Malum fiil – Meçhul fiil
Fiilde belirtilen failin yani öznenin bilinip bilinmemesine göre fiiller ikiye ayrılır: 1- Malum fiil 2- Meçhul fiil.
Malum fiil: İşi yapanın, failin, yani öznenin bilindiği fiillerdir. Fiile, “Kim?” “Ne?” sorusunu sorduğumuzda cevap alabiliyorsak bu fiil malum fiildir.
Meçhul fiil: faili ve öznesi bilinmeyen fiile denir.
Mazi fiilin meçhul fiile döndürülmesi: Mazi-malum fiilin meçhulünü yapmak için ilk harf ötrelenir, orta harfi esrelenir ve sonu olduğu gibi bırakılır. Şimdi bazı mazi-malum fiilleri beraber meçhul yapalım:
ضَرَبَ vurdu, dövdü; ضُرِبَ vuruldu, dövüldü. Gördüğünüz gibi, ضَرَبَ fiili meçhul yapılırken ilk harfi ötrelenmiş, orta harfi esrelenmiş ve sonu aynı bırakılmıştır.
Başka bir fiili meçhul yapalım: كَتَبَ yazdı; كُتِبَ yazıldı. Gördüğünüz gibi, كَتَبَ fiili meçhul yapılırken ilk harfi ötrelenmiş, orta harfi esrelenmiş ve sonu aynı bırakılmıştır.
Başka bir fiile bakalım: شَرِبَ içti; شُرِبَ içildi. Gördüğünüz gibi, شَرِبَ fiili meçhul yapılırken ilk harfi ötrelenmiş, orta harfi esrelenmiş ve sonu aynı bırakılmıştır.
Meçhul fiil cümlesinde fail olmadığı için malum fiilin mefulü fail yerine geçer. Arapçada buna “Failin vekili” manasında “Nâibul Fail” denilir. Failin son harekesi ötre olduğu gibi nâibul failin de son harakesi ötre okunur. Failin taşıdığı bütün özellikleri taşır.
Muzari fiilin meçhul fiile döndürülmesi: Muzari fiilin meçhulünü yapmak için önce baştaki müzaraat harfi ötrelenir. Sonra sondan bir önceki harf fethalanır. Sonu ise aynen bırakılır.
Mesela: يَكْتُبُ fiilini meçhul yapalım: İlk önce müzaraat harfi olan “ye”yi ötreleriz, يُكْتُبُ olur. Sonra, sondan bir önceki harfi fethalarız, يُكْتَبُ olur. Son harfi de aynen bırakırız. Demek, يَكْتُبُ fiilinin meçhulü يُكْتَبُ şeklindedir.
Aksam-ı sebadaki fiillerin meçhulleri:
| MEÇHUL MUZARİ | MEÇHUL MAZİ | MALUM MAZİ | |
| يُكْتَبُ Yazılıyor | كُتِبَ Yazıldı | كَتَبَ Yazdı | SALİM FİİL |
| يُأْكَلُ Yeniliyor | أُكِلَ Yenildi | أَكَلَ Yedi | MEHMUZ FİİL |
| يُمَدُّ Uzatılıyor | مُدَّ Uzatıldı | مَدَّ Uzattı | MUDAAF FİİL |
| يُوصَلُ Ulaşılıyor | وُصِلَ Ulaşıldı | وَصَلَ Ulaştı | MİSEL FİİL |
| يُقَالُ Deniliyor | قِيلَ Denildi | قَالَ Dedi | ECVEF FİİL |
| يُرْوَى Rivayet ediliyor | رُوِىَ Rivayet edildi | رَوَى Rivayet etti | NAKIS FİİL |
| يُكْوَى Ütüleniyor | كُوِىَ Ütülendi | كَوَى Ütüledi | LEFİF FİİL |
Temel mezid babların meçhulleri:
| MEÇHUL MUZARİ | MEÇHUL MAZİ | MALUM FİİL | |
| يُكْرَمُ İkram ediliyor | أُكْرِمَ İkram edildi | أَكْرَمَ İkram etti | İF’AL BABI |
| يُنَظَّفُ Temizleniyor | نُظِّفَ Temizlendi | نَظَّفَ Temizledi | TEF’İL BABI |
| يُقَاتَلُ Savaşılıyor | قُوتِلَ Savaşıldı | قَاتَلَ Savaştı | MUFÂALE BABI |
| Bu babların anlamları meçhul fiil gibi olduğu ve lazım fiil oldukları için meçhullerine ihtiyaç yoktur. | اِجْتَمَعَ Toplandı | İFTİAL BABI | |
| اِنْقَطَعَ Kesildi | İNFİAL BABI | ||
| تَكَبَّرَ Kibirlendi | TEFE’UL BABI | ||
| تَمَارَسَ Hasta gibi göründü | TEFÂUL BABI | ||
| اِحْمَرَّ Kırmızı oldu | İF’İLAL BABI | ||
| يُسْتَغْفَرُ Bağışlanma isteniliyor | اُسْتُغْفِرَ Bağışlanma istendi | اِسْتَغْفَرَ Bağışlanmayı istedi | İSTİF’AL BABI |
Ek Bilgi 1:
MALUM VE MECHUL FİİLLER (Etgen ve Edilgen Fiiller)
Faili anılan fiil etkendir.
Öğrenci kapıyı açtı فتح الطالب الباب cümlesindeki فتح fiilinin faili olan الطالب anılmıştır, dolayısıyla فتح Fiili etkendir. Arapçada etken fiile malum fiil denir.
Faili anılmayan fiil edilgendir.
Kapı açıldı الباب فتح cümlesinde ise, فتح fiilini işleyen anılmamıştır. dolayısıyla فتح Fiili edilgendir. Arapçada edilgen fiile mechul fiil denir.
Mazi kalıbındaki malum bir fiili mechul yapmak için, sondan bir önceki harf kesre ile, diğer harekeli harfler isezamme ile harekelenir. Son harfe dokunulmaz.
yazıldı كتب ß yazdı كتب
düzenlendi رتب ß düzenledi رتب
öğrenildi تعلم ß öğrendi تعلم
çıkarıldı استخرج ß çıkardı استخرج
Muzari kalıbındaki malum bir fiili mechul yapmak için, ilk harfi zamme ile, sondan bir önceki harfi ise fethaile harekelenir.
yazılır يكتب ß yazar يكتب
düzenlenir يرتب ß düzenler يرتب
öğrenilir يتعلم ß öğrenir يتعلم
çıkarılır يستخرج ß çıkarır يستخرج
Ek Bilgi 2:
Malum fiil cümlelerinde fail’in çıkartılıp, mef’ulun failin yerini alması ile oluşan fiillere “Meçhul Fiiller” denir. (Edildi, yapıldı vb. şeklinde.)
Meçhul fiiller başkasına geçen, mef’ulu olan fiiller (Müteaddi Fiiller) ile yapılır, failin kendisinde kalan fiiller (Lazım Fiiller) ile yapılmaz.
Mef’ul failin yerini alır, mensup iken merfu olur.
Mazi Fiil
Malum mazi fiil meçhul yapılırken; sondan bir önceki harfin (aynel fiil) harekesi ‘esre’, ondan önceki harekeli harfler ‘ötre’ yapılır.
قَتَلَ –> قُتِلَ ، شَرِبَ –> شُرِبَ
خُلِقَ الإنْسَانُ مِن طِينٍ : İnsan çamurdan yaratılmıştır.
فِي أَيِّ عَامٍ وُلِدْتُ؟ : Kaç yılında doğdun?
Muzari Fiil
Malum muzari fiil meçhul yapılırken; sondan bir önceki harfin (aynel fiil) harekesi ‘üstün’, muzaraat harfinin harekesi ‘ötre’ yapılır.
يَقْتُلُ –> يُقْتَلُ ، يَفْتَحُ –> يُفْتَحُ
يُقْتَلُ آلافٌ مِن النَاسِ في الحُرُوبِ : Savaşlarda binlerce insan öldürüldü.
لا يُلْدَغُ المُؤْمِنُ مِن جُحْرٍ واحِدٍ مَرَّتَيْنِ : Bir mümin aynı delikten iki kez ısırılmaz. (Aynı hatayı iki kez tekrarlamaz)
Müennes Fiiller
Mef’ul müennes ise meçhul fiil de ona göre şekillenir.
سَرَقَ اللِصُّ السَاعَةَ –> سُرِقَتْ السَاعَةُ
عَمَّ سُىِٔلَتْ آمِنَةُ؟ : Emine neyden soruldu?
تُقْرَأُ سُورَةُ الفَاتِحَةِ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ : Fatiha her rekatte okunur.
Bitişik Zamirler İle
قَتَلَھُم المُجْرِمُونَ –> قُتِلُوا
سَأَلَنِي المُدِيرُ –> سُىِٔلْتُ
Misal Fiiller
Malum misal fiiller muzari yapılırken başlarında bulunan illet harfleri atılırdı. Meçhul misal fiilerde ise illet harfi atılmaz.
يَجِدُ –> يُوجَدُ ، يَلِدُ –> يُولَدُ
لا يُوجَدُ ھاذا الكِتَابُ فِي المَكْتَبَاتِ : Bu kitap kitapçılarda bulunmaz.
لَمْ يَلِدْ ولَمْ يُولَدْ : O doğurmamış ve doğmamıştır.
Ecvef Fiiller
قَالَ –> قِيلَ ، بَاعَ –> بِيعَ
يَقُولُ –> يُقَالُ ، يَبِيعُ –> يُبَاعُ
Nâkıs Fiiller
بَنَى –> بُنِيَ
يَبْنِي –> يُبْنَى
Muzaaf Fiiller
صَبَّ –> صَبَبَ –> صُبِبَ –> صُبَّ