FÂİL (Özne)
Fâil (özne), bir işi yapana denir. Harekesi ötre ya da ötre tenvin olur. Fiile kim ya da ne sorusunu sorduğumuzda aldığımız cevap fâildir. Fiil ile fâil arasında müzekkerlik (erkeklik), müenneslik (dişilik), tekillik çoğulluk bakımından uyum olması şarttır.
|
| Fâil | Fiil | |
| Çocuk gitti (Kim gitti?) | الْوَلَدُ. | ذَهَبَ | |
| Kız okudu (Kim okudu?) | الْبِنْتُ. | قَرَأَتِ | |
| Öğrenci oturdu (Kim oturdu?) | التِّلْمِيذُ. | جَلَسَ | |
| Bir adam çıktı (Kim çıktı ?) | رَجُلٌ. | خَرَجَ | |
Not: Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi harf-i tarifli kelime cümle ortasında geldiği takdirde geçiş önceki kelimenin harekesiyle olur.
MEF’ÛLUN BİH (Tümleç)
Mef’ûlun bih; kendisine iş yapılanı bildiren isimdir. Harekesi üstün (َ-) ya da üstün tenvin olur ( اً). Fiile ne, kimi, neyi, neye sorusunu sorduğumuzda aldığımız cevap mef’ûldür. Fiil ile fâil arasında olması gereken müzekker-müennes uyumu şartı mef’ûlün bihle diğerleri arasında yoktur. Yâni mef’ûlün bih’in fiil ya da fâil ile müzekkerlik müenneslik, tekillik çoğulluk vs. açısından uyumlu olma şartı aranmaz.
|
| Meful | Fâil | Fiil |
| Öğrenci dersi yazdı (Neyi yazdı?) | الدَّرْسَ. | التِّلْميِذُ | كَتَبَ |
| Baba suyu içti (Neyi içti?) | الْماَءَ. | الْاَبُ | شَرِبَ |
| Öğrenci bir kitap okudu (Ne okudu?) | كِتاَباً. | التِّلْمِيذُ | قَرَأَ |
| Halit öğrenciye vurdu (Kime vurdu?) | التِّلْمِيذَ. | خاَلِدٌ | ضَرَبَ |
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi fâilin açıkça yazılışı (öğrenci, baba, Halit gibi) gâib fiil kullanıldığında gerçekleşir. Muhâtab ve mütekellim fiillerde fiil ve fâil birarada olur. Yine de fiile aynı sorular (ne, neyi, kimi kime) sorulduğunda alınan cevap mef’ûldür ve harekesi üstündür:
| Dersi yazdım (Neyi yazdım?) | الدَّرْسَ. | كَتَبْتُ |
| Suyu içtiniz (Neyi içtiniz?) | الْماَءَ. | شَرِبْتُنَّ |
| Halid’e sordun (Kime sordun?) | خاَلِداً. | سَأَلْتَ |
| Bir kitap okudunuz (Ne okudunuz)(belirtisiz nesne) | كِتاَباً. | قَرَأْتُمْ |
| Öğrenciye vurdun (Kime vurdun?) | التِّلْمِيذَ. | ضَرَبْتَ |