Arapçada Fiil Cümlesi – Açıköğretim İlahiyat Arapça Dersleri

Arapçada fiil işe başlayan cümlelere fiil cümlesi (الجملةُ الفِعْلِيّة) denir.

Türkçemizde ise yüklemi çekimli bir fiil olan cümleler fiil cümlesi olarak nitelendirilmektedir.نَزَلَ الثلْجُ) ) “Kar yağdı” ifadesi bir fiil cümlesidir zira (نَزَلَ) fiili ilebaşlamaktadır. Bir fiil cümlesi en az iki ögeden oluşur ki bunlar fiil ve fâildir. Fiil, mâzî, muzâri veya emir olabilir.

Fâil,Türkçe fiil cümlesindeki öznenin karşılığıdır ve fiili işleyeni göstermektedir. Ayrıntıları Fiil Cümlesinin Ögeleri ünitesinde anlatılacağı üzere fiil ile fâil arasında müenneslik (dişillik)-müzekkerlik (erillik) açısından uyum bulunması gerekir. Arapçada fâil daima merfu‘dur (yani müfred (tekil), cem-i müennes sâlim (kurallı dişil çoğul) ve kuralsız çoğul(cem-i teksir) kelimeler için geçerli olmak üzere son harekesi daima zammedir)

Eğer anlam fiil ve fâil ile tamamlanıyorsa yani fiil lâzım (geçişsiz/nesnealmayan) bir fiil ise fiil cümlesi olabilmesi için bir başka ögeye ihtiyaç yoktur. Şayet tamamlanmıyorsa yani fiil müteaddî (geçişli/nesne alan) bir fiilse cümlede fiil ve fâil dışında üçüncü bir öge daha bulunur ki o damef ûldür. Fiilin yaptığı işten etkilenen ögeyi gösteren mef ûl mansûbtur(yani müfred (tekil) ve kuralsız çoğul (cem-i teksir) kelimeler için geçerli olmak üzere son harekesi daima fethadır). Mef ûl cer harfli olarak da gelebilir. Bu son durumda fiilin mutlaka müteaddi (geçişli) olması gerekmez. Kurallı bir Arapça fiil cümlesinde diziliş şu şekildedir:

Fiil+Fâil veya

Fiil+Fâil+Mefûl 

Aşağıdaki fiil cümlesi örneklerini inceleyiniz:

قَرَأَ الطالِبُ قِصّةً) ) “Öğrenci bir hikâye okudu” (قَرَأَ) fiil, (الطالبُ) fâil ve ( (قِصّةًmef ûldür.

نَامَ الرَّضِيعُ) ) “Bebek uyudu” (نَامَ) fiil, (الرَّضِيعُ) fâildir.

ماتَ الجُنْدِيُّ) ) “Asker öldü” (ماتَ) fiil, (الجُنْدِيُّ) fâildir.

خَرَجَتِ الطّالِباتُ) ) “Bayan öğrenciler çıktı” (خَرَجَت) fiil, (الطالِباتُ) fâildir.

يَلْعَبُ الوَلَدَانِ) ) “İki çocuk oynuyor” (يَلْعَبُ) fiil, (الوَلَدَانِ) fâildir.

تَلعَبُ البنتانِ) )“İki kız oynuyor” (تَلعبُ) fiil, (البنتانِ) fâildir.

سَجَدَ المسُْلِمونَ) )“Müslümanlar secde etti” (سَجَدَ) fiil, (المسُْلِمونَ) fâildir.

رَأَى حَسَنٌ أَسَداً) )“Hasan bir aslan gördü” (رَأَى) fiil, (حَسَنٌ) fâil ve (أَسَداً) mef ûldür.

صَلّى عَلِيٌّ في المسَْجِدِ) ) “Ali mescitte namaz kıldı” (صَلّى) fiil, (عَلِيٌّ) fâil ve ( (في المسَْجِدِmef ûldür.

Örneklere dikkat edilirse fâil (özne), ister müfred (tekil), ister tesniye (ikil), isterse de cemi (çoğul) olsun fiil dâima 3. tekil şahıs kipinde gelmektedir. Fiille fâil arasında sadece müenneslik (dişillik)-müzekkerlik (erillik) açısından uyum bulunmaktadır. Türkçe devrik cümlelerde olduğu üzere, Arapça fiil cümlelerindeki Fiil+Fâil+Mef ûl dizilişi (في المسجِدِ صلّيتُ) örneğinde olduğu gibi mef ûlün öne geçmesi suretiyle bozulabilir. Öne geçen mef ûl isim olsa da cümle yine fiil cümlesi olarak kalır. Ancak fâil hiçbir zaman için fiilin önüne geçemez. Şayet geçerse cümle fiil cümlesi olmaktan çıkar ve isim cümlesine dönüşmüş olur. Bu durumda öne geçmiş olan fâil de mübteda olmuş olur. Örneğin (يَقْرَأُ عليٌّ الدّرْسَ) “Ali dersi okuyor” fiil cümlesinde fâil (özne) konumunda olan ( (عليٌّkelimesini başa alarak (عَلِيٌّ يَقْرَأُ الدّرْسَ) şeklinde yeniden yazmış olsak cümle artık isim cümlesi ve bir önceki cümlede fâil konumunda olan (عليٌّ) kelimesi de artık fâil değil mübteda olmuş olur. Aşağıdaki cümleleri Türkçeye çeviriniz ve isim cümlesi mi yoksa fiil cümlesi miolduklarını söyleyiniz.

خديجَةُ فَتاةٌ تدرسُ في الثانَوِيّةِ.

رَأَيْتُ جمََلا في الصحراء.

رَاجَعَ الوَلَدُ دُرُوسَهُ.

الطّفْلانِ الصغيرانِ ذكَِيّانِ.

أطْفِئِ النُّورَ وَنَمْ.