaki fiillerin ilk harfi hemze-i vasıl olduğundan geçiş halinde okunmaz.
| وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ. | Ve ay yarıldı |
| كُسِرَ الْقَلَمُ. (kalem kırıldı) | اِنْكَسَرَ الْقَلَمُ. (kalem kırıldı) |
Yukarıdaki iki cümle arasındaki fark: Sülâsî meçhûlde söyleyenin zihninde işin ne ile nasıl ve kim tarafından yapıldığı mevcuttur. İnfial bâbında ise bunlar dikkate alınmaz, önemli olan meydana gelen iştir.
|
| Muzaaf Fiillerin İnfial Kalıbı: | Nâkıs İnfiâl Kalıbının Çekimi: | |||
| Mâzî | اِنْشَقَّ yarıldı | Mâzî | اِنْبَغَى yakıştı, uydu | ||
| Muzâri | يَنْشَقُّ | Muzâri | يَنْبَغِي | ||
| Mansûb H. | يَنْشَقَّ | Emir | اِنْبَغِ | ||
| Meczûm H. | يَنْشَقَّ – يَنْشَقِّ – يَنْشَقِقْ | İsm-i Fâil | مُنْبَغٍ | ||
| İsm-i Fâil | مُنْشَقٌّ | İsm-i Mef’ûl | مُنْبَغىً | ||
| İsm-i Mef’ûl | مُنْشَقٌّ | Masdar | اِنْبِغاَءً | ||
| Masdar | اِنْشِقاَقٌ | ||||