II) İLLETLİ FİİLLER

A) MİSAL FİİL

İlk harfi illet harflerinden  و ya da ي  ile başlayan fiildir. Fiilin başında vâv (و) bulunursa misâl-i vâvî denir.

Fiilin başında  ي   bulunursa misâl-i yâî denir.

Misâl-i vâvî olan  وَجَدَve misâl-i yâî olan يَسُرَ  nın mâzî çekimleri aynen sahih fiil çekimi gibidir.

a) Misâli vâvîlere muzaraat harfi eklenince başındakiوَ   ler kalkar. Örneğin; وَجَدَ den يَجِدُ olur. Aynı şekilde bu vâvlar masdarından da düşer:

Mâzî meçhûlü ve çekimi bildiğimiz diğer fiiller gibidir: (وَجَدَ) buldu, (وُجِدَ) bulundu.

Muzâri meçhûlünde ise kalkmış olan وlar geri gelir. Dile kolaylık olsun diye cezmi söylenmez: (يَجِدُ) bulur (يُوجَدُ) bulunur  gibi. Mâzî çekimi sahihden farklı olmayan bu fiilin şimdi de muzâri çekimlerini inceleyelim:

Not: (و) ile başlayan misâl fiillerin aynel fiili muzâride esre ise muzâriye çevrilince (و) düşer. Aynel fiil muzâride fethalı ya da zammeli ise düşmez:

Bu fiillerin sâlim çekimden farkı yoktur.

b) Misâl-i Yâîler muzâriye çevrilince baştaki ي kalkmaz.  Aynen sahihler gibi çekilir.

Meçhûlünde ise kelimenin aslından olan ي harfi muzaraat harfinin ötre okunmasından dolayı (dilde kolaylık olması bakımından) و ‘a çevrilir.

Misâli vâvîlerin emr-i hâzırı: Muzâri harfi kalkar.  Sonuna cezim getirilir.  Cezim getirildiğinde diğerlerindekiن  lar düşer. Muzaraat harfinden sonraki harf harekeli olduğu için başa hemze getirilmez. Okunabilmesi için hemzeye ihtiyacı yoktur.

Misâli yâî’lerin emr-i hâzırında ise muzâri harfinden sonraki harf cezimli olduğu için okunabilmesi açısından başa ötreli أُ eklenerek يَيْسُرُ  dan اُيْسُرْ  kalır.  Okunuşu zor olduğundan ي   harfi  و ‘a değiştirilir.  Böylece:  اُوسُرْ  olur[1].

يَيْسُرُ  kolay olur   اُيْسُرْ  dan   اُوسُرْ  kolay ol

İsm-i Fâilleri  (وَجَدَ) den (واَجِدٌ) bulan / (يَسُرَ)dan (يَاسِرٌ)  kolay olan

İsm-i Mef’ûlleri  (وَجَدَ) den (مَوْجوُدٌ)   bulunan, varolan

                           (يَسُرَ)  dan (مَيْسوُرٌ) kolaylaştırılan, kolaylaştırılmış

 

Cümle Örnekleri:

1- وَعَدْتُ[2] بِفِعْلِ الْخَيْرِ – وَعَدْناَ بِفِعْلِ الْخَيْرِ .

2- أَعِدُ بِفِعْلِ الْخَيْرِ – نَعِدُ بِفِعْلِ الْخَيْرِ .

3- وَعَدَتِ الْبِنْتاَنِ بِفِعْلِ الْخَيْرِ  – اَلْبِنْتاَنِ وَعَدَتاَ بِفِعْلِ الْخَيْرِ.

4- تَعِدُ الْبِنْتاَنِ بِفِعْلِ الْخَيْرِ  – اَلْبِنْتاَنِ تَعِداَنِ بِفِعْلِ الْخَيْرِ.

5- وَعَدَ الْأَغْنِياَءُ بِفِعْلِ الْخَيْرِ – الْأَغْنِياَءُ وَعَدُوا بِفِعْلِ الْخَيْرِ.

6- يَعِدُ الْأَغْنِياَءُ بِفِعْلِ الْخَيْرِ – اَلْأَغْنِياَءُ يَعِدُونَ بِفِعْلِ الْخَيْرِ.

7- وَعَدَتِ الْغَنِياَّتُ بِفِعْلِ الْخَيْرِ – اَلْغَنِياَّتُ وَعَدْنَ بِفِعْلِ الْخَيْرِ .

8- تَعِدُ الْغَنِياَّتُ بِفِعْلِ الْخَيْرِ – اَلْغَنِياَّتُ يَعِدْنَ بِفِعْلِ الْخَيْرِ .

9- لاَ أَسْتَطِيعُ أَنْ أَجِدَ حَقِيبَتِي – رُبَّماَ تَجِدُ حَقيِبَتَكَ فيِ الْمَكْتَبَةِ.

10- لاَ تَقِفْ وَسَطَ هَذاَ الشاَّرِعِ الْمُزْدَحِمِ بِالسَّياَّراَتِ – صِفْ[3] ماَ شاَهَدْتَ فِي دَقِيقَتَيْنِ.

11- مَهْماَ تَفْعَلْ تَجِدْ ثَواَبَهُ عِنْدَ اللَّهِ – أَجْلِسُ فِي الْمَقْعَدِ الَّذِي أَجِدُهُ خاَلِياً .

12- يَجْلِسُونَ فِي الْمَقْعَدِ الَّذِي يَجِدُونَهُ خاَلِياً – يَجْلِسُونَ فِي الْغُرْفَةِ الَّتِي يَجِدُونَهاَ خاَلِيَةً.

 

Tercüme:

1- Hayırlı işe söz verdim. Hayırlı işe söz verdik.

2- Hayırlı işe söz veriyorum. Hayırlı işe söz veriyoruz.

3- İki kız hayırlı iş (için) söz verdi. (Aynı manada isim cümlesi).

4- İki kız hayırlı işe söz veriyor. (Aynı manada isim cümlesi).

5- Zenginler hayır yapacaklarına söz verdiler.  

6- Zenginler hayır yapacaklarına söz veriyorlar.

7- Zengin (bayanlar) hayır yapacaklarına söz verdiler.

8- Zengin (bayanlar) hayır yapacaklarına söz veriyor.

9- Çantamı bulamıyorum. Çantanı belki kütüphanede bulursun.

10- Arabalarla dolu bu caddenin ortasında durma. Gördüğün şeyleri iki dakikada anlat (vasfet).

11- Her ne yaparsan sevabını Allah katında bulursun. Boş bulduğum koltuğa oturuyorum.

12- Boş buldukları koltuğa oturuyorlar. Boş buldukları odaya oturuyorlar.