| hemze | harekeli elif (harekesi yoksa uzatan elif’tir) |
| harf-i med | harf-i med uzatan harf (ler) |
| harf-i târif | isimlerin başına gelen belirtme edatıdır (ال), kelimenin sonundaki tenvini düşürür |
| marife | belirli bir nesneyi gösteren isim (başında harf-i tarif olan isimler, alemler [özel isim], zamirler, ism-i mevsuller, ism-i işaretler, marife isme muzaaf olan isimler)
|
| nekra | belirsiz bir nesneyi gösteren isim (başında ال bulunmayan ve diğer marife şartlarını taşımayan isimlerdir; aynı zamanda adedinin bir tane olduğunu belirtir) |
| müzekker hakikî veya lafzî | erkek varlıklara delalet eden kelimeler |
| müennes hakikî, lafzî veya semaî | dişi varlıklara delalet eden kelimeler |
| müfred | tek varlığa delalet eden isim (cümle olmayıp tek kelimeden ibaret olduğunu da belirtir) |
| tesniye / müsenna | iki varlığa delalet eden isim |
| cemi‘ | ikiden fazla varlığa delalet eden isim |
| cemi‘ müzekker-i sâlim | erkek çoğul (müfred-müzekker kelimenin sonuna ون ilavesiyle yapılır)
|
| cemi‘ müennes-i sâlim | dişi çoğul (müfred-müennes kelimenin sonuna آت ilavesiyle yapılır)
|
| cemi’ mükesser | kırık çoğul (kelimenin müfredinde değişiklik yapılarak elde edilir) |
| harf | yalnız başına bir manâ ifade etmeyen, isim ve fiille birlikte bir anlamı olan kelime |
| isim | zamana bağlı olmadan kendi başına bir manâsı olan kelime
|
| fiil | zamana ve şahsa bağlı olarak bir iş ve oluş bildiren kelime (mazi, muzari/istikbal, emir) |
| fâil | özne (fiil cümlesinde bu adı alır)
|
| mef’ul | nesne |
| mef’ûlün bih | düz tümleç |
| mübteda | özne (isim cümlesinde bu adı alır) |
| haber | mübtedanın durumuna dair bilgi veren kelime, cümle veya şibh cümleler
|
| izâfet | isim tamlaması (bir ismin başka bir isme nisbet edilmesi) (muzaaf ve muzaafun ileyh’ten müteşekkildir)
|
| muzaaf | tamlanan (başına ال, sonuna tenvin, tesniye veya cemi’ nûn’u almaz) |
| muzaafun ileyh | tamlayan (daima mecrurdur; belirtisiz isim tamlamasında nekra olarak gelir)
|
| meftûh | fetha ile harekeli harf
|
| meksûr | kesra ile harekeli harf |
| meczûm | sükunlu harf |
| ref’ / merfû | son harfinin harekesi ötre / damme olan kelime (fâil, mübteda, haber…) |
| nasb / mansub | son harfinin harekesi üstün / fetha olan kelime (mef’ûlün bih, hal …)
|
| cer / mecrur | son harfinin harekesi esre /kesra olan kelime (harf-i cer’li isim, m.ileyh…) |
| câr | önüne geldiği ismin sonunu kesralı yapan (harf-i cerler) |
| şibh-i cümle | cümle benzeri (câr ve mecrûr’dan yahut zarftan oluşur)
|
| sıfat / na‘t | bir ismi niteleyen kelime |
| mevsuf / men‘ût | nitelenen kelime |
| i‘rab | kelimenin sonundaki harf ve hareke değişikliği |
| mu‘rab | i’raba tâbi kelime (son harfinde değişiklik kabul eden) |
| mebnî | cümledeki konumu ne olursa olsun, son harfinin harekesi değişmeyen kelime |
| gayru’l-munsarıf | sonuna kesra ve tenvin kabul etmeyen, kesra yerine fetha ile mecrur olan isim (memnû mine’s-sarf da denir) |
| sarf | şekil bilgisi, morfoloji (istenilen manayı elde etmek için kelimenin aldığı şekillerden bahseden ilim dalıdır, sadece isim ve fiil kapsamı alanına girer) |
| tasrîf | çekim (bir kelimenin bir şekilden diğer bir şekle konması) |
| nahiv | söz dizimi, sentaks (kelimenin cümle içindeki durumunu ve bu duruma göre i’rabını inceleyen bilim dalıdır)
|
| belâgat | meramın iyi suretle düzgün ve sanatlı sözlerle ifadesi
|
| vasıl | okurken kelimeler arasında durmayıp, birbirine bağlamak
|
| vakıf | okurken durmak, kelimeleri birbirine bağlamayıp ayırmak (kelimenin son harekesi hazfolunur)
|
| ibdâl | bir harfin yerine başka bir harf getirmek
|
| idgâm | aynı iki harf yan yana gelirse, kolay okuyup yazmak için bu iki harfi bir harf olarak yazıp şeddelemek |
| izhâr | aynı iki harf yan yana geldiğinde şeddelemeden ayırmak
|
| zâid | harf kelimeyi meydana getiren kök harflerden başka, çeşitli sebeplerle kelimelere ilave edilen harf /-ler |
| mutasarrıf | çekim kabul eden isim (müfred iken müsenna, cemi‘ yapılabilmesi gibi) |
| gayr-ı mutasarrıf | çekim kabul etmeyen isim |
| câmid | hiçbir kelimeden türememiş isim |
| müştâk | bir fiilden veya başka bir isimden türemiş isim |
| alem | özel isim |
| ma’lûm | işi yapanın belli olduğu, faili zikrolunan fiil |
| meçhul | işi yapanın belli olmadığı fiil |
| lâzım | geçişsiz fiil (failin yaptığı iş kendi üzerinde kalan; kimi, kime, neyi, neye gibi sorulara ihtiyaç hissettirmeyen fiiller) (mef’ulün bih’ini ancak harf-i cer yardımı ile alır)
|
| müteaddî | geçişli fiil (failin yaptığı iş kendi üzerinde kalmayıp başkasına etki eden, yani cümlenin anlamının tamamlanması için nesneye ihtiyaç duyan fiiller) (mef’ulün bih’ini doğrudan doğruya -harf-i cer’siz- alır) |
| mücerred | kök (aslî) harflerinden ibaret olan fiil |
| mezid | kök harflere bazı ekler getirilerek yapılan fiil |
| gâib | üçüncü şahıs (yanımızda ve karşımızda bulunmayan müzekker)
|
| gâibe | üçüncü şahıs (yanımızda ve karşımızda bulunmayan müennes) |
| muhâtab | ikinci şahıs (kendisiyle konuşulan müzekker)
|
| muhâtaba | ikinci şahıs (kendisiyle konuşulan müennes) |
| mütekellim | birinci şahıs (konuşan müzekker veya müennes) |
| sülasi | kökü üç harfli fiil |
| rubai mücerred | kökü dört harfli fiil (ilavesiz) |
| rubai mezid | dört harfli (sülasi fiile bir harf ilavesiyle)
|
| humâsî | beş harfli (sülasi fiile iki harf / rubai mücerred fiile bir harf ilavesiyle)
|
| sudâsî | altı harfli (sülasi fiile üç harf / rubai mücerred fiile iki harf ilavesiyle) sahih fiil illet harfi bulunmayan |
| mu’tel | fiil illet harfli fiil |
| ism-i fâil | etken sıfat-fiil (fiilden türeyip, işi yapanı gösterir)
|
| ism-i mef’ul | edilgen sıfat-fiil (fiilden türeyip, yapılan işten etkilenen kişi veya nesneyi gösterir) |
| ism-i maksûr | sonunda elif-i maksûre (ي şeklinde yazılmış elif) bulunan ve sondan bir önceki harfinin harekesi fetha olan isim |
| ism-i menkûs | son harfi ي olup, sondan bir önceki harfinin harekesi kesra olan isim |
| ism-i memdûd | son harfi hemze ve bir önceki harfi zâid elif olan isim
|
| sâlim fiil | aslî harflerinde illet harfi, hemze ve şeddeli harf bulunmayan fiil |
| mehmûz fiil | aslî harflerinden biri hemzeli olan fiil
|
| muzaaf fiil | son iki harfi aynı olup, idgam yapılarak şeddelenmiş fiil |
| misâl fiil | aslî harflerinden birincisi “vav” veya “yâ” olan fiil |
| ecvef fiil | aslî harflerinden ortadaki illet harfi olan (elif, vâv, yâ) olan fiil |
| nâkıs fiil | aslî harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiil
|
| lefif fiil | aslî harflerinden ikisi illet harfi olan fiil |
| emir | bir işin yapılmasını istemek |
| nehiy | bir işin yapılmamasını istemek, yasaklamak (olumsuz emir) (misal: tembellik yapma!) |
| nefy | olumsuzluk (misal: tembellik yapmıyor)
|
| câmid fiil | (donuk fiiller) yalnızca bir zamanı veya bir / birkaç şahsı bulunan fiiller |
| taaccüb fiilleri | bir şey karşısında duyulan hayret ve şaşkınlığı anlatan camid isimler |
| masdar | iş ve oluşu, şahsa ve zamana bağlı olmadan anlatan kelime |
| sıfat-ı müşebbehe | ism-i fâil nev’inden olup, türediği fiilin ifade ettiği güzellik, çirkinlik, sakatlık ve kusurluluk gibi sıfatlarda ve bazı duygularda devamlılık ifade eden müştak kelime (genellikle lazım fiilden türetilir)
|
| ism-i tafdîl | (üstünlük sıfatı) renk, şekil ve sakatlığa delalet etmeyen, vasıfları ve nitelikleri aynı olan iki şeyi mukayese eden veya bir varlıktaki bir vasfın başka varlıklardan daha üstün olduğunu gösteren isim (fiilden türetilir)
|
| ism-i tasgîr | (küçültme ismi) küçüklük ve azlık ifade etmek, sevgi veya hor görmeyi ifade etmek için kullanılan isim (isimden türetilir)
|
| ism-i mensûb | bir yere, bir aileye, bir mesleğe, bir din veya mezhebe yahut herhangi bir şeye mensub olmayı bildiren, isimden türeyen ve sonu (mâkabli meksur) “çift yâ”lı isim
|
| ism-i zaman ve mekân | bir fiilin vukû bulduğu yeri ve zamanı gösteren isim (fiilden türetilir) |
| ism-i âlet | âlet ismi (işlediği işi ifade eden fiilden yapılır; müteaddî-sülasî fiilden türetilir) |
| Feyha (Ayşe Reşad) tarafından hazırlanmıştır. |