DİYANET ANSİKLOPEDİSİ MUHAMMED MADDESİ Hz Muhammed

A) İslâm Dünyası.

Arapça. Kur’ân-l Kerîm’in ilk muhatabı ve tebliğcisi olması yanında hayatı ve faaliyetleri dolayısıyla Kur”an’da Hz. Peygamber’Ie ilgili birçok âyet ve sûre bulunmaktadır. Tefsirlerde Kur’an âyetleri açıklanırken Resûl-i Ek­rem’in hayatına, örnek şahsiyetine, söz­lerine ve fiillerine dair bilgilere yer verilir. Çeşitli vesilelerle hayatından bazı kesitle­rin yer aldığı hadis kaynaklan da Hz. Pey­gamber etrafında oluşmuş geniş litera­türün önemli bir kısmını teşkil eder Re-sûlullah’ın anne ve babası hakkında müs­takil eserler kaleme alınmıştır. Süyûtî’nin bu konudaki altı risalesi [810] Zeynî Çelebi el-Fenârfnin Ri­sale fîebeveyi’n-nebısi, Kemalpaşazâ-de’nin Risale iî hakkı ebeveyi’n-nebT-si ve Muhammed b. Ömer el-Bâlî’nin Sü-bülü’s-selâm fî hükmi âbâ’i seyyidi’î-enâm’ı bunlar arasında sayılabilir. Onun isimlerine dair İbn Fâris Esmâ’ü Resûlil-lâh ve me’ânîhâ, İbn Dihye el-Kelbîei-Müstevfâ fî esmâ’i’l-Muştafâ, Takıyyüd-din Abdurrahman b. Abdülmuhsin el-Vâ-sıtî Esmâ’ü’n-nebî, Muhammed b. Ka­sım et-Tilimsânî Tezkiretü’l-muhibbîn fî esmd’i seyyidi’l-mürselîn, Süyûtî el-Behcetü’s-seniyye fi’î-esmâ’i’n-nebe-viyye ve er-Riyâzü’î-enîka fî şerhi es-mâ’i hayri’l-halîka, Yûsuf b. İsmail en-Nebhânî Ahsenü’î-vesâ’il fî nazmi es-mâ’i’n-nebiyyi’l-kâmil ve Ahmed Şere-bâsî, Mcfa esmâ’i’l-Muştafâ adlı eser­leri kaleme almışlardır. Hz. Peygamber hakkındaki literatürün önemli bir kısmını mevlidler oluşturmaktadır. Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, İbn Dihye el-Kelbî, Muham­med b. Mes’ûd el-Kâzerûnî, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, İbnü’l-Cezerî, Şemseddin es-Sehâvî, Süyûtî, İbnü’d-Deyba’, İbn Ha-cer el-Heytemî, Ali el-Kârî, Ca’fer b. Ha­san el-Berzencî, M. Reşîd Rızâ gibi bir­çok müellif bu konuda eser yazmıştır.[811]

Siyer ve megâzî kitapları bu literatür içinde ayrı bir öneme sahiptir. İbn İshak’ın Sîretü İbn İshâk’ı ile İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’sı ve Vâkıdî’nin Ki-tâbü’l-HeğÛzîsı, İbn Hibbân, İbn Fâris, İbn Hazm, İbn Abdülber en-Nemerî, Ab­durrahman b. Abdullah es-Süheylî, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Kelâî, Nevevî, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, İbn Seyyi-dünnâs, Ali b. Muhammed el-Hâzin, Mo-ğultayb. Kılıç, İzzeddin İbn Cemâa, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, İbn Habîb el-Halebîve Nû-reddin el-Halebî’nin siyere dair eserleri günümüze ulaşan en meşhur kitaplardır. Bilhassa Makrîzî’nin İmtâ’u’l-esmâ^, Ah­med b. Muhammed el-Kastallânî’nİn el-Mevâhibü’l-ledünniyye’si. Şemseddin eş-Şâmî’nin Sübüiü’1-hüdâ ve’r-reşâd’\ ve Kasta!lânî’nin eseri üzerine Zürkânî’-nin yaptığı şerh geniş muhtevalı çalışma­lardır. İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Resûl-i Ekrem’in uygulamalarından çıkarılan hü­kümlere yer veren Zâdü ‘1-me’âd fî hed-yi hayri’l’ibâd’\ da burada zikredilmeli­dir. Manzum siyer müelliflerinden Zey-nüddin el-lrâkî ed-Dürerü’s-seniyye ü (nazmi)’s-siyeri’z-zekiyye’de Hz. Pey­gamber’in hayatını ve şemailini 1000 be­yitte, İbnü’l-Cezerî, Zâtü’ş-şifâ iîsîre-ti’n-nebiyyi’1-Muştafâ’sında Hulefâ-yi Râşidîn ile birlikte beyitte anlatmak­tadır.

Siyer ve megâzî konusunda çok sayıda araştırma eseri arasında Ahmed b. Zeynî Dahlân’ın es-Sîretü’n-nebeviyye ve’î-âşârü’I’Muhammediyye [812] Hudarî’nin Nûrü’l-yakin fî sîreti seyyi-di’I-mürselîn [813] Muhammed Hüseyin Heykel’in Hayâtü Mu-ftammed MahmûdŞîtHat-tâb’m er-Resulü’1-kö’id [814] Muhammed İzzet Derveze’nin Sîretü’r-Resûî: Şuver muktebese mine’1-Kur-âni’l-Kerim [815] Mustafa es-Sibâî’nin es-Sîrelü’n-nebeviyye [816] Ebü’l-Hasan Nedvî’nin es-Sîretü’n-nebeviyye [817] Safiyyürrah-mân el-Mübârekfûrî’nin er-Rahîku’î-mahtûm: Bahş fi’s-sîreti’n-nebeviyye calâ şâhibihâ efdalü’ş-şaîâti ve’s-se-îâm [818] Muhammed Sâ­dık İbrahim Urcûn’un Muhammed Re-sûluMh [819] Tevfîkel-Ha-kîm’in Muhammed [820] Hâşim Ma’rûf el-Hasenfnin Sîretü’I-Muştafâ: Nazracedîde [821] Ekrem Ziya el-Ömerî’nin es-Sîretü’n-nebeviy-yetü’ş-şahîha [822] Mehdî Rızkullah Ahmed’in es-Sîretü’n-nebeviyye fî dav’i’l-meşâdiri’l-aşliyye [823] Muhammed Hâdîel-Emînî’nin Mevsûcatü’n-nebiyyi’l-aczam [824] adlı eserleri sayılabi­lir. Muhammed Ferec el-‘Abkariyyetü’l-‘askeriyye fî ğazavâti’r-Resûî’ünde [825] Muhammed Ahmed Bâşümey\Mevsûcatü’l-ğazavâü’l-küb-rd’sında [826] Muhammed Cemâleddin Mahfuz Gazavâtü’r-Re-sûi’ünde [827] ve Muhammed Muhsin el-Fakih el-Mevsû’atü’1-kübrâ fî ğozavâti’n-nebiyyİ’3-ac’zom’ınd V, baskı yeri yok, gazve ve seriyyelere dair rivayet­leri bir araya getirmişlerdir.

Bazı ensâb ve tabakat kitaplarında da Resûl-i Ekrem’e dair bilgilere yer verilir. İbn Sa’d’ın et-Tabakât’mm ilk iki cildi, Be-lâzürî’nin Ensâbü’l-eşrâf inin ilk cildi Hz. Peygamber’e ayrılmıştır. Öte yandan sa­habe tabakatma dair eserlerde de kendi­sinden bahsedilmektedir. İbn Abdülber en-Nemerî’nineis£i’:âb’ı. İzzeddin İb-nü’1-Esîr’in Üsdü’î-ğâbe’su İbn Hacerel-Askalânî’nin eî-İşâbe’si bunların başında gelir. Umumi tarihlerden Ya’kübî, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, AH b. Hüse­yin el-Mes’ûdî, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, İbnü’1-Esîr, Ebü’I-Fidâ. İbn Kesîr, Zehebî ve Dîyarbekrî’nin eserlerinde de Resûl-i Ekrem’i anlatan bölümler vardır.

Delâ’ilü’n-nübüvve türü eserler için­de Ebû Nuaym el-İsfahânî ve Ahmed b. Hüseyin el-Beyhaki’nİn Delâ’üü’n-nübüv-ve’leri en meşhur olanlardır. Ali b. Rab-ben et-Taberî’nin ed-Dîn ve’d-devle fî işbâti nübüvveti’n-nebî Muhammed, !mâm-ı Rabbânî’nin İsbâtü’n-nübüvve ve Yûsuf b. İsmail en-Nebhânî’nin el-Bur-hânü’I-müsedded fî işbâti nübüvveti seyyidinâ Muhammed [828] adlı eserleri de bu gruba girer. Mu-hammed Beyyûmî Mehrân şemail, delâil ve hasâise dair bilgileri es-Sîretü’n-ne-beviyyetü’ş-şerîfe: Fi’î-kazâyû ve’ş-şe-mâ’il ve deltfili’n-nübüvve ve’1-haşâ^iş isimli kitabında toplamıştır (). Hz. Peygamber’in mucizeleri hak­kında birçok eser kaleme alınmıştır. Bâ-kıllânî’nin e7-Beydn’ı, CaTer b. Muham­med el-Firyâbî, Ebû Nuaym el-İsfahânî ve Ahmed b. Hüseyin el-Beyhaki’nin Delâ’i-lü’n-nübüwe’\er\, İbn Dihyeel-Kelbî’nin el-İbtihâc fî ehâdîşi’l-mi’râc’ı, Muhyid-din İbnü’I- Hadis kaynaklarında Hz. Peygamber’in dualarıyla ilgili bölümler bulunduğu gibi müstakil eserler de kaleme alınmıştır. Ne-sâî, İbnü’s-Sünnîve Süyûtî’nin cAmeîü’l-yevm ve’J-JeyJe’leri, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhaki’nin ed-Dacavâtü’l-kebîr”\ ve Nevevî’nin el-Ezkâr’\ bunların başında gelmektedir. Resûlulfah’a salâtü selâm getirmeye dair eserler arasında İsmail b. İshak el-Cehdamî’nin Kitâbü Fazli’ş-şa-lâti cale’n-nebîs\, Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin el-Kaşîdetü’3-mudariyye fi’ş-şalâti ‘alâ hayri’l-beriyye’sı, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Cilâ’ü’l-efhâm fî fazli’ş-şalâti ve’s-şelâm calâ hayri’l-enâm’u Fîrûzâbâdî’nineş-ŞiJdrü ve’J-büşer fi’ş-şalâticalâhayri’l-beşer’i, Mu­hammed b. Süleyman el-Cezülî’nin De-lâ3iîü’l-hayrât’ı, Şemseddin es-Sehâvî’-nin el-Kavlü’l-bedf fi’ş-şalâti ‘aJe’l-ha-bîbi’ş-şeffi, İbn Hacer el-Heytemî’nin ed-Dürrü’1-mendûd fi’ş-şalât ve’s-se-îâm taîâ sahibi1-makâmi’î-mahmûd’u ve Yûsuf b. İsmail en-Nebhânî’nin Sa’â-detü’d-dâreyn fi’ş-şalâti caîâ seyyidi’l-kevneyn’ı zikredilebilir.

Resûl-i Ekrem’in methini konu edinen birçok manzum eser bulunmaktadır. Kâ’b b. Züheyr’in Kaşîdetü’l-bürde’sl, Bûsî-rfnin aynı adla anılan kasidesiyle ei-Kaşî-detü’l-hemziyye’s\, Alemüddin es-Sehâ-vî’nin ei-Kaşd’idü’n-nebeviyye’si. İbn Câbir’in el-Hulletü’s-siyerâ fî medhi hayn’l-verâ\ Kalkaşendfnin Kaside fî medhi”n-nebfsi, Süyûtî’nin Nazmü’l-bedf fî medhi hayri şeff’ı, Abdülganî b. İsmail en-Nablusî’nin eî-Bedfiyyetü’l-müzehyye bi’l-‘uküdi’l-Cevheriyye ve şerhi Nefehâtü’l-ezhâr calâ nesemâti’l-eshâr fî medhi’n-nebiyyi’l’muhtâr’ı bunlar arasında sayılabilir. İbn Seyyidün-nâs. Büşra’l-lebîb bi-zikra’1-habîb adlı eserinde Hz. Peygamber için yazılan bazı kasidelerle bunların şerhlerini bir araya getirmiştir. Aynı amaçla Yûsuf b. İsmail en-Nebhânî de el-Mecmû’âtü’n-Nebhâ-niyye fi’!-medâ*ihi’n-nebeviyye’y\ te­lif etmiştir. Hz. Peygamber’in son dönem Arap şiirindeki yeri Hilmî Muhammed el-Kâûd’un Muhammed (s.a.) fi’ş-şfri’l-hadîş adlı eserinde ele alınmıştır.[829]

Hz. Peygamber’i örnek insan olarak takdim eden eserler arasında İbnü’l-Molla diye bilinen Ömer b. Muhammed b. Hıdır el-ErbîrTnin Vesîletü’l-müte’abbi-dîn ilâ mütâbtfati seyyidi’l-mürselîn’i, Süyûtfnin Miftâhu’l-cenne fi’î-ictişâm bi’s-sünne’si, Muhammed Hayât b. İb­rahim es-Sindî’nin Tuhfetü’1-enâm fi’i-‘ameli bi-hadîşi’n-nebî ‘aleyhi’s-se-lâm’ı, Füllânî’nin îközu himemi üli’l-eb-şâr li’1-iktidâ’i bi-seyyidi’1-muhâcirîn ve’J-enşdr’ı, Muhammed Takî el-Müder-ris’inMuhammed Resûlullâh: Kudve ve iisve’si zikredilebilir.

Resûl-i Ekrem’in kabrini ziyaret konu­sunda yazılan bazı eserler şunlardır: Ta-kıyyüddin es-Sübkî, Şifâ’ü’l-eskâm îîzi­yareti hayri’1-enâm, Takıyyüddin el-Fâ-Sî, er-Rızâ ve’l-kabûî fî fezâ’iii’1-Medî-ne ve ziyareti’r-Resûl, Abdullah b. Ah-med b. Ali el-Fâkihî el-Mekkî, Hüsnü’t-te-vessü! fî âdâbi ziyareti efdali’r-rusüî, İbn Hacer el-Heytemî, el-Cevherü’1-mu-nazzam fî ziyâreti’l-kabri’l-mucazza-mi’1-mükerrem ve Tuhfetü’z-züvvâr ilâ kabri’n-nebiyyi’l-muhtâr, Ali el-Kârî, ed-Dürretü’l-mudî’e fİ’z-ziyâreti’î-Muşta-faviyye.

Hz. Peygamber’in içinden çıktığı top­lum hakkında bilgi veren Mekke, Medine ve Arabistan tarihine dair eserler de bu hususta önem taşımaktadır. Bunlar ara­sında Ebü’l-Velîd el-Ezraki, Muhammed b. İshak el-Fâkihî, Takıyyüddin el-Fâsî, Necmeddin İbn Fehd ve Kutbüddin en-Nehrevâlî’nin Mekke tarihleriyle Corcî Zeydân’ın Türkçe. Eski Türk edebiyatında Hz. Peygamber’Ie ilgili birçok eser telif edilmiştir. Divan edebiyatında hemen her şair Resûl-i Ekrem’i öven bir na’t kaleme al­mıştır. Ayrıca mi’racnâme, esmâ-i nebî, muamma, mevlid, hicretnâme, siyer ve şemail türü eserler de yazılmıştır.

Son dönemde Hz. Peygamber’in hayatı ve çeşitli yönleriyle ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Bunlar arasında Hüseyin Al-gül, Âlemlere Rahmet Hz. Muhammed  Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslâm [830] Mehmet Apaydın, Resulullah (s.a.a)’in Günlüğü: Medine Dö­nemi Yeni Kronolojisi [831] Celal Yeniçeri, Hz. Muhammed ve Yaşa­dığı Hayat: Peygamber, Devlet Başka­nı, Aile Reisi (İstanbul 2000); İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı [832] Kasım Şulul, İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Dev­ri Kronolojisi [833] Kâzım Dönmez, O’nun Günleri: Hz. Muhammed’in (s.a.a) Hayat Kronolojisi.[834]

Resûl-i Ekrem’in hayatına dair kaynak ve araştırmalardan Türkçe’ye tercüme edilenler arasında şunlar zikredilebilir: Mevlânâ Muhammed Ali, Peygamberi­miz (a.s.) [835] Leone Caetani, İslâm Tarihi [836] Süleyman Nedvî-Mevlânâ Şiblî, İslâm Tarihi: Asr-ı Saadet [837] Muhammed Hüseyin Heykel, Hz. Mu­hammed Mustafa [838] Kâdî İyâz, Açıklamalı Şifâ-i Şerif Tercümesi [839] Mu­hammed Hamîdullah, İslâm Peygam­beri [840] Kastallânî, eî-Mevâhibü’l-Ledünniyye: Gönül Nimetleri [841] Seyyid Süleyman Nedvî, Hz. Muhammed (a.s.) Hakkında Konfe­ranslar [842] Ahmed Zeynî Dahlân, Hz. Muhammed’in Hayatı ve Büyük Savaşla­rı [843] Muhammed Hamîdullah, Rasû-lullah Muhammed [844] Mustafa Sibâî, Hz. Muham­med (s.a.v) ve Hayatı: İbretler- Öğüt­ler [845] Abbas Mahmud Akkad, Hz. Muhammed’in Eşsiz Deha ve Şahsiye­ti [846] Saîd Havva, Allah Resulü Hz. Muhammed [847] M. Yûsuf Kandehlevî, Hadislerle Hz. Peygamber ve Ashabının Yaşadığı Müslümanlık [848] Ebül-A’lâ Mevdûdî, Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hz. Peygamber’in Hayatı [849] Muhammed Saîd Ramazan el-Bûtî, Fıkhu’s-Sîre: Pey­gamberimizin Uygulamasıyla İslâm [850] Martin Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı: İlk Kaynaklara Göre [851] İbn Hişâm, Sîret-i İbn Hişam Tercümesi: İslâm Tarihi [852] Wil-liam Montgomery Watt, Hz. Muham­med Mekke’de [853] a.mlf.,Hz. Mu­hammed’in Mekkesi, Kuran’da Tarih [854] Muhammed el-Gazzâlî, Fıkhu’s-Sî-re [855] Afzalur Rahman, Sîret Ansiklopedisi: Hz. Muhammed (s.a.u.) [856] İbn Kayyim el-Cevziyye, Zâdü’1-Meâd [857] Ali Şeriati, Muham­med Kimdir [858] Ekrem Ziya el-Ömerî, Medine Toplumu [859] Muhammed İzzet Derve-ze. Kuran’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı [860] Saîd Havva, Hadislerle İs­lâm Tarihi [861] Ebü’l-Hasan Nedvî, Rahmet Peygamberi Hazreti Muhammed [862] Muhammed Ebû Zehre, Son Peygamber Hz. Muhammed [863] İmâdüd-din Halîl, Muhammed Aleyhisseîâm: Si­yer Araştırmaları [864] Muhammed b. Salih ed-Dimaşki (Şâmî), Peygamber Sallallâhü Aleyhi ve Sellem Külliyâtı [865] İbn Hazm, Ce-vâmiu’s-sîre: Siyerin Özü .[866]

Hz. Muhammed’in peygamberlikten önceki hayatı ve Mekke döneminde ger­çekleşen bazı olaylarla ilgili çalışmalardan bir kısmı şunlardır: Ali Rıza Sağman, İs­lâm Tarihinde Rahip Bahîrâ Meselesi [867] M. Rahmi, Âlemlere Rahmet: Hz. Muhammed’in Çocuklu­ğu [868] Ali Murat Daryal, İs­lâm’ın Doğuşu ve İlk Yayılışının Psiko-Sosyal Açıdan Tahlili [869] Levent Öztürk, Etiyopya’da İslâmiyet I: Asr-ı Saadet’te Habeşistan’la Münasebetler [870] Mehmet Altın-dere, Hz. Muhammed’in Akabe Beyatları [871] Kasım Şulul, Hz. Pey­gamber Devrinde Habeşistan’la Mü­nasebetler [872] Gülgûn Uyar, Hz. Muhammed’in Risalet Öncesi Ha­yatına Dair Bazı Rivayet Farklarının Tespiti [873] Metin Özdemir, Miraç [874] Erol Bodur, Dörü’1-Erkam.[875]

Hicrete dair eserlerden bazıları şöyle­ce sıralanabilir: İbrahim Canan, Tebliğ, Terbiye ve Siyasi Taktik Açılarından Hicreti HasanAsyalıoğlu, Hicret [876] Hüseyin Algül, Pey­gamberimizin Hicreti [877] İsmail Lütfı Çakan, Olay ve Ölçü Olarak Hicret [878] Mahmut Topuz, İlâhî Dinlerde Hicret [879] Abdülkadir Demir, Kavram ve Hadise Ola­rak Kur’an’da Hicret [880] Ad­nan Demircan, Nebevî Direniş Hicret.[881]

Hz. Peygamber’in gazve ve seriyyelerini konu alan çalışmalar arasında şunlar zik­redilebilir: Muhammed Hamîdullah, Hz. Peygamber’in Savaşları [882] Mahmut Sami Ramaza-noğlu, Bedir, Uhud, Tebük Gazveleri ve Enfal Sûresi Tefsin [883] Mahmûd Şît Hattâb, Peygamber Or­dusunun Tarihi [884] ve Komutan Pey­gamber [885] Abdülhamîd Cûde es-Sahhâr, Te-bük Savaşı: Gazvetü Tebük [886] Seyyid Kutub, Bedir ve Uhud Savaşı [887] Muhammed Ali Kutub, Pey­gamberimizin (s.a.v.) Seriyyeleri [888] Bilgi Can-polat, Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygam­ber’in Savaşları [889] Mustafa Âğırman, Hz. Peygamber’in Savaş Stra­tejisi [890] Yusuf Pa­patya, İslâm’ın İlk Döneminde Savaş ile İlgili Uygulamalar [891] Ser­dar Özdemir, Hz. Peygamber’in Seriyyeieri Eişad Mahmudov. Sebep ve Sonuçlan Açısından Hz. Pey­gamber’in Gazve ve Seriyyeleri.[892]

Resûl-i Ekrem’in devlet idaresi ve dip­lomatik faaliyetleri konusundaki telif ve tercümeler arasında şunlar kaydedilebi­lir: William Montgomery Watt, Hz. Mu-hammed Peygamber ve Devlet Kurucu [893] Abi-din Sönmez, RasûluHah’m Diplomatik Münasebetleri ve Sulh Muahedeleri [894] Muhammed Hamîdullah, Hz. Peygamber’in Altı Orijinal Diplo­matik Mektubu [895] Muhammed Abdül-hay el-Kettânî, et-Terâtîbü’1-idâriyye: Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar [896] Cengiz Kallek,Haz-reti Peygamber Döneminde Devlet ve Piyasa [897] Asr-ı Saadette Yönetim- Piyasa İlişkisi [898] Mehmet Birsin, İslâm Hukuku Açısın­dan Medine Site Devletinde Yönetim Biçimi [899] Muhammed Ha­mîdullah, eî-Vesâiku’s-siyâsiyye Hz, Peygamber Döneminin Siyasî-İda­rî Belgeleri.[900]

Hz. Peygamber’in müslüman olmayan kesimlerle ilişkileri konusundaki çalışma­lardan bir kısmı şunlardır: Mustafa Fay­da, İslâmiyet’in Güney Arabistan’a Ya-yıüşi [901] İhsan Süreyya Sırma, Hz. Peygamber Devrinde Yahudi Me­selesi [902] Nadir Özkuyum-cu, Hz. Peygamber Devrinde Yahudi­lere Karşı Güdülen Siyaset [903]Mehmet Ali Kapar, Hz. Muhammed’in Müşriklerle Münasebetleri [904] H.Ah­met Sezikli, Hz. Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri  Sıddık Ünalan, Hz. Muhammed Döneminde İslâm-Hıristiyan Diyalogu  İsmail Hakkı Atçeken, Hz. Pey­gamber’in Yahudilerle Münasebetle­ri [905] Adnan Demircan, Hz. Peygamber Devrinde Münafıklar [906] Osman Güner, Resûlullah’m Ehl-i Kitabla Münasebetleri [907] Mustafa Baş, İslâm ‘m Doğuş Dö­neminde Hicaz Bölgesinde Yahudilik

ve Hıristiyanlık [908] Nihat Ha-tipoğlu, Peygamberimiz Döneminde Müşrik ve Münafık Liderler [909] Abdullah Yıldız. Hz. Peygamber ve Gizli Düşmanları Münafıklar [910] Ahmet Bostancı, Kamu Huku­ku Açısından Hz. Peygamber’in Gayri Müslimlerle İlişkileri Murat Ağarı, Hz. Muhammed’in Hıris-tiyanîarla Mücadele Stratejisi [911]Resûl-i Ekrem’in tebliğ ve terbiye me­todu konusundaki çalışmalardan bazıları şöylece sıralanabilir: Ahmet Önkal, Rasu-lullah’m İslâm’a DavetMetodu İbrahim Canan, Hz. Peygam­ber’in Sünnetinde Terbiye [912] ve Resulullah’a Göre Ailede ve Okulda Çocuk Terbiyesi [913] Abdullah Özbek, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed [914] Selçuk Coşkun, Hz. Peygamber’in Sünnetinde Yetişkinlerin Eğitimi [915] İbrahim Kâfi Dönmez, Hz. Peygamber’in Tebliğine Hakim Olan Başlıca Hukuk Prensiple­ri [916] Şakir Gözütok, Hz. Pey­gamber’in Mekke ve Medine Döne­mindeki Hadislerinde Uyguladığı Eği­tim Metodiarı-Buhari ve Müslim Ör­neği [917] Selçuk Coşkun, Bir Eğitim­ci Olarak Hz. Peygamber’in İnsan An­layışı [918] Recep Kılıç Mus­tafa Çağrıcı – Abdülhamit Birışık, Hz. Peygamber’in Hayatından Davranış Modelleri.[919]

Hz. Peygamber’in aile hayatına dair eserler arasında şunlar sayılabilir: Sâdık Vicdanî, Hz. Muhammed Niçin Çok Ev­lendi? [920] Daniş Remzi Korok, Hazreti Mu­hammed Niçin Çok Evlendi [921] Fuat Süreyya Oral.Hz. Muham­med Niçin Çok Evlendi Sebep ve Hik­metleri [922] Mevlânâ Muham­med Ali, Hz. Muhammed’in Evlendiği Kadınlar ve Temiz Ahlâkı [923] M. MahmûdSavvâf, Resûlullah’m Pak Zevceleri [924] Aişe Abdurrahman, Peygamberi­mizin Mübarek Zevceleri [925] ve Re-sulullah (s.a.u.) Efendimizin Kızları ve Torunları; Hz. Peygamberi­miz Niçin Çok Evlendi.[926]

M. Ali Sâbûnî, Peygamberimiz Niçin Çok Evlendi [927] Abdullah Nasıh Ulvan, İslâm’da Dört Evlilik ve Rasulullah’m Çok Evlenmesindeki Hik­metler [928] İsmail Mutlu. Peygamber Hanım­ları [929] Abdullah Öztürk, Peygamberimizin Sünnetinde Evlilik [930] Ziya Kazıcı, Hz. Muham­med (s.a.v.)’in Eşleri ve Aile Hayatı [931] Eş Olarak Hz. Muham­med: Kutlu Doğum Tutanakları 2 [932] Huriye Martı, Rasulullah’m (s.a.ü.) Hanımları Konu Alan Hadîs-i Şeriflerinin Değerlendirilmesi [933] İbrahim Canan, Aile Reisi ve Baba OlarakHz. Peygamöer [934] Adem Saraç, Peygamberimizin Hanım­ları: Müminlerin Anneleri [935] Sadrettin Gümüş,Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Aile Hayatı [936] Hz. Peygam­ber ve Aile Hayatı .[937]

Resûlullah”m ahlâk ve şemailine dair çalışmaların başlıcaları şunlardır: Daniş Remzi Korok, Hazreti Muhammed’in Şemaili ve Yaşayış Tarzları [938] A. Şükrü Kılıç, Ahîâk Önderi [939] Sabri Cemil Yalkut, Hazreti Muhammed ve Şemâil-i Şerifleri [940] Abdurrahman Azzâm, Bü­yükler Büyüğü Resûl-i Ekrem’in ör­nek Ahlâkı ve Kahramanlığı [941] Şaban Ay-kın, Nûr-ı Muhammediyye ve Şemâ­il-i Şerif [942] H. Abdülhalim Akkul, Şemâil-i Şerife [943] Tirmizî, Şemâil~i Şerife, Resulullah (s.a.u.)’in Yaşayışı, Tavır ve Hareketle . Mevlânâ Hasan Hüsâmeddin Nak­şibendî, [944] Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, Şemâi-lü’r-Resul: Hz. Peygamberin Şemaili ve Hususiyetleri [945] Habil Şentürk, Psikoloji Açı­sından Hz. Peygamber’in İbadet Ha-yatı [946] İbrahim Bayraktar, Hz. Peygamber’in Şemaili [947] Mehmet Zahit Kotku, Peygamber Efen­dimiz (s.a.u.) Hazretlerinin Şemail, Ah­lâk ve İtiyatları [948] Ebü’ş-Şeyh el-İsfahânî, Hz. Peygamber’in Edep ve Ahlâkı [949] Ali Yardım. Peygamberimiz ‘in Şe­maili [950] İshak Halis, Pey­gamberlik İçin Gerekli Sıfatlar Açısmdan Hz. Peygamber’in Fetaneti [951] Sehilan Biler, Psikoloji Açısından Hz. Peygamber’in Şahsiyeti [952] H. Musa Bağcı, Hz. Peygamber’in Beşerî Yönü [953] Mu­hittin Akgül, Kur’an’da Hz. Muhammed’in Özellikleri.[954]

Tibb-ı nebevi alanında yapılan çalışma­lardan bazıları şöylece sıralanabilir: Mah­mut Denizkuşları, Kur’ân-ı Kerîm ve Ha­dislerde Tıp [955] Ali Rıza Ka­rabulut, Tıbb-ı Nebevi Ansiklopedisi [956] İbrahim Canan, Hz. Peygamber’in Sünnetinde Tıp [957] Ebû Nuaym el-İsfahânî, Tıbb-ı Ne-bevî [958] Ömer Dönmez, Resulullah’m Hasta Tedavileri ve Şi­fa Hazineleri. Hz. Peygamber’in mucizelerine dair çalışmalardan bir kısmı şunlardır: Velîd el-A’zamî, Hz. Muhammed’in Mucize­leri [959] Ali Rıza Karabulut, Hâtemü’l-Enbiya Hz. Muhammed Aleyhisselam’m Mucizeleri [960] Namık Yazıcı, Peygam­berimizin Mucizeleri [961] Halil İbrahim Acıpayamlı, Peygamberi­mizin Hayatı ve Mucizeleri [962] İbrahim Bayraktar, Hz. Peygam­ber’in Mucizeleri: Delâilü’n-Nübüvve [963] Süleyman Mollaibrahi-moglu, Miraç Gerçeği [964] Süyûtî, Peygamberimizin Mucizeleri ve Büyük Özellikleri [965] Metin Özdemir, Miraç [966] İsmail Mutlu, Peygamberi­mizin Mucizeleri [967] Yavuz Ünal v.dğr.. Dinlerde Yükseliş Motifleri ve İslâmda Miraç [968] Erdinç Ahatlı, Muhaddislere Göre Peygam­berlik Delilleri: Delâilü’n-Nübüvve [969] Halil İbrahim Bulut, Nübüv­veti İspat Açısından Hissi Mucizeler.[970]

Şarkiyatçıların Resûl-i Ekrem hakkın­daki iddialarına cevap vermek amacıyla telif edilen eserler arasında şunlar zikre­dilebilir: Manastırlı İsmail Hakkı, Hak ve Hakikat [971] Ahmet Hamdı Akseki, Hâtemü’l-Enbiyâ Hakkında En

Çirkin Bir İsnadın Reddiyesi [972] İsmail Fenni. Kitâb-ı İzâle-i Şükûk Mustafa Âsim Koksal, Müsteşrik Caetani’nin Yazdığı İslâm Tarihi’ndeki İsnad ve İftiralara Reddiye  Kasım Küfrevî, Hz. Peygamber’e Dil Uzatanlar Ali Osman Ateş, Oryantalistle­rin Hz. Peygamber ile İlgili İddialarına Cevaplar [973] Abdülaziz Ha­tip, Kur’an ve Peygamber Aleyhindeki İddialara Cevapiar.[974]

Hz. Peygamber’in kutsal kitaplardaki yerine dair şu eserler yazılmıştır: Ömer Fevzi Mardin, Hz. Muhammed Efendi­mizin Nebî Olarak Geleceği Hakkın­da Evvelki Mukaddes Kitapların Teb-şiratı A. H. Deedat Eski ve Yeni Ahid’de Hz. Muhammed [975] Mehmet Kemal Pilavoğlu. Musa (a.s.) Muham­med (a.s.) Müjdeliyor [976] Abdülahad Dâvûd, Tevrat ve İncil’e Gö­re Hz. Muhammed (a.s.) [977] A. H. Vidyarthi – U. Ali, Doğu Kutsal Metinlerinde Hz. Mu­hammed.[978]

1980’li yıllardan sonra ilahiyat fakülte­lerinde Resûl-i Ekrem’le ilgili akademik çalışmaların bu konudaki literatüre dik­kate değer bir zenginlik kattığı görülmek­tedir. Çeşitli üniversitelere bağlı yirmi ci­varındaki ilahiyat fakültesinin dergileri yanında 1989 yılından itibaren Türkiye Di­yanet Vakfı’nin öncülüğünde gerçekleş­tirilen Kutlu Doğum Haftası’ndaki bilim­sel toplantılarda sunulan tebliğleri ihtiva eden kitaplarla İslâm Medeniyeti Der­gisi, İslâmî Araştırmalar, Diyanet Der­gisi, Diyanet İlmî Dergi, Nesil, İslâmi-yât ve Marife gibi dergilerde Hz. Peygam­ber hakkında çok sayıda makale yer al­maktadır.[979]

Farsça. Hz. Peygamber hakkında Arap­ça yazılmış birçok temel kaynak daha ilk asırlardan itibaren Farsça’ya çevrilmiştir. Klasik eserlerden Taberî’nin Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk’ü. İzzeddin İbnü’l-Esîr’İn el-Kâmil”\ gibi umumi tarihlerle İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’si, Vâkıdî’nin eİ-Megözfsi, İbn Sa’d’ın et-Tabakâtü’î-kübrâ’sı, Tirmizî’nin Şemd’i-îü’n-nebfsi, Kâdî İyâz’m eş-ŞiM’ı, Taber-sî’nin Mekârimü’l-ahlâk’ı, İbn Seyyidün-nâs’ın’l/yûnü’i-eser’i.Saîdüddin Mu­hammed b. Mes’ûd el-Kâzerûnî’nin el-Münteka mîn sîreti’l-mevlidi’n-nebiy-yi’l-Muştafâ’sı gibi eserler Farsça’ya ter­cüme edilmiştir [980] Farsça telif edilen Gerdîzî’nin Zey-nü’l-ahbâr’ı, Minhâc-i Sirâc el-Cûzcânî’-nin Tabakat-ı Nâşırîsl Beyzâvî’nin Ni-zâmü’t-tevârîh’l Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî’nin CâmFu’t-tevârîh’i, Benâ-kitî’nin Ravzatü üli’l-elbâb’\. Hamdul­lah el-Müstevfî’nin Târîh-iGüzîde’sl Hâ-fız-ı Ebrû’nun Mecma’u’t-tevârîh’i, Şük-rullah’ın Behcetü’t-tevârîh’ı, Mîrhând’ın Ravzatü’ş-şafâ’sı, Gıyâseddin Hândmîr’in Habîbü’s-siyer ve Hulâşatü’l-ahbâr’ı, Mîr Yahya Kazvînî’nin Lübbü’t-tevârîh”\ gibi umumi tarihlerde de Hz. Peygam-ber’den bahsedilmektedir.

Doğrudan Resûl-i Ekrem hakkında olan birçok eserin belli başlıları şunlardır: Ömer b. Sadrüşşerîa el-Ewel el-Mahbû-bî, Me’âşirü’l-ikbâl; müellifi belli olma­yan Hümâyûnnâme,- Fîrûzâbâdî, Sifrü’s-sa’âde; Abdülazîz Muhyî el-Hisârî, Siye-rü’n-nebî/EmîrAsîtüddinHüseynî-iŞîrâ-zî, el-Müctebâ fî sîreti’l-Muştafâ; Pîr Cemâl Erdistânî, Beyân-ı Hakâyık-ı Ah-vâî-i Seyyidü’l-mürselîn; Nûreddin Mu-hammed-i Kâzerûnî, Mevlûd-i Hairet-i Risâlet-penâh-ı Muhammedi; Abdur-rahman-ı Câmî, Şevâhidü’n-nübüvve; Muîn e\-Miskm, Me’âricü’n-nübüvve; Cemâl Hüseynî-i Şîrâzî, Ravzatü’l-ahbâb fî siyeri’n-nebî ve’l-âl ve’î-aşhâb, Ah-medb. Tâceddin Hasan-ı Esterâbâdî, Âşâr-ı Ahmedî; Nizâm-ı Muammayı, Şahadetname,- Hayretî, Şâhnâme-i Hayreti-, Abdülevvel Zeydpûrî, Siyer-i Nebevî; Sarfî-i Keşmîrî, Meğözi’n-nebî; Hâce Muhammed b. Dihdâr Fâ-nî-i Şîrâzî, MeWûdndme,-Abdülhakb. Seyfeddin ed-Dihlevî, Medâricü’n-nübüv-ve; Mîr Muhammed Salih Keşfî, İıcâz-ı Muştafavî; Mesîh Kayrânevî Pânîpetî, Peyğâmbernâme; Mirza Muhammed Refı’ Bâzil[981] Hamle-i Haydarı; Muhammed Bâ-kır-ı Meclisi, Hayötü’l-kulûb; Abdüla-had-ı Sirhindî, Hazâyin-i Nübüvvet, Mol­la Alî-İ Fürûşânî, Câm-ı Gîtî-nümâ; Sa-bâ-yı Kâşânî, Hudâvendnâme; Mahmûd Mirza Kaçar, Müntehab-ı Mahmûd; Ab-dürrahîm Safîpûrî, Nûrü’1-îmân; Bismil-i Şîrâzî, Bahrü’l-leiâlî; Râcî, Manzûme-i Hakâyık; Molla Muhammed Şerîf-i Buhârî, Ravzatü’t-tevârîh; Sürûş-i İsfahâ-nî, Ordîbihiştnâme,- İhsânullah Leknevî, Ahsenü’l-kaşaş; Sâgar-ı İsfahanı, Mu-zaffernâme,- Muhammed Hüseyn-i Gür-gânî-i Rabbânî, Makşadü’t-tâlib. XX. yüzyılda Hz. Muhammed’le ilgili ka­leme alınan bazı eserler şunlardır: Seyyid Hüseyin Sadr-ı Şîrâzî, Peyâmber-i İslâm Zeynelâbidîn Rehnümâ, Pegamber [982] Abbas Kadyâ-nî, Hazret-i Muhammed Muhammed İbrahim Ayetî, Târîh-i Peyâmber-i İslâm [983] Mu­hammed Rizâeddin Perver, Âhirîn-i Pyâm ber Âhirîn-i Peyâmber [984] Esedullah Afşar, Şest u Sâl bâ Peyâmber-i Cevâdî Âmülî, Sîre-i Peyâmber Hüseyin Hüseynî, Peyâmber-i Vahdet; Ahmed Abîdî, Peyâmber der Hâne [985] Ali Ma’sûmî, Seferhâ-yı Muhammed Fahreddİn Hicâzî, Pejûheşî der Bâre Pe­yâmber e Kur’ân [986] Ebü’l-Hasan Hüseyn-i Edyânî, Pejûheşî der Tâ­rîh-i Peyâmber-i İslâm.[987]

Batı Dilleri.

Müslüman müellifler ta­rafından Hz. Peygamber hakkında yazılan eserlerden bazıları şöylece sıralana­bilir: Syed Ameer Ali, A Critical Exami-nation of the Life and Teaching of Mu-hammad Abu al-Fazl Mirza. The Life of Muhammad [988] Abd al-Rahim Maulavvi Dard, Leven en Leeringen van Muhammad [989]Essad Bey, Mohammed: Eine Biographie [990] Sirdar İkbal Ali Shah, Mohamed the Prophet [991] Muhammad Hamidullah, Corpus des documents sur la dipîomatie musulmane â l’epoque du prophete et des khalifes orthodoxes [992] a.mlf., The Battlefields of the Prophet Muhammad  Le Prophete de l’Islam: sa Vie et son Oeuvre [993] veThe Prophet’s Establishing a State and His Succession Abd al-Karim Maulavvi, The Prophet of İslam and His Teachings [994] Ali Alsafi, Mu­hammed als Sozialreformer [995] F. R. Hajj Hakim, The Life of Muhammad [996] Khurshid Ahmad (ed,), The Prophet of İslam [997] Khalifa Abdul Hakim, The Prophet and His Message [998] Parveen Shaukat Ali, The Prophet as the World’s Great Lawgiver [999] Syed Shahid Husain, Misconcep-tion about Prophet Mohammad [1000] Mustafa K. Khattak, islam, The Holy Prophet and Non-Muslim World Fida Hussain Malik, VVives of the Prophet [1001] Ziauddin Sardar, Muhammad: Aspects of His Biography Afzalur Rahman, Muhammad: Bîessing for Mankind [1002] Muhammad as a Miîitary Leader [1003] ve Encyclopaedia of Seerah  Abd al-Hamid Siddiqi, The Life of Muhammad Ha­fız Ghuiam Sarvvar. Muhammad the Holy Prophet [1004] S. M. Madni Ab­basi, Family of the Holy Prophet [1005] Murtazâ Mutahhari, Le prop­hete ummi [1006] Muhammad Zafrulla Khan, Muhammad: Seal of the Propfteis [1007] Seyyed Hossein Nasr, Muhammad: Man of Allah [1008] Majid Ali Khan, Muhammad the Final Messenger [1009] Ab-dul-Ahad Davvud, Muhammad in the Bible [1010] Tahia al-lsmail, The Life of Muhammad [1011] Qutubuddin Aziz, The Prophet and the Islamic State [1012] Zakaria Bashier, Sunshine at Madinah: Studies in the Life of İhe Prophet Muhammad [1013] Rafiq Zakaria, Muham­mad and the Qur’a Mohammad Mahmoud Ghali, The Prophet Mohammad and the First Müslim State [1014] Zafar Ali Qureshi, Prophet Muhammad and His Western Critics [1015] Gulzar Ahmad, Mu­hammad and His Constitutionaî Char-ter  Abdul Waheed Khan, The Personaîity ofAUah’s Last Messen­ger Muhammad Mustafa (s.a.) [1016] Kama! Abdel-Malek, Muham-mad in the Modern Egyptian Popular Baliad [1017] M. A. Salahi, Mu­hammad: Man and Prophet, a Com-pîete Study of the Life of the Prophet of islam [1018] Jabal Mu­hammad Buaben, Image of the Prophet Muhammad in the West: a Study of Muir, Margoliouth and Watt [1019] Yusuf İslam, The Life of the Last Prophet. [1020]

Bibliyografya :

İbnü’n-Nedîm. el-Fihrıst (Teceddüdj, tür.yer.; Osmanlı Müellifleri, I-HI, tür.yer.; Storey, Persİan Literatüre, l/l, s. 61 vd., 172-207; Brockel-mann, CAL, bk. İndeks; Enver Koray, Türkiye Tarih Yayınları Bibliyografyası, İstanbul 1952-87, [-1V, bk. İndeks; Muhammad Maher Hama-deh, Muhammad the Prophet: A Selected Bib-liography (doktora tezi, 1965), The üniversity of Michigan; a.e.; Merâcic rnuhtâre can hayati Resûliilâh, Riyad 1402/1982; Sezgin. GAS, bk. İndeks; Osman Öztürk – Bekir Topaloğlu. Cum­huriyet Deorinde Yayınlanan İslâmî Eserler Bibliyografyası, Ankara 1975; Selâhaddin e!-Müneccid. Mu’cem mâ üllife ‘an Resûlillâh, Beyrut 1402/1982; Agâh Sırrı Levend, Türk Ede­biyatı Tarihi, Ankara 1984, I, tür.yer.; a.mlf., “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, TDAY Belleten (1972), s. 35-80; Munawar Ahmad Anees – Alia N. Athar, Gülde to Sıra and Hadith Literatüre İn Western Languages, London – Mew York 1986; Faruk Hamâde. Meşâdirü’s-sîreU’n-nebeuiyye ue takulmühâ, Dârülbeyzâ 1410/ 1989; Abdullah Köse, Delâilü’n-Nübüuue Eser­leri (yüksek lisans tezi, 1989], MÜ Sosyal Bilim­ler Enstitüsü; Alim Yıldız – Tahsin Koçyiğit, ila­hiyat Fakültesi Dergileri Makale ve Yazarlar Fihristi (1952-2002), Ankara 2002, tür.yer.; Adnan Demircan, Cumhuriyet Dönemi (1923-2001) İslâm Tarihi ue Medeniyeti Çalışmaları (Bir Bibliyografya Denemesi), İSAM Ktp., nr. 99788, s. 16-31, 34, 36, 37, 39, 42, 45, ayrıca bk. tür.yer,    

Urduca.

Hint alt kıtasında siyer ala­nındaki eserler çoğunlukla Farsça, Arap­ça ve Urduca kaleme alınmıştır. Bengâlî. Sindî, Belûcî, Pencâbî, Peştu ve İngiliz dil­lerinde de çalışmalar olmakla birlikte bunlar fazla değildir.[1021] Sonraki dönemlere etkisi bakımından Ab-dülhaked-Dihlevrnin (ö. 1052/1642) Fars­ça Medâricü’n-nübüvve’si [1022] özellikle zikredilmelidir. Bu kitabın Urduca tercümeleri de yapılmış Hoca Abdülmecîdf, I-II, Leknev 1889; Urdu Tercüme Me-dâricü’n-nübüuue trc. Şemsülhasan Şems Birelvîj, Karaçi 1968; urdu Tercü­me Medâricü’n-nübüuueve aslın­dan daha çok yayılmıştır. Urdu dilinde yazılan ilk siyer kitabının Gîsûdırâz’ın (ö. 825/1422) eserleri arasında sayılan Risâ-îe Sîretü’n-nebî olduğu ileri sürülmek­tedir.[1023] X. (XVI.) yüzyılın ortalarından itibaren Ur­duca siyer kitaplarında bir artış görülürse de tercümeler dışında ciddi bir çalışma göze çarpmamaktadır. Ya’küb b. Hasan Sarfî-i Keşmîrî Meğâzi’n-nebî adıyla manzum bir risale, Muhammed b. Fazlul-lah Burhânpûrî et-Tuhfetü’î-mürsele ile’n-nebî isimli bir kitap kaleme almış­tır. Burhânpûrî’nin eseri üzerine şerh ve haşiye çalışmaları yapılmıştır. Dekken Ur-ducasıiIe (Dekkenî) XVIII. yüzyılın sonuna kadar yazılan eserlerin sayısı oldukça az­dır. Heşt Bihişt adlı manzum bir siyer ki­tabı bulunan Muhammed Bakır Âgâh’ın mensur Riyâzü’s-siyer’i mevcut en eski tam siyer kitabıdır. Eserin bilinen üç nüs­hası Haydarâbâd Dekken’deki Andra Pra-deş Central Library’de bulunmaktadır.[1024] Keramet Ali Ca-unpûrî, Tîrmizî’nin Şemâ’ilü’n-nebî’sim Envâr-ı Muhammedi adıyla Urduca’ya çevirmiştir.[1025] Seyyid Abdülgafûr tarafından telif edilen Tecelliyâtü’l-envâr’da sağ­lam rivayetler kullanılmış, sonunda Hule-fâ-yi Râşidîn’in hayatına da yer verilmiş­tir. Seyyid Emîrüddin Hüseyin Mümtâ-zü ‘t-tefâsîr adıyla bir siyer kitabı yazmış­tır. Dekken Urducası ile kaleme alınan son mensur siyer kitabı, Kadı Bedrüddevle Muhammed Sıbgatullah’ın Fevâ’id-i Bedriyye’sidir.[1026]

Özellikle Dekken bölgesinde eski Dek­ken Urducası ile başlayan manzum siyer çalışmaları daha çok mevlidnâme (mîlâd-nâme), mi’racnâme, vefatnâme, şemâilnâme türünde hazırlanmıştır. Abdülmâ-lik Behröçî’nin, Abdüllatîf’in, Emîn Guce-râtî’nin, Rahmetullah İlâhâbâdî’nin ve Muhammed Kifayet Ali Kâffnin mevlid-nâmeleri; Seyyid Bulâki’nin, Seyyid Mîrân Hâşimî’nin, Muhammed b. Müctebâ Meh-devî’nin ve Mîr Kudretullah Kâsım’ın mi’-racnâmeleri; Abdüllatîf’in, Emîn Gucerâ-tî’nin ve Mîr Velî Feyyaz Velî’nin vefatnâ-meleri bunlar arasında sayılabilir.[1027] Mevlidnâme geleneği nesir ola­rak da erken dönemden günümüze ka­dar varlığını sürdürmüştür. Mevlidnâme-lerden ve diğer türlerdeki eserlerden ba­zıları şunlardır: Abdülcelîl, İhyâ’ü’1-ku-lûbfîmevlûdi’l-mahbûb [1028] Seyyid Eşref Şemsî, Risâletü’l-micrâc [1029]  Şah S-lâmetullah Leknevî, Mevlûd-i

Mensur siyerler de XVIII. yüzyıldan son­ra Kuzey Hindistan Urducası ile yaygınlık kazanmıştır. Bunlar arasında Velî Velorf-nin Ravzatü’J-enver, Muhammed Sıd-dîk Lahorî’nin Silkü’d-dürer, Muhammed Ecmel’in Sîret-i Kur’âniyye, Seyyid Ser-ver Ali’nin Sevânih-i cÖmrî Hazret-i Mu­hammed adlı eserleri sayılabilir. Daha sonra Batilılar’ın çalışmalarına karşı siyer kitaplarında ciddi bir artış olmuştur. İna­yet Ahmed Kâkûri’nin 1275’te (1858) ha­piste iken yazdığı Tevârîh-i Habîb-i İlâh önemli bir eserdir.[1030] Kâkûri’ninSeyyidü’î-ahyâr adlı bir siyer kitabı daha vardır. Modernist Seyyid Ahmed Han’ın Cilâ’ü’i-kuiûb bi-zikri’l-mahbûb’u kü­çük hacmine rağmen Resûl-i Ekrem’in hayatının bütün safhalarını ele almakta­dır. Müellif, eserini mevlidnâmelerdeki uydurma rivayetlere bir tepki olarak yaz­dığını söylediği halde otuz altı yıl sonra kaleme aldığı bir yazısında eserde anlat­tığı olayların büyük bir kısmının zayıf ve uydurma rivayetlere dayandığını belirt­miştir.[1031] Seyyid Ahmed Han’ın, Sir VVilliam Muir’in The Life of Mahomet adlı eserini [1032] tenkit için Londra’da yazıp müsveddesinden İngilizce’ye çe­virttiği [1033] Jjutabâtü’l-Ahmediyye ‘ale’l-cArab ve’s-sîretü’î-Muhammediyye yazım tarzı bakımından ye­ni bir tür olup on, on bir ve on ikinci bö­lümleri Hz. Peygamber’in hayatıyla ilgili­dir. Ancak müellif, Muir’i eleştirmekle bir­likte onun mucizelere olan itirazına mu­cizeleri reddederek cevap vermiştir. etmiştir.

Bazı Hindular ve Sihler de siyer kitabı yazmış, bunların bir kısmı Resûl-i Ekrem’e karşı telif edilmiştir.[1034] Siyer yazıcılığını Resû-lullah’ın aleyhine canlandıran en önemli grup ise Batılı yazarlardır. Bunların çalış­malarından bir kısmı Urduca kaleme alın­mış, bir kısmı da Urduca’ya tercüme edil­miştir. Serampûr’daki British Baptist Missionary Society’nin 1807’de bastırdığı bir risalede Hz. Peygamber’e yönelik ağır ifadeler kullanılmış, risale bölgede müslü-manlarla hıristiyanlar arasında ciddi tar­tışmalara yol açmıştır

Bibliyografya :

W. Smith – C. Leupolt, Dîn-i Hak ki Tahkik, Allahâbâd 1866, s. 90; E. M. Wherry, The Mus-Um Controuersy, Madras 1905, s. 16-36, 88-93, 105-107; Abdü\haK Kâmûsü’l-kûtüb: ürdû, Karaçi 1961, I, 659, 691-774, 800; Seyyid Ali Şah. ürdû meynSeuânih Nigârî, Karaçi 1961, s. 244; Kâdî Şihâbüddin, ürdû meyn Mîlâdnâ-mey (doktora tezi, l964),NagpurUniversity, Hin­distan; Hâmid Hasan Kâdirî, Dâstân-ı Târîh-i Ür­dû, Karaçi 1966, s. 632-633; E. D. Potts. Brit­ish Baptist Missionaries in India, Cambridge 1967, s. 183-184; Şeyh Mübarek Mahmûd Pâ-nîpetî. Sîret-İ Resul: ürdû Kİtâbön ki Camı’ Fihrist, Lahor 1973; Mümtaz Manglorî, Şerar key Târihî riavıl aör ün ka Tahkik aör Tenkidi Câ’ize, Lahor 1978; Seyyid Süleyman Nedvî. Yâd-ı Reftegân, Karaçi 1983, s. 203;a.mlf., Hu-tabât-i Madras, Lahor, ts. (Makbul Akadernij, s. 5-6; M. Eyyûb Kâdirî, ürdû Neşrkey irtikâ meyn ‘ütemâ* ka tjlşşa, Lahor 1988, s. 256-259; En­ver Mahmûd Hâlid. ürdû Neşrmeyn Sîret-i Re­sul, Lahor 1989, tür.yer.; Seyyid Ahmed Han, “Cilâ’ü’HaUûb per Riviyv”, Makâlât-ı SörSey­yid fnşr. M. Ismâü Pânîpetî), Lahor 1991, VII, 31-35; Şeyh Muhammed İkram, Rûd-i Kevser, La­hor 1992, s. 501; a.mlf., Meuc-i Kevser, Lahor 1992, s. 166-178; Efser Sıddîki Amrohavî, “Ur-dıPey Kadîm aör Na’t Gû’î”, Seyyare Dâcist (Resul Nambır), Lahor 1992, II, 480-481; Sîret-i Hayrü’l-enâm (haz. Urdu Dâire-i Maârif-i İslâmi-ye, Camia Pencâb), Lahor 1424/2003, s. 771-782; Abdülhamit Birışık. Oryantalist Misyoner­ler ve Kur’ân: Batı Etkisinde Hint Kur’ân Araş­tırmaları, İstanbul 2004, s. 1Û2O 15; Şeyh İnâ-yetullah, “Resûl-i Ekrem key Sîret Nigâr”, Fıkr u fiazar, VİN, İslâmâbâd 1970, s. 887-903; XIII (1976), s. 720-734; Seyyid Abdullah, “Fenn-i Sîret Nigârî per Ek Nazar”, a.e., XIII (1976), s. 825-833; Saîdullah Kâdî, “Peştu Zübân meyn Sî­ret ki Kitâbeyn”, a.e., XIV (1977), s. 385-395, 606-624; Raca Reşîd Mahmûd, “Pakistan meyn Fenn-i Na=t: Târîh u îrtikâ5”, a.e. (Sîret Nambır}, XXX/l-2 (1992), s. 137-143; M. Miyân Sıddîkî, “Urdu Zübân meyn Çend Ehem Kütüb-i Sîret”, a.e., XXX/I-2 (1992), s. 266-312; Muhammed Riyâz, “Müsteşrikin ki Kütüb-i Sîret”, a.e., XXX/ 1-2(1992), s. 317-353; Mümtaz Liyâkat, “Berr-i şağir meyn Sîret Nigârî: Makamı Zübânön meyn Gayri Müslim Musannifin ki Tesânîf”, a.e.,XXX/l-2(1992), s. 355-405; Lutfurrahman FârûM, “Daktır Muhammed yamîdullah ki Çend Meşhur Kütüb-İ Sîret ka Tacâruf aor Un key Mündericât”, Ma’ârif-i İslâmî (İşâat-i Hâs be Yâd-ı Daktır Muhammed Hamîdullah), I1/2-III/1, İslâmâbâd 2003-2004, s. 117-149; Abdülcebbâr Han, “Hazret-i Muhammed (Kütüb-i Sîret-i Ur­du)”, ÜDMİ, XIX, 305-306; idare v.dğr.. “Haz-ret-iMuhammed (Kütüb-i Sîret)”, a.e,,XIX, 306-309; Hafîz Tâib. “Nat (Urdu)”, a.e., XXII, 403-409.                     

B) Batı Dünyası.

Batı’da Hz. Muham-med hakkındaki çalışmalar başından beri çeşitli önyargılardan hareketle yapılmış­tır, Bu ön yargıların kaynağı, yayılmaya başlayan İslâmiyet karşısında gittikçe güç kaybına uğrayan yahudi ve hiristiyan din adamlarıyla yöneticilerin İslâm dini ve Hz. Peygamber hakkında sarfettikieri ağır hakaretler, hatta küfür içeren sözleridir. Bu sözler yüzlerce yıl tekrarlanmış ve ha-karetâmiz bir başlık altında uzun bir lite­ratür listesi oluşturulmuştur.[1035] Montgomery Watt, dünyada gelmiş geçmiş büyük şahsiyetler arasın­da hiç kimsenin Hz. Muhammed kadar kötülenmediğini belirtir.[1036] Bu açıdan Resûl-i Ekrem hakkında yazılan şeyler, tarihi yanlış an­latma ve gerçekleri saptırma örneği ola­rak çok ilginç bir içeriğe sahiptir. O kadar ki adı üzerinde dahi bazı kelime oyunları yapılmış, Muhammed yerine Maphomet, Mahound, Baphometve Bafum gibi olum­suz anlamlar yüklenen isimler kullanılarak kendisine kötü lakaplar takılmıştır.[1037]

Hıristiyanlar arasında Hz. Muhammed hakkında kilise babalarının sonuncusu kabul edilen Yuhanna ed-Dımaşki’nin (o. 750) kaleme aldığı De haeresibus başlık­lı kitap ilk eser olarak kabul edilir. Onun Hz. Muhammed’in sahte peygamber ol­duğunu, Ariusçu bir rahip (Bahîra) vasıta­sıyla Eski ve Yeni Ahid’i tanıdığını ve sap­kın (râfızî-lıeretik) bir görüş ortaya koydu­ğunu, semadan kendisine bir kitap geldi­ği iddiasının delili bulunmadığını ileri sü­ren görüşleri daha sonraki müellifler tarafından sürekli biçimde tekrarlanmıştır. Bizanslı Nicetas”m Refutatio Mohamme-dis’i (Refutation du Coran veya Confutatio Alcorani) ve Theophanes the Confessor’un Chronographia’sı ile şarkiyatçılar tara­fından Abdülmesîh b. İshak ei-Kindî’nin kaleme aldığı iddia edilen, ancak müslü-man yazarların ona ait orijinal metin ol­madığı kanaatine vardıkları bir risale bun­ların başlicalarıdir.[1038] İs-panya’daki yahudiler ve hıristiyanlar da Hz. Muhammed ve İslâmiyet üzerine üre­tilen olumsuz görüşlerin Batı’da yayılma­sına önemli katkıda bulunmuştur. Bun­lar müslümanların idaresi altında yaşa­dıklarından Hz. Muhammed hakkında doğru bilgilere ulaşma imkânına sahip olmalarına rağmen İslâm’a karşı hisset­tikleri düşmanlıktan dolayı uydurma hi­kâyelere, yalan ve iftiralara dayanan bir literatür ortaya koymuşlardır. Eulogius of Cördoba”nın IX. yüzyılda kaleme aldığı Liber apologeticus martyrum ve Paul Alvarus’un Indicilus Juminosus’u bun­lar arasında sayılabilir. Charlemagne’ın 778’de Endülüs’teki müslümanlara karşı giriştiği bir savaşta yeğeni Roland’m ya­kın bir adamının ihaneti sonucu Öldü­rülüşünü anlatan ve bütün Avrupa’da Chanson de Roland adıyla tanınan bin­lerce mısralik ünlü şiirde de müslüman-lar aleyhinde gerçek dışı birçok şey bu­lunmaktadır.

İslâmiyet ve Hz. Muhammed hakkın­daki yanlış bilgilerin Batı’da daha fazla ya­yılmasında etkili olan unsurlardan biri de Haçlı seferleridir. Bu dönemden Cluny başrahibi Peterthe Venerable’ın, İslâmi­yet’e karşı yazılan reddiyeleri sağlam bir temele oturtmak amacıyla yaptığı derle­me günümüzde “Toledo- Cluny Collection” adıyla meşhurdur. Alanında ilk sayılabile­cek bu mecmuada bir araya getirilen eser­ler arasında Liber generationis Mahu-met, Doctrina Mahumet ve Summa to-îius haeresis Saracenorum başlıklı olan­larla Kur’ân-ı Kerîm’in Latince bir çevirisi [1039] ve Abdülmesîh b. İs­hak el-Kindî’nin Hıristiyanlığı savunmak amacıyla yazdığı iddia edilen risalenin La­tince tercümesi de yer almaktadır. Vin-cent de Beauvais, çeşitli manastır kronik­lerinde kayıtlı bulunan ve nesilden nesile aktarılan XIII. yüzyıldan itibaren yazılan ilk lirik edebî eserler Hz. Muhammed hakkında pek çok iftira ihtiva etmektedir. Bunların en ünlüsü Dante’nin İlâhî Komedya’s\-dır. Resûlullah’ın, XIII. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan hayal ürünü biyogra­fileri de iftiralarla doludur. Alexandre du Pont, Brunetto Latini, Jacobus de Vora-igne ve Marsile de Padoue gibi yazarların kaleme aldığı bu biyografilerde Resûl-i Ekrem’in müslüman iken Hıristiyanlığa geçen bir zenginin kölesi, papa seçileme­diği için intikam almak maksadıyla Kato­lik kilisesinden ayrılarak bâtıl din İslâm’ı kuran bir kardinal veya Doğu kilisesinin papalığa bağlanmasını engellemek için yeni bir din icat eden zengin bir İranlı ol­duğu gibi iddialar yer almaktadır.

Rönesans dönemi literatüründe İslâ­miyet Türkler’in dini olarak ön plana çı­kar ve Hz. Muhammed bu bağlamda gün­deme gelir. Martin Luther. Türkler ve inançları hakkında çok sayıda vaaz metni hazırlamış ve eser telif etmiştir. lS29’da kaleme aldığı Eine Heerespredigt wider den Türken başlıklı çalışmasında Türk-ler’i Tanrı’nın papayı cezalandırmak üze­re gönderdiği “belâ” ve “şeytana tapıcılar” diye tanıtır ve onlardan kurtulmak için dua eder. XVII. yüzyılın ortalarında muh­temelen AIexander Ross tarafından yazı­lan [1040] A Brief Sketch of the Life and Death of Mahomet, The Prophet of the Turcs, and Author of the Alcoran, Accompanying the Transîa-tion of the Koran adlı kitapta Resûlul-lah Türkler’in peygamberi ve Kur’an mü­ellifi olarak ele alınır. Ayrıca bu dönemde Hıristiyanlık’taki reform hareketlerinin başlamasıyla birlikte Hz, Muhammed ve İslâmiyet, Katolikler ve Protestanların kendi aralarındaki tartışmalarda da mal­zeme olarak kullanılmıştır. Katolikler, Pro-testanlar’ı tenkit etmek için Hz. Peygam-ber’in bir erken dönem “protestanf oldu­ğunu, Protestanların da o günün   XVII-XV1H. yüzyıllar Avrupa’sında İslâ­miyet ve Hz. Muhammed’i konu edinen kitapların sayısında hızlı bir artış görül­mekle birlikte hemen hepsi o güne kadar yazılanların tekrarından ibarettir. Bun­lardan Coventry Başpiskoposu Lancelot Addison’un önce adını vermeden  daha sonra adını vererek ya­yımladığı ve birçok baskısı yapılan The First State of Mahumedism: or, An Ac­count of the Author and Doctrines of that Imposture’sl Humphrey Prideaux’-nun The True Nature of Imposture fully Display’d in the Life of Mahomet: With a Discourse annex’d for the Vindica-tion of Chrisüanity from This Charge. Offered to the Consideration of the Deists of the Present Age Jean Gagnier’in, La vie de Maho­met: traduite et compilee de l’Alcoran, des traditions authentiques de la So­na, et des meilleurs auteurs arabes François Henri Tur-pin’in Histoire de la vie de Mahomet  başlıklı eserleri da­ha sonra bu konuda yazılanlara etkileri açısından önemlidir. Ayrıca meşhur İngi­liz tarihçisi Edward Gibbon History of the Decline and Fail of the Roman Em-pire isimli altı ciltlik eserinin bir bölümünü İslâmiyet ve Hz. Muhammed’e ayırmış ve bu bölüm daha sonra Life of Mahomet başlığıyla ayrı bir kitap olarak neşredilmiştir.[1041]

Batı’da Hz. Peygamber’Ie ilgili kısmen tarafsız mahiyetteki ilk eserler ise XVI. yüzyılda Fransız düşünürü Guillaume Pos-tel ile Fransız hukukçusu Jean Bodin tara­fından kaleme alınmıştır. XVII. yüzyılın başlarından itibaren Batı’ya yönelik Türk tehdidinin azalmasıyla birlikte Hz. Mu-hammed’in nisbeten olumlu imajına yö­nelik çalışmalar ortaya çıkmaya başlamış­tır. Teolog J. H. Hottinger, Fransız düşü­nürü Pierre Bayie, Hollandalı şarkiyatçı Adrien Beland ve İngiliz dil bilgini George Sale kısmen bu yolu benimsemiştir. An­cak bunlardan özellikle Kur’an’ı İngilizce’­ye ilk defa tercüme eden ve çalışmasının giriş bölümünde Kur’an üzerine geniş açıklamalar yapan Sale âyetleri çarpıtmaktan ve Resûlullah’i sahtekârlıkla suç­lamaktan geri durmamıştır.

Hz. Muhammed hakkında tamamen olumlu fikirler ortaya koyan ilk eser, İngi­liz tıp doktoru Henry Stubbe’ın İslâm’ın doğuşu ve gelişiminin Hz. Peygamber’in hayatına atıfla bir dökümünü sunduğu ve hıristiyanların iftiralarına karşı onu ve dinini savunduğu çalışmasıdır: An Ac­count of the Rise and Progress of Ma-hometanism with the Life of Mahomet and a Vindication of Him and His Reli-gion from the Calumnies of the Chris-tians fed. Hafiz Mahmud Khan Shairani, London Ünlü filozof Thomas Hob-bes’ın arkadaşı olan Stubbe, hayattayken bastıramadığı kitabını Batı’daki hıristi­yanların birbirine düştüğü Otuzyıl savaş­larından kısa bir süre sonra (1673) kale­me almıştır. Stubbe eserin ilk iki bölü­münde Yahudilik ve Hıristiyanlığın ilk dö­nemleri, üçüncü bölümde Arabistan’ın tarihî-coğrafî yapısı ve müslümanlar (Sa-razenler) hakkında bilgi verir. Eserin geri kalan kısmı Hz. Muhammed’in doğumun­dan itibaren ortaya çıkan gelişmeler, Me­dine’ye hicret, savaşlar, Veda haccı, vefa­tı, Resülullah’ın karakteri ve hıristiyan­ların uydurmaları, Kur’ân-ı Kerîm ve Hz. Peygamber’in mucizelerinden meydana gelmektedir. Stubbe, Resûl-i Ekrem’in üstün bir idarecilik yeteneği ortaya koy­duğunu ve hakkındaki bilgilerin hıristi­yanların o güne kadar ileri sürdükleri gö­rüşlerle uyuşmadığını açıklar. Stubbe’a göre Hz. Muhammed’in öğretisi, bütün insanların Tanrı’nın tekliği ve ortağının bulunmadığı prensibine dayanmaktadır. İslâm’a ve Hz. Peygamber’e olumlu yak­laşan ikinci biyografi çalışması Count de Boulainvilliers’e aittir. Eserinde Resûlul-lah’ı tabii ve mâkul bir din kuran hür bir düşünür olarak gösteren Boulainvilliers’e göre Resûl-i Ekrem bir dâhi, büyük bir ka­nun koyucu, bir fâtih ve doktrini adalet ve hoşgörü prensiplerine dayanan bir yöne­ticidir

Hz. Muhammed’in hayatı Batı edebi­yatında şiirlerden başka genellikle onu kötüleyen çok sayıda tiyatro eseriyle ro­mana da konu olmuştur. Bunların en ün­lüsü Voltaire’in Le fanatisme ou Maho­met le prophete başlıklı piyesidir Ancak Voltaire’in bu piyeste asıl saldırıyı dönemin papasına karşı yaptığı görülmekte, fakat papanın bunu anla­mayarak Voltaire’i kutladığı bilinmekte­dir. Piyes üç defa sahnelendikten sonra ruhban sınıfının baskısıyla sahneden kal­dırılmıştır. Voltaire diğer eserlerinde Hz. Peygamber’i kanun koyucu, fâtih bir hü­kümdar ve din adamı (rahip) olarak tak­dim eder, onun büyüklüğü üzerinde du­rur ve özellikle hoşgörüsünü öne çıkarır.

XIX. yüzyılda Batı’da tarih yazarlığının müstakil bir ilim dalı sayılması ile şarki­yat çalışmalarının artması aynı döneme rastlamaktadır. İbn Hişâm, Vâkıdî, İbn Sa’d ve Taberî gibi siyer ve megâzî müel­liflerinin eserleri keşfedilerek İslâmiyet’in doğuşu ve Hz. Muhammed üzerine yapı­lan çalışmalarda bu kaynaklar esas alın­maya başlanmıştır. Ancak gelinen nokta geçmiş dönemlerdekinden çok farklı ol­mamış ve Resûluliah. eski imajının yanın­da sadece sosyal ve ekonomik bir reform­cu kimliğiyle tanmabilmiştir. Bu dönemde yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır: Abraham Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen ?

Bibliyografya :

H. Stubbe, An Account of the Rise and Progress of Mahometanism{ed. Hafiz Mahmud Khan Shairani). Lahore 1954; P. Martino. “Ma­homet en France au XVII0 et au XVIir siecles”, Actes du XIV congres des orientaüstes en Al-ger, Paris 1907, III, 206-241; P. Alphandery. “Mahomet-antichrist dans Ie moyen âge latin”, Meianges Hartıvig Derenbourg(nşr. E. Leroux). Paris 1909, s. 261-277; L. Leixner. Mohammed in der deutschen Dİchtung (doktora tezi, 1932), Karl-Frazens-üniversitât Graz; B. P. Smİth, is­lam İn English Literatüre, Beirut ]939; J. W. Fück, “islam as an Historical Problem in Euro­pean Hİstorİography Since 1800”, Historians ofMiddte East (ed. B. Lewis – P. M. Holt), Lon­don 1962, s. 303 vd.; R. W. Soutnem, Western Vieıvs of islam in the Mİddle Ages, Cambridge 1962, tür.yer.; Muhammad Maher Hamadah, Muhammad the PropheL A Selected Bibliog-raphy (doktora tezi. 1965], The Unıversity of Michigan; A. Wessels, A Modern Arabic Biog­raphy of Muhammad, Leiden 1972; W. M. Watt, Muhammad at Mecca, Oxford 1972; a.mlf., Mu­hammad at Medlna, Oxford 1972; M. Rodin-son, “A Critical Sun/ey of Modern Studies of Muhammad”, Studies on islam (ed. Meriin L. Swartz], New York 1981, s. 23-85; La üiedu prophete Mahomet, Paris 1983; S. H. Griffith. “The Prophet Muhammad, His Scripture and His Message, According to the Christian Apo-logies in Arabic and Syriac from the First Ab-basid Century”, a.e., s. 99-146; G. Troupeau. “La biographie de Mahomet dans l’ceuvre de Barthelemy d’fidesse”, a.e., s. 147-157; A. Ar-gyriou, “Elements biographioues concernant le prophete Muhammad dans la Ütterature grec-que des trois premiers siecles de l’hegire”, a.e., s. 159-182; Munawar Ahmad Anees – Alia N. Athar, Guİde to Sıra and Hadith Literatüre in Western Languages., London -New York 1986; Maher Jarrar, Die Prophetenbiographie im is-lamischen Spanien: Ein Beitrag zur überlief-erungs- und Redaktionsgeschichte, Frankfurt 1989; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde(ed. Fuat Sezgin), Frankfurt am Main 1990-91, II, 248-270; VII, 242-257; Zafar Ali Qureshi, Prophet Muham­mad and His Western Critics: A Critique of W. Montgomery \\btt and Others, Lahore 1992,1-11, bk. İndex; D. Norman, islam and the West: The Making of an Image, Oxford 1993, bk. İndex ve bibi.; Jabal Muhammad Buaben, Image of the Prophet Muhammad in the West: A Study ofMuir, Margoliouth and Watt, Leicester 1996; M. R. Cohen, Haç ve Hilal Altında: Ortaçağlar­da Yahudiler (trc. Ahmet Fethi), İstanbul 1996, s. 207-208; M. Reeves. Muhammad İn Europe, Reading 2000, s. 86-87, 119-134, 147-148, 150-152, 163-165,239-240; The Biography of Muhammad: The Issue of the Sources (ed. H. Mouki), Leiden 2000; R. G. Hoyland. “The Ear­liest Christian Writings on Muhammad: An Appraisal”, a.e., s. 276-297; J. J. Saunders, “Mohammed in Europe-A Note on Western Interpretations of the Life of the Prophet”, History: The Journal of the Historical Assocl-ation, XXXIX, London 1954, s. 14-25; A. Guil-laume, “The Biography of the Prophet in Recent Research”, 1Q,\ (1954), s. 5-11; R. Paret, “Re­cent European Research on the Life and Work of Prophet Muhammad”, JPHS, VI (1958), s. 81 -96; B. Lewis. “Gibbon on Muhammad”, Daed-a/us,CV/3, Massachusetts 1976, s. 89-101;Fr. Buhl, “Muhammed”, M, VIII, 452-470; “Apolo-getics”, EJd., ili, 192-194; Haim Hillel Ben-Sasson, “Disputations and Polemics”, a.e., Vi, 91; A. Noth, “Muhammad”, EP (İng.), VII, 377-381; Trude Ehlert, “Muhammad”, a.e., VII, 381-387; Yusuf Şevki Yavuz, “Kindî, Abdülme-sîh b. Ishak”, ûM,XXVI, 38-39.