“İsm-i tasğîr” ve “İsm-i mensûb” olmak üzere toplam iki çeşittir.
1. İsm-i tasğîr: Türkçedeki küçültme isminin karşılığıdır. Acıma, sevimlilik
katma ya da aşağılama amacıyla isimler tasğîr işlemine tabi tutulur.
Sözgelimi “Çocuk” yerine “Çocukcağız” dendiğinde ona karşı acıma ve
merhamet, “Bebek” yerine “Bebecik” dendiğinde ona sevimlilik katma,
“Adam” yerine “Adamcık” dendiğinde ona karşı aşağılama ve hakaret hisleri
ifade edilmiş olur.
a. Yapılışı
1. Üç harfli isimler ( جُنْدٌ ← جُنَيْدٌ؛ رَجُلٌ ← رُجَيْلٌ؛ عَبْدٌ ← عُبَيْدٌ ) örneklerinde
olduğu gibi فُعَيْلٌ veznine aktarılarak ism-i tasğîr yapılır.
2. Dört harfli isimler ( (زَوْرَقٌ ← زُوَيْرِقٌ؛ عَسْكَرٌ ← عُسَيْكِرٌ؛ مَسْجِدٌ ← مُسَيْجِدٌ
örneklerinde olduğu gibi فُعَيْعِلٌ veznine aktarılarak ism-i tasğîr yapılır.
3. Beş veya üzeri harften oluşan isimler ( ؛ إِصْطَبْل ← أُصَيْطِب؛ عَنْدَلِيب ← عُنَيْدِل
سَفَرْجَل ← سُفَيْرِج ) örneklerinde olduğu gibi, ilk dört harfi فُعَيْعِلٌ veznine
aktarılarak ism-i tasğîr yapılır.
4. Beş harfli olup da dördüncü harfi illetli olanlar ( عُصْفُور ← عُصَيْفِير؛ مِفْتَاح
مُفَيْتِيح ←) örneklerinde olduğu gibi فُعَيْعِيلٌ veznine aktarılarak ism-i tasğîr
yapılır.
İkinci harfi “Elif” olan isimler küçültme işlemine tabi tutulurken, söz
konusu “Elif” harfi “Vâv” harfine çevrilir.
Örnek: ( (شَاهِدٌ ← شُوَيْهِدٌ؛ خَالِدٌ ← خُوَيْلِدٌ؛ بَابٌ ← بُوَيْبٌ
Aşağıdaki isimleri ism-i tasğîr yapınız.
مَالٌ، رَبٌّ، تِينٌ، زَيْتُونٌ، نَحْلٌ، كَاتِبٌ، مَجْلِسٌ، مِفْتَاحٌ، زَبَرْجَدٌ، يَاقُوتٌ، عَسْجَدٌ
2. İsm-i mensûb: Bir yere, bir millete, bir topluluğa veya bir aileye aidiyet
bildiren isimlerdir. Türkçedeki “-li” yapım ekine karşılık gelen öncesi kesralı
şeddeli yâ ( يّ)’nın isimlerin sonuna eklenmesiyle türetilir.
Örnek: ( (تُرْكٌ ← تُرْكِيٌّ؛ عَرَبٌ ← عَرَبِيٌّ؛ هِنْدٌ ← هِنْدِيٌّ
İsm-i mensûb ikinci sınıf kitaplarında geniş olarak ele alınacağından,
burada bu kadar bir bilgi vermekle yetiniyoruz.