Kalp Fiilleri Hakkında
وَ مِنْهَا جَوَازُ أَنْ يَكُونَ فَاعِلُهَا وَ مَفْعُولُهَا ضَمِيرَيْنِ مُتَّصِلَيْنِ مُتَّحِدَىِ المَعْنَى، نحو؛ عَلِمْتُنِى قَائِمًا وَ حُمِلَ عَدِمَ وَ فَقَدَ فِي هَذَا الجَوَازِ عَلَى وَجَدَ وَ مِنْهَا جَوَازُ دُخُولِ أَنَّ عَلَى مَعْمُولَيْهَا، نحو؛ عَلِمْتُ أَنَّ زُيْدًا قَائِمٌ.
وَ مِنْهَا ve ondan (kalp fiillerinin hususiyetinden), جَوَازُ caiz olması, أَنْ يَكُونَ فَاعِلُهَا kalp fiillerinin faillerinin olmasının, وَ مَفْعُولُهَا kalp fiillerinin mefullerinin olmasının (ne olması?), ضَمِيرَيْنِ iki zamir olması, مُتَّصِلَيْنِ muttasıl (bitişik), مُتَّحِدَىِ المَعْنَى manaları ittihad edilmiş, bir olan. Misal; عَلِمْتُنِى قَائِمًا “Kendimi ayağa kalkan bildim” gibi. وَ حُمِلَ hamledildi, عَدِمَ yitirdi, وَ فَقَدَ ve yitirdi (bazen kaynağı kaybolan kitaplara mefkud denilir. Yani yitip gitmiş manasında), فِي هَذَا الجَوَازِ şu cevaz konusunda, عَلَى وَجَدَ kalp fiillerinden olan وَجَدَ fiili üzerine. وَ مِنْهَا ve yine kalp fiillerinin hususiyetindendir; جَوَازُ دُخُولِ dahilinin caizi, neyin? أَنَّ enne edatının, hurufun müşebbehetun bilfiil olan edat. عَلَى مَعْمُولَيْهَا iki mamul (mübteda ve haber / yani iki meful) üzerine, Misal; عَلِمْتُ أَنَّ زُيْدًا قَائِمٌ “Zeyd’in muhakkak ayakta olduğunu bildim” gibi.
Metnin Toplu Manası; Kalp fiillerinin bir hususiyeti de; faillerinin ve mefullerinin tek manada olan muttasıl zamir olmasıdır. Buna misal; عَلِمْتُنِى قَائِمًا “Kendimi ayağa kalkan bildim” gibidir.
| قَائِمًا | عَلِمْتُنِى |
| Meful | Fiil + Fail |
| عَلِمْتُنِى lafzındaki تُ zamiri, عَلِمَ fiilinin failidir. نِ nun harfi ise; nun-u vikaye’dir. Fiilin son harfini cerre benzeyen kesreden korumak için getirilen bir harftir. Sondaki ي ya harfi ise mütekellim ya’sı olup, kalp fiili olan عَلِمْتُ fiilinin 1. mefulüdür. قَائِمًا kelimesi ise, kalp fiili olan عَلِمْتُ fiilinin 2. mefulüdür. عَلِمْتُنِى قَائِمًا terkibinde عَلِمَ fiilinin faili ile 1. mefulü (تُ zamiri ve ي ya-i mütekellim) muttasıl zamirdir. Bu iki zamirin delalet ettiği şahıs aynı kişidir. Her ikisi de nefs-i mütekellim zamiridir. | |
| قَائِمٌ | زُيْدًا | أَنَّ | عَلِمْتُ |
| enne’nin haberi | enne’nin ismi | edat | Fiil+Fail |
| Enne, isim ve haberi ile birlikte masdara müevveldir ve tamamı mahallen mensubtur. | Kalp fiili | ||
| Bu terkibte عَلِمَ kalp fiilidir. تُ ta zamiri onun failidir. Fiil, faili ile birlikte fiil cümlesini teşkil eder. أَنَّ lafzı, fiile benzeyen harflerden olup, ismini nasb ve haberini raf’ eden bir edattır. زُيْدًا lafzı, أَنَّ ‘nin ismidir ve قَائِمٌ lafzı ise أَنَّ ‘nin haberidir. زُيْدًا قَائِمٌ birlikte bir isim cümlesidir. Bu isim cümlesi ise أَنَّ ‘nin sılasıdır. أَنَّ harfi sılası ile beraber (أَنَّ زُيْدًا قَائِم) masdara müevveldir, yani masdara tevil edilebilir ve mahallen mensubtur. عَلِمْتُ kalp fiilinin 2 mefulu yerine gelmiştir. Masdara tevil edilip cümle kurulursa; عَلِمْتُ قِيَامُ زَيْدٍ “Zeyd’in ayakta oluşunu bildim” şeklinde olurdu. | |||