İSM-İ ALET
Bir işin yapılmasında kullanılan alete isim olan kelimelerdir. İsm-i zaman ve ism-i mekânın mim (م)’inin üstünle bağlanmasına karşılık ismi âlet’in mimi esre ile bağlanır. Sülâsî mâlum ve müteaddî fiillerden türetilen ve semâi (işitilerek bilinen) 3 vezni vardır:
| مِفْعَالٌ | مِفْعَلَةٌ | مِفْعَلٌ |
(مِفْعَلٌ) veznine ait örnekler:
| بَرَدَ -ُ | törpüledi | مِبْرَدٌ | eğe |
| نَبَرَ -ِ | kaldırdı, yükseltti | مِنْبَرٌ | minber |
| كَسَرَ -ِ | kırdı | مِكْسَرٌ | mikser, kırma aracı |
| صَعِدَ -َ | çıktı yükseldi | مِصْعَدٌ | asansör (yükselme aleti) |
| مِهْجَرٌ | mikroskop | مِقْلَى | tava |
| مِثْقَبٌ | matkap | مِحْلَقٌ | traş makinası |
(مِفْعَلَةٌ) veznine ait örnekler:
| لَعِقَ | yaladı | مِلْعَقَةٌ | kaşık |
| طَرَقَ | vurdu | مِطْرَقَةٌ | çekiç |
| سَطَرَ | çizgi çekti | مِسْطَرَةٌ | cetvel |
| كَنَسَ | süpürdü | مِكْنَسَةٌ | süpürge |
| مِرْضَعَةٌ | biberon | مِحْفَظَةٌ | çanta |
| مِنْشَفَةٌ | havlu | مِنْضَدَةٌ | masa |
| مِظَلَّةٌ | şemsiye | مِرْوَحَةٌ | pervane, vantilatör |
| مِغْرَفَةٌ | kevgir | مِمْفَلَةٌ | oklava |
| مِمْلَحَةٌ | tuzluk | مِدْفَأَةٌ | soba |
(مِفْعَالٌ) veznine ait örnekler:
| نَظَرَ | baktı | مِنْظَارٌ | dürbün |
| فَتَحَ | açtı | مِفْتاَحٌ | anahtar |
| وَزَنَ | tarttı | مِيزاَنٌ | terâzi |
| كاَلَ | ölçtü | مِكْياَلٌ | ölçek |
| رَآى | gördü | مِرْآةٌ | ayna |
| كَوَى | dağladı | مِكْواَةٌ | ütü |
| مِصْباَحٌ | lâmba | مِمْحاَةٌ | silgi |
| مِزْماَرٌ | zurna, kaval, | مِرْحاَضٌ | tuvalet |
| مِذْياَعٌ | radyo | مِرْصاَدٌ | teleskop |
*Bazen ism-i alet yukarıdaki kalıpların dışından da gelebilir:
| سِكِّينٌ | bıçak | شَوْكَةٌ | çatal |
| قَلَمٌ | kalem | فَأْسٌ | balta |
*Mısır Arap dili heyeti فَعاَّلَةٌ kalıbının ism-i âlet için elverişli olduğunu belirtmiştir[1].
| ثَلاَّجَةٌ | buzdolabı | غَساَّلَةٌ | çamaşır makinası |
| شَواَّيَةٌ | et kızartma makinası (ızgara) | خَرَّامَةٌ | blendir |
Cümle Örnekleri:
| أَكَلَ الرَّجُلُ الطَّعاَمَ بِالْمِلْعَقَةِ. | Adam yemeği kaşıkla yedi. |
| طَرَقَ الْحَداَّدُ الْحَدِيدَ بِالْمِطْرَقَةِ. | Demirci demire çekiçle vurdu. |
| فَتَحَتِ الْمَرْأَةُ الْباَبَ بِالْمِفْتاَحِ. | Kadın kapıyı anahtarla açtı. |
| بَرَدَ الْحَداَّدُ الْحَدِيدَ بِالْمِبْرَدِ. | Demirci demiri eğe ile törpüledi. |
| كَنَسْناَ الْأَرْضَ بِالْمِكْنَسَةِ. | Yeri süpürge ile süpürdük. |
| اَلْمِكْوَى آلَةٌ حَدِيثَةٌ. | Ütü yeni (modern) bir alettir. |
| وَضَعْتُ مِحْفَظَتِي عَلَى الْمِنْضَدَةِ. | Çantamı masanın üzerine koydum. |