Ay: Ocak 2014

 

1- Hâss olan (özel hüküm taşıyan) âm (genel hükümlü) olana,

2-Tahsîs edilmeyen âm, tahsîs edilmiş olana (çünkü tahsîsten sonra, geri kalan efrâda delaleti zayıftır).

3- Mutlak olan, bir sebebe mebni vârid olana,

4- Hakikat, mecaza,

5- Hakikata benzeyen mecâz, böyle olmayana,

6- Şer’î olan hakikat, şer’î olmayana,

7- Örfi olan hakikat, lügavî olana,

8- Delâlete muhtaç olmayan, muhtaç olana,

9- İçinde iltibas az olan, çok olana,

10- Delâlet ettiği mâna için var’edildiğinde ittifak edilen ihtilâf edilene,

11- Hükmün illetine işaret eden, etmeyene,

12- Muvafakatı belli olan, muhalefeti belli olana,

13- Hükmünü açıkça ifade eden, etmeyene,

14- Hitâbı teklifi olan, vaz’î olana,

15- Hükmü, ma’kulu’l-mânâ olan, olmayana,

16- Elif-lâm ile muarref cem, ismu’l-mevsûl olan mâ ve men’e,

17- İlletin zikri takdim edilen veya kelimenin iştikâkı hükmüne delalet eden, böyle olmayana,

18- Tehdîde mukarin olan, olmayana,

19- Tehdîdi şiddetli olan, hafif olana,

20- Tekrar ile te’kîd edilen, edilmeyene,

21- Fasîh olan, olmayana,

22- Kureyş lehçesiyle olan, başka lehçe ile olana,

23- Kastedilen mânaya iki veya daha fazla yönden delâlet eden, tek yönden delâlet edene,

24- Kasda vasıtasız delalet eden, vasıtalı delalet edene.

25- Muârızı da beraber zikredilen, zikredilmeyene,

26- Kavl, fi’le,

27- Kesin hüküm ifade eden (nas), böyle olmayana,

28- Fiilin iştirak ettiği kavl, böyle olmayan kavle,

29- Râvinin herhangi bir tefsirini taşıyan, bunu taşımayana,

30- Hükmü, bir sıfata dayanan, bir isme dayanana,

31- Kendisinde ziyade bir açıklama bulunan böyle bir ziyadede bulunmayan rivayete tercih edilir.[1]

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/163-164; Talat Koçyiğit, Mücteba Uğur, İ. Hakkı Ünal, İmam-Hatib Liseleri İçin Hadis Usulü, 12. sınıf: 94.

 

1- Medenî (yani Medîne’de vürûd eden) bir hadîs Mekkî hadîs’e,

2- Resûlullah’ın şânının yüceliğine delâlet eden, za’fına delâlet edene,

3- Tahfîfî tazammun eden tercîh edilir. Çünkü tahfif emrin müteahhir olduğuna delildir. Sebebine gelince, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), başlangıçta câhiliye âdetlerinden uzaklaştırmak için şiddetli bir üslubla yasaklamakta idi, sonradan tahfife meyletti. Bunun aksini esas alanlar da olmuştur (Amidî, İbnu’l-Hâcib gibi).

4- İslam’dan sonra hoş karşılanabilen, daha önce hoş karşılanabilene tercih edilir. Çünkü bunun müteahhir olması daha zâhirdir.

5- Târiki belli olmayan hadiseyi rivâyet, eskiliği belirlenmiş olana tercih edilir.

6- Resûlullah’ın vefatına yakın bir tarihte olduğu belirtilen rivâyet, tarihi belirtilmemiş olana tercih edilir.

Bu altı tercih vesilesinin çok kuvvetli olmadığı belirtilmiştir.[1]

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/163; Talat Koçyiğit, Mücteba Uğur, İ. Hakkı Ünal, İmam-Hatib Liseleri İçin Hadis Usulü, 12. sınıf: 93.

 

1- Lafzan rivâyet edilen mânen rivâyete takdîm edilir.

2- Lafzan rivâyeti şüpheli olan mânen rivayeti bilinene.

3- Vürud sebebi beyan edilen, beyan edilmeyene tercih edilir, çünkü bu durum râvinin rivayete olan ihtimamına delâlet eder.

4- Râvinin, tereddüt etmeden benimsediği rivâyet, böyle olmayana,

5- Elfazı ittisâle delâlet eden (ve mesela haddesena, semi’tü gibi bir siga), delalet etmeyene,

6- Merfu ve mevsul olduğunda ittifak edilen, edilmeyene,

7- İsnadında ihtilaf edilmeyen, edilene,

8- Lafzında ızdırab olmayan, olana,

9- İsnadla rivâyet edip marûf veya azîz (nadir bulunan) bir kitaba nisbet edilen rivayet meşhur bir rivâyete tercîh edilir.[1]

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/162; Talat Koçyiğit, Mücteba Uğur, İ. Hakkı Ünal, İmam-Hatib Liseleri İçin Hadis Usulü, 12. sınıf: 93.

 

1- Tahammül vakti: Hadîslerin tamamını büluğdan sonra tahammül eden, bâzısını büluğdan önce bazısını büluğdan sonra tahammül edene tercih edilir. Çünkü ihtilaflı hadîs önce öğrendiklerinden olma ihtimali vardır. Büluğdan sonraki öğrenmenin daha kuvvetli olacağı kabul edilir.

Mesela ez-Zühri’den hadis alanlardan Malik b. Enes ile Süfyan b. Uyeyne’nin hadisleri birbirine zıt düşer. İmam Malik’in hadisi tercih edilir; çünkü o, olgunluk çağında ez-Zühri’den hadis öğrendiği halde Süfyan, henüz çocuk yaşta ondan hadis öğrenmiştir.

2- Hadis alış şekli: Birinci sema ile diğerinin arz yoluyla veya birinin arz diğerinin kitabet veya birinin münâvele diğerinin vicâde yoluyla tahammül etmesi, öncekiler tercih edilir.[1]

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/162; Talat Koçyiğit, Mücteba Uğur, İ. Hakkı Ünal, İmam-Hatib Liseleri İçin Hadis Usulü, 12. sınıf: 93.

 

1- Râvinin çokluğu. Yani müteârız hadislerden hangisi daha çok tarîkten gelmişse o tercih, öbürü terkedilir. Çünkü aynı şeyi rivâyet edenlerin çokluğu, yalan ve vehim ihtimâlini azaltır.

2- Senette araya giren vasıtaların azlığı. Yani âlî isnad nâzil isnâda tercîh edilir.

3- Râvinin fıkıh bilmesi. Rivâyeti mâna ile de yapsa, bu vasıftaki râvî, fıkhı olmayana tercîh edilir. İmam Azam’ın buna ayrı bir ehemmiyet verdiğini belirtmiştik.

4- Râvinin Nahiv bilmesi. Böyle bir âlim bir kısım yanlışlıklardan kendini koruyabilir.

5- Lügat bilmesi.

6- Hıfzı olması. Hâfızadan rivâyet eden kitaptan rivayet edene tercîh edilir.

7- Râvilerin hepsi fakîh veya nahivci veya hâfız iseler hangisî bunların birinde daha önde ise o tercîh edilir.

8- Zabtta üstün olan tercîh edilir.

9- Şöhreti olan tercîh edilir. Çünkü şöhret râviyi kizbten korur, takvanın da koruduğu gibi.

10- 20- Verâ sahibi, itikadca düzgün (ehl-i bid’a olmayan), ehl-i ilimle düşüp kalkan, ehl-i ilimle düşüp kalkması daha çok olan, erkek olan, hür olan, nesebce meşhur olan, ismi zayıf râvi ile iltibas edilmemiş olan (hele temyizi de zor ise), ismi tek olan, bu sebeple bir başkasıyla karıştırılmayan,

21- Adâleti rivâyetle sabit olan, tezkiye veya rivâyetiyle amel veya kendinden hadîs rivâyetiyle adâleti sabit olana tercih edilir.

22- Râviyi tezkiye eden ravinin rivayetiyle amel etmişse ve muârız rivâyeti yapan râviyi tezkiye eden zat bunun rivâyetiyle amel etmemişse önceki tercih edilir.

23- Adaleti hususunda ittifak edilen, ihtilaflıya;

24- Adalet sebebi açıklanan, açıklanmayana,

25- Tezkiye edenleri çok olan, az olana;

26- Tezkiye edenleri âlim olan, olmayana;

27- Tezkiye edeni, insanların halini çok araştıran, az araştırana;

28- Râvi anlattığı vak’anın kahramanı ise (çünkü bu başından geçeni daha iyi bilir, aynı hadiseyi duyarak anlatan zıt düşünce yanıldığına veya yanlış işittiğine hamledilir).

29- Rivâyet ettiği şeyle mübaşereti olmuş ise;

30- Sonradan müslüman olanın haberi (nesh ihtimaline binâen). Ancak müslümanlığı eski olanın salâbet ve bilgisi daha kuvvetlidir, daha çok güven verir de denmiştir.

31- 40- Hadîsini araştırma ve rivâyette daha iyi olan, şeyhine daha yakın olan, daha çok beraber olan, kendi beldesinin şeyhlerinden dinlemiş olan, şeyhinden şifahen alan, mana ile rivâyete cevaz vermeyen, sahâbenin büyüklerinden alan, kazaya müteallikse Hz. Ali (radıyallahu anh)’den alan, Haram-helâlle ilgili ise Hz. Muâz’dan alan, Ferâizle ilgili ise Hz. Zeyd (radıyallahu anhüm ecmaîn)’den alan, isnât Hicâzî ise, râvileri tedlîse yer vermemekle meşhur bir beldeden ise, tercîh olunur.[1]

[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 2/160-162; Talat Koçyiğit, Mücteba Uğur, İ. Hakkı Ünal, İmam-Hatib Liseleri İçin Hadis Usulü, 12. sınıf: 93.

1- Hariciler:

 

Sıffin olayından etkilenerek ortaya çıkanların
oluşturduğu bu grup, hakem olayına duydukları tepkinin neticesi, o gün ümmetin
başında bulunanları tekfir ederek işe başlamışlardır. Her aşırılık gibi bunların
aşırılığı da sert karşı tepkiyi doğurmakta gecikmemiş; toplu kıyımlara maruz
kalmışlardır. Bu ortam onların hadis uydurmasına neden olmuştur. İbn Lehia,
Haricilerden yaşlı bir adamın pişmanlıkla şöyle dediğini nakleder: “Bu hadisler
dindir. Dininizi kimlerden (rivayet edip) aldığınıza dikkat ediniz. Biz
(Hariciler) bir şey yapmayı arzu ettiğimiz zaman onunla ilgili olarak bir hadis
uydururduk.”

[1]

B) Müsned Hadîs:

 

1-
Farklı mânâlarda kullanılmış bir tabirdir. Hatîbu’l-Bağdâdî: “Müsned ehlü’l-hadîs
nezdinde, senedi müntehâya kadar muttasıl olan hadîs” diye târif eder. Bu
tarifin içine merfu, mevkuf ve maktu da dahildir. Şu halde burada kastedilen
senedin zâhiri ittisalidir. İçerisinde gizli inkıta bulunan rivâyet de buraya
girer; müdellis bir râvinin mu’an’an rivâyeti gibi. Keza likâsı kesin olmayan
muâsırdan yapılan rivâyet de böyledir.

2-
Ancak çoğunlukla müsned, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)’den yapılan
rivâyetlere ıtlak olunmaktadır. Bu mânâda müsned, merfû mânâsındadır. İbnu
Abdilberr daha açık olarak: Muttasıl veya munkatı, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)’tan yapılan her çeşit rivâyete müsned dendiğini belirtir.

3-
Hâkim ve bir grup muhaddis de: Sadece merfû muttasıl olan rivâyetlere müsned
deneceğini söylemiştir.

Ayrıca, bir tasnîf çeşidine de müsned dendiğini
bir kere daha belirtelim.

[1]

Müsned, isnad edilmiş, isnadı tam demektir.
Müsned hadislerin tarifinde çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. En çok meşhur
olan tarif şudur: İsnadı başından sonuna kadar kesiksiz olan ve merfu’ olarak
rivayet edilen hadislere mürsel hadisler denir.

Bu tarife göre bir müsned hadis Hz. Peygamber’e
varıncaya kadar senedinde atlama olmayan hadistir. Başka bir deyişle müsned,
kesiksiz bir senedle rivayet edilen merfu’dur. Bazı muhaddislere göre kesiksiz
bir senedle rivayet edilen mevkuf ve maktu’ da müsned sayılabilir.

[2]

3- SENETTEKİ
İTTİSAL DURUMUNA GÖRE HADÎSLERİN ÇEŞİTLERİ

 

Hadîsler, senetteki ittisâl durumuna göre önce
ikiye ayrılır.

[1]

b) Fili:

 

Hükmen merfû fiil, meselâ, Hz. Ali’nin küsûf
(güneş tutulması) namazında ikiden fazla rükû yapmasıdır. Çünkü ibadet şekilleri
içtihatla tesbit edilemez; bunların Rasûlullah’tan öğrenilmiş olduğuna
hükmedilir.[1]

b) Hadiste Zayıflık Alametleri:

 

Sahih veya hasen olmayan hadisler zayıf
sayılırlar. Zayıf hadislerde sahih hadislerdeki özelliklere rastlanmaz. Bununla
birlikte bir hadisin zayıf olduğunu ortaya çıkaran belli başlı ölçüler
şunlardır:

1)
Zayıf hadislerin çoğu senedinde veya ravilerinde bulunan bir kusur yüzünden
zayıf olandır. Öyle ise zayıf hadisin senedini teşkil eden ravilerde adalet veya
zabt kusuru vardır.

2)
Senedi kopuktur. Bir veya iki yerinde atlama vardır.

3)
Ravisi meçhuldür veya müphem bir şekilde söylenmiştir.

4)
Sahih ve sağlam rivayetlere aykırıdır.

5)
Ravisi tektir. Yani birçok kimsenin bilmesi lazım gelen bir konuyu bir ravi
haber vermiştir.

6)
Sözlerinde Hz. Peygamber’in sözlerindeki ahenk ve açıklık yoktur.

7)
Başkalarına ait sözler Hz. Peygamber’e aitmiş gibi gösterilmiştir.

[1]