İSM-İ TASGİR (KÜÇÜLTME İSMİ)
Küçüklüğü, azlığı göstermek, sevgi ifade etmek veya horlamak için kullanılan isimdir.
a) Üç harfli isimler için فُعَيْلٌ kalıbında gelir:
| قَلَمٌ | kalem → | قُلَيْمٌ | kalemcik, küçük kalem |
| جَبَلٌ | dağ → | جُبَيْلٌ | dağcık, küçük dağ |
| عَبْدٌ | kul → | عُبَيْدٌ | kulcağız, kulcuk |
| نَصْرٌ | yardım etmek → | نُصَيْرٌ | azıcık yardım etmek |
| حَسَنٌ | Hasan → | حُسَيْنٌ | Hasan’cık |
b) Dört harfli isimler için فُعَيْعِلٌ kalıbında gelir:
| دَفْتَرٌ | defter → | دُفَيْتِرٌ | küçük defter, deftercik |
| مَنْزِلٌ | ev → | مُنَيْزِلٌ | küçük ev, evcik |
| بُلْبُلٌ | bülbül → | بُلَيْبِلٌ | küçük bülbül, bülbülcük |
| مَسْجِدٌ | mescid → | مُسَيْجِدٌ | mescidcik, küçük mescid |
c) Beş harfli ve daha fazla isimler için; فُعَيْعِيلٌ kalıbında gelir. Harf-i illetli olan kelimelerin illet harfleri yâ (ي)’ya çevrilir.
| مِفْتاَحٌ | anahtar → | مُفَيْتِيحٌ | küçük anahtar, anahtarcık |
| عُصْفُورٌ | serçe → | عُصَيْفِيرٌ | küçük serçe, serçecik |
| قَنْدِيلٌ | kandil → | قُنَيْدِيلٌ | küçük kandil, kandilcik |
İsm-i Tasgirle İlgili Ayrıntılar:
Temel bilgiden sonra aşağıdakilerin de bilinmesi faydalı olur.
*Dörtten çok harfli isimlerin dörtten sonraki harfi düşer.
| عَنْدَلِيبٌ | bülbül → | عُنَيْدِلٌ | küçük bülbül, bülbülcük |
| سَفَرْجَلٌ | ayva → | سُفَيْرِجٌ | küçük ayva, ayvacık |
* İsm-i tasgiri yapılacak kelimenin sonunda bulunan müenneslik alâmeti (ة اء ي), veya özel isim ve sıfatlardaki (آنِ) ekleri aynen kalır:
| قَلْعَةٌ | kale → | قُلَيْعَةٌ | küçük kale, kalecik | |
| هِرَّةٌ | kedi → | هُرَيْرَةٌ | kedicik | |
| بُشْرَى | müjde → | بُشَيْرَى | müjdecik | |
| حَمْراَءُ | kırmızı → | حُمَيْراَءُ | kırmızıcık | |
| سَمْراَءُ | esmer, Semra → | سُمَيْراَءُ | esmercik, Semracık, küçük Semra | |
| سَلْماَنُ | Selman → | سُلَيْماَنُ | Selman’cık | |
| عُثْماَنُ | Osman → | عُثَيْماَنُ | Osman’cık | |
| سَكْراَنُ | sarhoş → | سُكَيْراَنُ | biraz sarhoş | |
| كَسْلاَنُ | tembel → | كُسَيْلاَنُ | biraz tenbel | |
*Semâî müennes kelimelerin tasgiri yapılınca müenneslik alâmeti olan kapalı ta (ة) ortaya çıkar:
| شَمْسٌ | güneş → | شُمَيْسَةٌ | Güneşcik |
| أَرْضٌ | yer → | أُرَيْضَةٌ | yercik |
| عَيْنٌ | göz → | عُيَيْنَةٌ | gözcük |
*(فاَعِلٌ) ve (فاَعِلَةٌ) veznindeki elifler vâv’a çevrilir:
| عاَلِمٌ | âlim → | عُوَيْلِمٌ | âlimcik, küçük âlim |
| جاَرِيَةٌ | câriye → | جُوَيْرِيَةٌ | küçük câriyecik, kızcağız, |
* Orta harfi illetli isme örnek;
| باَبٌ | kapı → | بُوَيْبٌ | kapıcık, küçük kapı |
| خاَلٌ | dayı → | خُوَيْلٌ | dayıcık |
*Son harfi illetli isme örnek (esmâu’l-hamse’nin hazfedilmiş harfli kelimelerinde hazfedilen vâv’lar geri gelip yâ’ya çevrilir);
| أَبٌ | (أَبَوٌ) → | أُبَيٌّ | babacık |
| أَخٌ | (أَخَوٌ) → | أُخَيٌّ | kardeşcik |
Cümle Örnekleri:
| سَبَحَ الْأَوْلاَدُ فِي نُهَيْرٍ نَظِيفِ الْماَءِ. | Çocuklar suyu temiz nehircikde yüzdü. |
| اَلْوَرْدَةُ الْحُمَيْراَءُ مُنْتَشِرَةٌ عِنْدَناَ. | Kırmızı gül bizde yaygındır. |
| سُمَيَّةُ أَوَّلُ شَهِيدَةٍ فِي الْإِسْلاَمِ. | Sümeyye İslâmda ilk şehittir. |
| شاَهَدْتُ أَباَ الْوُلَيْدِ فِي السُّوقِ. | Çocukcağızın babasını çarşıda gördüm. |
| قَفَلَ الْخاَدِمُ الْباَبَ بِقُفَيْلٍ جَدِيدٍ. | Hizmetçi kapıyı yeni bir kilitcikle kitledi. |
| قَفَلَ الْخاَدِمُ الْباَبَ بِقُفَيْلَيْنِ جَدِيدَيْنِ. | Hizmetçi kapıyı iki yeni kilitcikle kitledi. |
| عُبَيْدَةُ بْنُ الْجَراَّحِ قاَئِدٌ عَظِيمٌ. | Ubeydetü’bnu Cerrâh büyük bir komutandır. |