İSM-İ MEVSUL

 

Kendisinden sonra gelen ve sıla cümlesi denen cümleyi açıklayan isimlere ism-i mevsul denir. Temel ism-i mevsuller şunlardır:

Türkçe’ye ..ki, dığı, ..diği, ..en, ..an manasıyla tercüme edilir.

İsm-i mevsuldan sonraki cümleye de “Sıla cümlesi” denir.

İsm-i mevsuller ikiye ayrılır:

1- Hususî İsm-i Mevsul

2- Müşterek İsm-i Mevsul

1- Hususî İsm-i Mevsul (اَلْاِسْمُ المَوْصُولُ الْخاَصُّ)

Müzekker ve müennesleriyle birlikte müfred, tesniye ve cemileri bulunan ism-i mevsullerdir. Tesniyeleri hariç mebnîdirler[1].

Arapça’da her ism-i mevsulden sonra görüldüğü gibi kendinden önceki kelimeyi açıklayan ve manasını tamamlayan bir ilgi cümlesi mutlaka bulunur.

F       خَلَقَنِي cümlesi أَلَّذِي den önce gelen الله  kelimesini açıklamaktadır.

 

İsm-i mevsullerden her biri tekil çoğul, müzekker ya da müennes oluşlarına göre kullanılır:

Böylece artık cümle, temel cümleye bağlanan içinde fiil de bulunabilen bir yan cümlecik daha almış, basit cümleden mürekkep cümle haline gelmiştir.

*Has ism-i mevsuller hem akıllılar hem de eşya ve hayvanlar için kullanılır.

2) Müşterek İsm-i Mevsul (اَلْاِسْمُ المَوْصُولُ الْمُشْتَرَكُ)

Müzekker ve müennesleriyle birlikte müfred, tesniye ve cemileri bulunmayan ism-i mevsullerdir.

(مَنْ) hem müzekker hem müennes ortak olmak üzere akıllı varlıklar (insanlar) için, (ماَ) ise genellikle insanlardan başkası için, hayvan ve eşya için kullanılır.

(مَنْ) (ماَ) (اَيُّ) ortak ism-i mevsulleri durumuna göre bütün kişileri belirtmek için has ism-i mevsullerin yerine kullanılır. Müfred ve müzekkerleri de aynı olduğu için hem müfred hem de cemi manasına geçer. Hangi şahıs için kullanıldığı ism-i mevsulden sonra gelen sıla cümlesindeki zamirden anlaşılır.

جاَءَ مَنْ رَأَيْتُهُ	Gördüğüm kimse geldi (müz.) .
جاَءَ مَنْ رَأَيْتُهاَ	Gördüğüm kimse geldi (müe.) .
جاَءَ مَنْ رَأَيْتُهُمْ	Gördüklerim geldi.
رَأَيْتُ مَنْ جَاءَ إلى بَيْتِكُمْ.	Evinize gelen kimseyi (adamı) gördüm. (Evinize geleni gördüm de denilebilir.)
سَوْفَ يُوَفِّقُ مَنْ يَجْتَهِدُ.	Çalışan kimse muvaffak olacaktır.
أَكْتُبُ مَا أَطْلُبُ مِنَ الْكُتُبِ.	Kitaplardan istediğimi (istediğim şeyi) yazarım.

أَيٌّ (herhangi, hangi) kelimesinin yerine (مَنْ) ve (ماَ) konabiliyorsa ism-i mevsul olur ancak mu’rabtır (duruma göre son harekesi değişir). Diğerleri kadar kullanılmaz.

Mesela son cümlede (أَيٌّ) yerine (مَنْ) konabildiği için ism-i mevsuldür ve fâili sorduğu için zamme ile merfûdur. Esasen (أَيُّهُمْ)’den sonrası (نَعْلَمُ) fiilinin mahallen mansub mef’ûlü’dür.

(أَيٌّ) aynı zamanda isimlere muzâf olur, anlamını muzâf olduğu isimden alır.

(أَيٌّ) kelimesinin müennesi (أَيَّةُ) dur.

*(اَلَّذِينَ  )(اَللَّوَاتِي) akıllıların çoğulu için kullanılır.

(اَلَّتِي) ve (ماَ) akılsız çoğullar içinde kullanılır:

*İsm-i mevsul marife isimden sonra geldiğinde sıfat olur:

Son cümlede (اَلَّذِي) (الْكِتاَبَ) kelimesinin sıfatıdır.

 

İsm-i Mevsulun Cümlenin Unsurlarından Biri olması:

İsmi mevsul; fâil, mef’ûl  ya da mübtedâ, haber ve nevasihtan (inne, kane ve kardeşleri) birinin ismi ve haberi gibi herhangi bir unsuru olabilir. O zaman cümle içindeki yerine göre mahallen merfû, mahallen mansûb ya da mahallen mecrûr olur.

İsm-i mevsul fâil durumunda:

Meselâ son cümlede (الَّذِينَ),( قاَلَ) fiilinin fâilidir. Mahallen merfûdur.

İsm-i mevsul mef’ûl durumunda:

Bu cümlede (مَنْ),( اِسْأَلْ) fiilinin mef’ûlüdür. Mahallen mansûbtur.

İsm-i mevsul mübtedâ durumunda:

İsm-i mevsul haber durumunda:

İsm-i mevsul nevâsih’in ismi durumunda:

إِنَّ الَّذِينَ سَمِعُوا قَوْلَ النَّبِيِّ هُمُ الصاَّلِحُونَ.

İnne’nin Haberi                                 İnne’nin İsmi Peygamber’in sözünü dinleyen kişiler salih kişilerdir.

                               İnne’nin Haberi  İnne’nin İsmi

 

 Sıla Cümlesinin Özellikleri:

Sıla cümlesi âid (bağlaç) denilen açık veya gizli bir zamirle mevsul isme bağlıdır. Bu zamir açık değilse kişi onu mevsul ismin türüne göre takdir eder. Aid zamiri sayı, müzekkerlik-müenneslik yönünden mevsul isme uygun olur.

İsm-i mevsuldan sonraki sıla cümlesi;  isim cümlesi, fiil cümlesi, şibh-i cümle (cümle benzeri) olarak zarflı ya da harf-i cerli cümle parçalarıyla ana cümleye bağlanır.

İsim Cümlesi olarak:

Fiil Cümlesi olarak:

Not: İsim ya da fiil cümlesi temel cümleye bağlanırken ..en,  ..an, ..dığı ekleriyle tercüme edilir.

Şibh-i Cümle (Zarflı cümle parçası) olarak:

Şibh-i Cümle (Harf-i cerli cümle parçası) olarak:

Not: Şibh-i cümle (zarf ya da harf-i cerli isim) olduğunda …ki, ..bulunan, ..olan eklerini alarak cümleye bağlanır.

*Aid zamiri bazen terkedilebilir. Fakat ismi mevsul kendisinden sonra gelen ve harf-i ceri olan bir fiilin mef’ûlü ise zamirin harf-i cere eklenmesi zorunludur:

دَخَلَ عَلَى	birine gitti, yanına gitti
إِنَّ النِّساَءَ اللاَّتِي دَخَلْناَ عَلَيْهِنَّ. …	Kendilerine gittiğimiz kadınlar
جاَءَ بِ	getirdi
ماَ هَذِهِ الْأَشْياَءُ الَّتِي جاَؤُا بِهاَ ؟	Onların getirdikleri bu şeyler nedir?

*Belirsiz nekre bir kelimeden sonra mevsul kullanılmaz fakat varmış gibi tercüme edilir:

مَنْ  ve  مَا lar başa geldiği zaman soru işareti olduğu gibi, cümledeki yerine göre çoğul manası taşıyan ism-i mevsul olabilirler:

Genel Cümle Örnekleri

1- أَيْنَ تَسْكُنُ ؟ أَسْكُنُ فيِ الرِّياَضِ . فيِ أَيِّ حَيٍّ تَسْكُنُ ؟ أَسْكُنُ فيِ حَيِّ الْعِماَراَتِ . ماَ اسْمُ الْعِماَرَةِ الَّتيِ تَسْكُنُ فيِهاَ ؟ اِسْمُهاَ عِماَرَةُ السَّلاَمِ.

2- ماَ اسْمُ الْحَيِّ الَّذيِ تَسْكُنُ فيِهِ ؟  اِسْمُ الْحَيِّ الَّذيِ أَسْكُنُ فيِهِ : حَيُّ الْعِماَراَتِ .

3- مُحَمَّدٌ هُوَ الَّذيِ مَسَحَ السَّبوُّرَةَ – مَنِ الَّذيِ يَتَناَوَلُ الْقَهْوَةَ ؟ هَذاَ جَدِّي. مَنِ الَّتيِ تُشاَهِدُ التِّلِفِزْيُونَ؟ هَذِهِ جَدَّتيِ – اَلطِّفْلُ يَقُولُ الَّذِي ماَ يَفْعَلُهُ.

4- اَلَّتيِ تُنَظِّفُ الْحَديِقَةَ هِيَ واَلِدَةُ أَحْمَدَ – اَلَّذيِ يَتَناَوَلُ الْقَهْوَةَ هُوَ جَدُّ أَحْمَدَ .

5- مَنِ الَّتيِ تُنَظِّفُ الْحَديِقَةَ ؟  أُخْتُ خاَلِدٍ هِيَ الَّتيِ تُنَظِّفُ الْحَديِقَةَ .

6- اَلْعِيدُ الَّذِي يأْتِي[9] بَعْدَ رَمَضاَنَ هُوَ عِيدُ الْفِطْرِ – ماَ الْأَعْماَلُ الْمُهِمَّةُ الَّتِي تَقُومُ بِهاَ[10] كُلَّ أُسْبُوعٍ ؟

7- ماَ حَلُّ السُّؤاَلِ الَّذِي قَرَأْتَهُ فِي الدَّرْسِ الْماَضِي ؟ وَجَدَ السُّكاَّنُ الطِّفْلَةَ الَّتِي يَبْحَثُ عَنْهاَ[11] الْواَلِداَنِ – يَبِيعُ التاَّجِرُ الْأَشْياَءَ الَّتِي يَحْتاَجُ إِلَيْهاَ[12] الناَّسُ .

8- يَشْتَرِي الْآباَءُ الْكُتُبَ الَّتِي يَهْتَمُّ بِهاَ[13] الْأَبْناَءُ – أَحْضَرَ الْاِبْنُ الْهَدِيَّةَ الَّتِي فَكَّرَتْ فِيهاَ الْأُمُّ.

9- سَمِعَتْ فاَطِمَةُ بِماَ صَنَعَتْهُ لَيْلَى – سَمِعَ الْمُدَرِّساَنِ بِماَ صَنَعَهُ الْمُهَنْدِسُونَ – شَهِدَ الرَّجُلُ بِماَ قاَلَتْهُ الْمَرْأَةُ – شَهِدَ أَحْمَدُ بِماَ قاَلَهُ إِبْراَهِيمُ – بَدَاَ أَحْمَدُ بِماَ قاَلَهُ إِبْراَهِيمُ – بَدَأَ الرَّجُلُ بِماَ نَسِيَتْهُ الْمَرْأَةُ .

10- قاَلَ تَعاَلَى: “ياَ أَيُّهاَ الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّياَمُ كَماَ[14] كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ “.

11- هَلِ الْكِتاَبُ الَّذِي عَلَى اليَساَرِ مِثْلُ[15] الْكِتاَبِ الَّذِي عَلَى الْيَمِينِ ؟

12- ماَ أَنْواَعُ الْمَعاَرِضِ الَّتِي تَعْرِفُهاَ ؟ أَعْرِفُ مَعاَرِضَ الرَّسْمِ وَالْكُتُبِ والسَّياَّرَاتِ وَالْمَلاَبِسِ- لِماَذاَ يَذْهَبُ الناَّسُ إِلَى الْمَعاَرِضِ ؟ لِماَ فِيهاَ مِنْ فَواَئِدَ[16] وَ مَعْلُوماَتٍ .

Tercüme:

1- Nerde oturuyorsun? Riyad’da oturuyorum. Hangi mahallede oturuyorsun? “Apartmanlar” mahallesinde oturuyorum. İçinde oturduğun apartmanın ismi nedir? Onun ismi Selâm (Barış) apartmanıdır.

2- Oturduğun mahallenin ismi nedir? Onun oturduğu mahallenin ismi “Apartmanlar” mahallesidir.

3- Tahtayı silen Muhammed’dir. (Muhammed ki o tahtayı sildi). Kahveyi içen (alan) kimdir? Bu dedemdir. Televizyon seyreden (müe.) kimdir? Bu ninemdir. Çocuk yapmadığı şeyi söyler.

4- Bahçeyi temizleyen (ki o)Ahmed’in annesidir. Kahveyi içen Ahmed’in dedesidir.

5- Bahçeyi temizleyen kimdir? Halid’in kızkardeşi (işte o)[17] bahçeyi temizleyendir.

6- Ramazan’dan sonra gelen bayram Ramazan Bayramıdır. Her hafta yerine getirdiğin mühim işler nedir?

7- Geçen derste okuduğun sorunun çözümü nedir? (Mahalle) sakinleri ana babanın aradığı küçük kızı buldu. Tâcir insanların ihtiyacı olan şeyleri satar.

8- Babalar oğulların önem verdiği kitapları satın alır. Oğul annenin düşündüğü hediyeyi getirdi.

9- Fâtıma Leylâ’nın yaptığı şeyleri duydu. İki öğretmen mühendislerin yaptığı şeyleri duydu. Adam kadının söylediği şeylere şahit oldu. Ahmet İbrâhim’in söylediği şeylere şahit oldu. Ahmet İbrahim’in dediği şeylerle başladı. Adam kadının unuttuğu şeylerle başladı.

10- Allâhu Teâlâ: “Ey iman edenler! Sizden öncekilere yazıldığı (farz kılındığı) gibi oruç size (de) farz kılındı.

11- Soldaki  kitap sağdaki kitap gibi midir?

12- Bildiğin sergi çeşitleri nelerdir? Resim, kitap, araba ve elbise sergilerini biliyorum. İnsanlar niçin sergilere gider? İçersindeki faydalar ve bilgiler için.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

İSM-İ MEVSÛL İLE İLGİLİ AYETLER

1- هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ .

(55/RAHMÂN, 43). İşte bu, suçluların yalanladıkları cehennemdir.

2- وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ لَطِيفًا خَبِيرًا .

(33/AHZÂB, 34). (Ey Peygamber hanımları!) Evlerinizde okunan Allah’ın âyetlerini ve hikmeti hatırlayın. Şüphesiz Allah, her şeyin iç yüzünü bilendir ve her şeyden haberi olandır.

3- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لاَ تَفْعَلُونَ .

(61/SAFF, 2). Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz?

4- كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لاَ تَفْعَلُونَ .

(61/SAFF, 3). Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük bir nefretle karşılanır.

5- أَ رَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ .

(107/MÂÛN, 1). Dini yalanlayanı gördün mü?

6- فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ .

(107/MÂÛN, 2). İşte o kimse yetimi itip kakar;

7- وَلاَ يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ .

(107/MÂÛN, 3). Yoksulun doyurulmasına teşvik etmez;

8- مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَنْ نُرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَدْحُورًا .

(17/İSRÂ, 18). Her kim aceleyi (peşin mükafatlı bu çarçabuk geçen dünyayı) dilerse ona, yani dilediğimiz kimse için dilediğimiz şeyi (dilediğimiz kadarını) dünyada acele (hemen verir), sonra onu, kınanmış ve kovulmuş olarak gireceği cehenneme kılarız (sokarız).

9- تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لاَ يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلاَ فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ .

(28/KASAS, 83). İşte ahiret yurdu! Biz onu yeryüzünde böbürlenmeyi ve bozgunculuğu arzulamayan kimseler için kılarız (veririz.) (En güzel) âkıbet,  müttakîlerindir (takvâ sahiplerinindir).

10- وَالَّذِينَ لاَ يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا .

(25/FURKÂN, 72). O kimseler (O mü’min kullar), yalan yere şahitlik etmezler, boş sözlerle karşılaştıklarında vakarlı olarak (oradan) geçip giderler.

11- وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلاَ تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلاًّ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ .

(59/HAŞR, 10). Bunların arkasından gelenler (şöyle) derler: Rabbimiz! Bizi ve bizden önce gelip geçmiş imanlı kardeşlerimizi bağışla; kalplerimizde, iman edenlere karşı hiçbir kin bırakma! Rabbimiz! Şüphesiz ki sen çok şefkatli, çok merhametlisin!

12- فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ {86/5} خُلِقَ مِنْ ماَءٍ دَافِقٍ .

(86/TÂRIK, 5, 6). İnsan neden yaratıldığına bir baksın! Atılan bir sudan yaratıldı.

13- إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا .

(19/MERYEM, 96). Gerçek şu ki, iman edip iyi (şeyler) yapanlar için Rahman (olan Allah), (gönüllerde) bir sevgi yaratacaktır.

14- ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ .

(68/KALEM, 1). Nûn. Kaleme ve (satır satır) yazdıklarına andolsun ki,

15- أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللّهِ وَلاَ رَسُولِهِ وَلاَ الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ .

(9/TEVBE, 16). Yoksa, Allah, sizden, cihad edenleri, Allah, peygamber ve müminlerden başkasını sırdaş edinmeyenleri bilmeden (ortaya çıkarmadan) bırakılacağınızı mı (terk edileceğinizi mi) sandınız? Allah yaptığınız şeylerden haberdardır.

16- الم ¯ ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ .

(2/BAKARA, 1,2). Elif. Lâm. Mîm. O (Kur’ân) kendisinde  hiç şüphe bulunmayan bir kitaptır. O, müttakîler (sakınanlar ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir.

 17- اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ .

(2/BAKARA, 3). Onlar (müttakî kimseler) gayba inanırlar, namaz kılarlar, kendilerini rızıklandırdığımız şeylerden infak ederler (Allah yolunda harcarlar).

 

18-  أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ .

(2/BAKARA, 5). İşte onlar, Rablerinden (gelen) bir hidayet üzeredirler ve kurtulanlar (kurtuluşa erenler de ancak) onlardır.

19- يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنْفُسِكُمْ …

(9/TEVBE, 35). (Bu paralar) cehennem ateşinde kızdırılıp bunlarla onların alınları, yanları ve sırtları dağlanacağı gün (onlara denilir ki): “İşte bu kendiniz için biriktirdiğiniz servettir…”

20- … وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا .

(48/FETİH, 29). …Allah onlardan inanıp iyi işler yapanlara mağfiret ve büyük mükâfat vâdetmiştir.