مَكِيلٌ ve مَقُولٌ Fiilleri
وَ تَقُولُ فِي مَفْعُولِ الْاَجْوَفِ؛ مَقُولٌ، اَصْلُهُ مَقْوُولٌ فَفُعِلَ بِهِ كَمَا ذَكَرْنَا. وَ تَقُولُ فِي بِنَاءِ الْيَائِى؛ مَكِيلٌ، اَصْلُهُ مَكْيُولٌ فَنُقِلَتْ حَرَكَةُ الْيَاءِ إِلَى الْكَافِ، فَحُذِفَتِ الْيَاءُ لِاِجْتِمَاعِ السَّاكِنَيْنِ وَ كُسِرَتِ الْكَافُ لِتَدُلَّ عَلَى الْيَاءِ الْمَحْذُوفَةِ. فَلَمَّا اِنْكَسَرَتِ الْكَافُ صَارَتْ وَاوُ الْمَفْعُولِ يَاءً.
وَ تَقُولُ فِي مَفْعُولِ الْاَجْوَفِ ve sen ecvef fiillerde ismi mefulü قَالَ fiili için مَقُولٌ “söylenmiş söz” olarak söylersin, اَصْلُهُ bu مَقُولٌ fiilinin aslı; مَقْوُولٌ şeklindedir. فَ o nedenle, فُعِلَ بِهِ o مَقْوُولٌ fiiline tefil edildi ,yapıldı, كَمَا ذَكَرْنَا zikrettiğimiz gibi. Yani muzari fiilde anlatıldığı gibi, orada da يَقْوُولُ iken يَقُولُ olmuştu. وَ تَقُولُ فِي بِنَاءِ الْيَائِى ve bina-i yai yani ecvefi ya olan fiillerde de كَالَ fiilinden مَكِيلٌ dersin. اَصْلُهُ bu مَكِيلٌ fiilinin aslı; مَكْيُولٌ şeklindedir. فَنُقِلَتْ حَرَكَةُ الْيَاءِ bu مَكْيُولٌ fiilindeki ya harfinin harekesi nakledildi, إِلَى الْكَافِ kef harfine ve fiil مَكُيْولٌ oldu, فَحُذِفَتِ الْيَاءُ sakin olan ya harfi hazfedildi, لِاِجْتِمَاعِ السَّاكِنَيْنِ vav ile ya harfinin içtima-i sakineyne girmesiyle, fiilimiz مَكُولٌ oldu, وَ كُسِرَتِ الْكَافُ ve kef harfi kesrelendi, لِتَدُلَّ عَلَى الْيَاءِ الْمَحْذُوفَةِ hazfedilen ya harfine delalet etsin diye, ve fiili مَكِولٌ oldu, فَلَمَّا اِنْكَسَرَتِ الْكَافُ kef harfinin de kesrelenmesi nedeniyle, صَارَتْ وَاوُ الْمَفْعُولِ meful vavı döndü, يَاءً ya harfine ve fiilimiz مَكِيلٌ olmuştur.
Metnin Toplu Manası; Ecvef fiillerde ismi meful sigası قَالَ fiilinden مَقُولٌ olarak gelir ve bu مَقُولٌ fiilinin aslı ise مَقْوُولٌ şeklindedir. Daha önce muzari fiilde işlendiği üzere geçmiştir. Bina-i yai (ecvef olan fiilin ortasındaki harfin ya olmasıdır) olan fiillerde ise örnek olan كَالَ fiilinden ismi meful مَكِيلٌ olarak gelir ve bu مَكِيلٌ fiilinin aslı مَكْيُولٌ şeklindedir. Bu fiilin ilalleri ise şöyleder; Evvele ya harfinin harekesi ma kabli sahih ve sakin olan kef harfine nakledilir ve fiil مَكُيْولٌ oldu. Sonra vav harfi ile ya harfi içtima-i sakineyn oluşturdu. Bu durumu def etmek için sonradan sakin olan ya harfi hazfedildi, çünkü meful vavı hazfedilirse alamet kalmazdı ve fiilimiz مَكُولٌ olmuştur. Sonra kef harfi hazfedilen ya harfine delalet etsin diye kesrelenmiştir ve fiilimiz مَكِولٌ olmuştur. Kef harfi kesrelenince de meful vavı haliyle ya harfine dönmüştür ve fiilimiz مَكِيلٌ olmuştur.