İSM-İ ZAMAN
Bu kategorideki kelimeler, fiilde ifade edilen hareketle ilgili oluş zamanını
bildirirler. Mef’al مفعل ve mef’il مفعل olarak iki vezni vardır. Her iki vezinde de
baştaki mimler ( م) ekleme harftir:
بدء bed’ “başlama” مبدأ mebde’ “başlangıç”
ولادت vilâdet “doğum” مولد mevlid “doğum zamanı – Hz. Muhammed’in
doğum günü”
İsm- i zaman: Fiilin yapıldığı zamanı bildirir.
İsm-i mekân: Fiilin yapıldığı yeri bildirir.
Hem ism-i zaman hem de ism-i mekân fiilden türer. Sülâsi fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânları için iki vezin vardır:
1. vezin: ( مَفْعَلٌ ) veznidir. Sülâsi fiilin muzarisinde aynel fiil fethalı ya da dammeli olursa bu vezin kullanılır. Örnekler:
| مَلْعَبٌ | يَلْعَبُ | لَعِبَ |
| Oyun zamanı, oyun yeri | Oynuyor, oynar | Oynadı |
| مَخْرَجٌ | يَخْرُجُ | خَرَجَ |
| Çıkış zamanı, çıkış yeri | Çıkar, çıkıyor | Çıktı |
2. vezin: (مَفْعِلٌ ) veznidir. Sülâsi fiilin muzarisinde aynel fiil kesreli olursa bu vezin kullanılır. Örnekler:
| مَجْلِسٌ | يَجْلِسُ | جَلَسَ |
| Oturma zamanı, oturma yeri | Oturuyor, oturur | Oturdu |
| مَوْصِلٌ | يَصِلُ | وَصَلَ |
| Ulaşma zamanı, ulaşma yeri | Ulaşır, ulaşıyor | Ulaştı |
Rubâi mücerred ve mezid fiillerin ism-i zaman ve mekânları:
Rubâi mücerred ve mezid fiillerde ism-i zaman ve ism-i mekân, fiilin ism-i mefulüyle aynıdır. Örnekler:
| İSM-İ ZAMAN VE MEKÂN | İSM-İ MEF’UL | MUZARİ | FİİL |
| مُكْرَمٌ | مُكْرَمٌ | يُكْرِمُ | أَكْرَمَ |
| İkram zamanı, ikram yeri | İkram edilmiş | İkram eder | İkram etti |
| مُسْتَخْرَجٌ | مُسْتَخْرَجٌ | يَسْتَخْرِجُ | اِسْتَخْرَجَ |
| Çıkartma zamanı, çıkartma yeri | Çıkartılmış | Çıkartıyor | Çıkardı |
NOT: İsm-i meful ile ismi zaman ve mekânın karıştırılmaması için ism-i zamanın ve mekânın sonuna genelde bir (فِيهِ ) takısı eklenir. Mesela: مُكْرَمٌ فِيهِ denilir. Kelimenin sonundaki (فِيهِ ) takısıyla bu kelimenin ism-i me’ul değil; ism-i zaman ve mekân olduğu anlaşılır.