Arapça Gramer

Rubai Mücerred ve Rubai Mezid Fiiller

 

II) RUBÂÎ MÜCERRED FİİL

Arapça’da kök harfleri bakımından fiiller sülâsî mücerred ve rubâî mücerred olmak üzere ikiye ayrılır. Şu ana kadar gördüğümüz bâblardaki fiiller kök harfi üç harften oluşan fiile harf ilavesiyle yapılan mezîd (arttırılmış) fiiller idi. Anadan kuruluşu dört harfli olan fiillere de rübâi mücerred denir. Rubâî mücerred tek babtır. Bunun bir adı daدَحْرَجَ bâbıdır.  Manası yuvarladı demektir. 

فَعْلَلَ vezninden (دَحْرَجَ)  bâbı denilerek diğerlerinden ayrılır:

Masdar

 

Muzâri

 

Mâzî

 

دِحْراَجاً

yuvarlamak

يُدَحْرِجُ

yuvarlıyor

دَحْرَجَ

yuvarladı

دَحْرَجَ خَالِدٌ الْحَجَرَ

Halit taşı yuvarladı

Müteaddî

 

دَرْبَحَ خَالِدٌ

Halit boyun büktü

Lâzım

 

                 

 

              Mâzî Çekimi

 

 

دَحْرَجُوا

دَحْرَجَا

دَحْرَجَ

yuvarladı

 

دَحْرَجْنَ

دَحْرَجَتَا

دَحْرَجَتْ

 

 

 

 

دَحْرَجْتَ…

 

 

 

Muzâri Çekimi

 

 

 

يُدَحْرِجُونَ

يُدَحْرِجَانِ

يُدَحْرِجُ

yuvarlıyor

 

 

يُدَحْرِجْنَ

تُدَحْرِجَانِ

تُدَحْرِجُ

 

 

 

 

 

تُدَحْرِجُ …

 

 

           Mâzî Meçhûl Çekimi

 

 

دُحْرِجُوا

دُحْرِجَا

دُحْرِجَ

yuvarlandı

 

دُحْرِجْنَ

دُحْرِجَتَا

دُحْرِجَتْ

 

 

 

 

دُحْرِجْتَ…

 

 

 

      Muzâri Meçhûl Çekimi

 

 

 

يُدَحْرَجُونَ

يُدَحْرَجَانِ

يُدَحْرَجُ

yuvarlanıyor

 

يُدَحْرَجْنَ

تُدَحْرَجَانِ

تُدَحْرَجُ

 

 

 

 

 

تُدَحْرَجُ …

 

 

                         

 

İsm-i Fâili

مُدَحْرِجٌ

yuvarlayan

İsm-i Mef’ûlu

 

مُدَحْرَجٌ

yuvarlanan

Bu babdan kısaltma yoluyla uzun cümleler fiil haline getirilir:

حَمْدَلَ

Elhamdülillah dedi

حَوْقَلَ

Lâ Havle ve lâ kuvvete illâ billâh dedi.

طَلْبَقَ

Allah size uzun ömür versin dedi

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

?  ALIŞTIRMALAR  ?

1. Aşağıdaki fiillerin mâzî ve muzârilerini çekip ism-i fâil ve ism-i mef’ûllerini yazınız.

حَرْجَمَ

topladı

زَحْزَحَ

uzaklaştı

سَلْسَلَ

zincirledi

تَرْجَمَ

çevirdi

طَمْأَنَ

tatmin etti

وَسْوَسَ

vesvese verdi, fısıldadı

بَعْثَرَ

saçtı, savurdu

زَلْزَلَ

sarsıldı

كَبْكَبَ

altüst  etti, tepetaklak etti.

                 

2. Aşağıdaki dahrece bâbı ile ilgili ayetleri defterinize yazıp fiillerinin mâzî, muzâri ve masdarını yazınız.

…فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ الناَّرِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فاَزَ  وَماَ الْحَياَةُ الدُّنْياَ إِلاَّ مَتاَعُ الْغُرُورِ.

(3/ÂL-İ İMRÂN, 185). Kim cehennem ateşinden uzaklaştırılıp cennete konursa o, gerçekten kurtuluşa ermiştir. Dünya hayatı aldatıcı metadan başka bir şey değildir.

إِذاَ زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزاَلَهاَ.

(99/ZİLZÂL, 1). Yeryüzü kendine has sarsıntısıyla sarsıldığı zaman..

وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ.

(82/İNFİTAR, 4). Kabirlerin içindekiler dışarı çıkarıldığı zaman….

فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ.

(26/ŞUARÂ, 94) Artık onlar ve o azgınlar oraya (cehenneme) tepetaklak atılırlar.

 

 

III) RUBÂÎ MEZÎD FİİLLER

Rubâî mücerrede harf ilâvesiyle kurulan fiillere rubâî mezîd fiiller denir. Rubâî mezîd’in üç bâbı vardır. Onlar da şunlardır:

 

Masdar

Muzâri

Mâzî

 

 

تَفَعْلُلاً

يَتَفَعْلَلُ

تَفَعْلَلَ

 

 

تَدَحْرُجاً

يَتَدَحْرَجُ

تَدَحْرَجَ

 

 

yuvarlanmak

yuvarlanıyor

yuvarlandı

 

 

اِفْعِنْلاَلاً

يَفْعَنْلِلُ

اِفْعَنْلَلَ

 

 

اِحْرِنْجاَماً

يَحْرَنْجِمُ

اِحْرَنْجَمَ

 

 

toplanmak

toplanıyor

toplandı

 

 

اِفْعِلاَّلاً

يَفْعَلِلُّ

اِفْعَلَلَّ

 

 

اِقْشِعْراَراً

يَقْشَعِرُّ

اِقْشَعَرَّ

 

çok ürpermek

çok ürperiyor

çok ürperdi

 

 

 

 

 

                 

1) TEDAHRECE (تَدَحْرَجَ) BÂBI

Masdar

Muzâri

Mâzî

تَفَعْلُلاً

يَتَفَعْلَلُ

تَفَعْلَلَ

تَدَحْرُجاً

يَتَدَحْرَجُ

تَدَحْرَجَ

yuvarlanmak

yuvarlanıyor

yuvarlandı

 

تَزَلْزَلَ

 

 

sallandı

 دَحْرَجَ  fiilinin başına تَ harfinin ilavesiyle yapılır.

 (دَحْرَجَ) bâbının mutâvaatını (dönüşlülüğünü) ifade eder:

دَحْرَجْتُ الْكُرَةَ فَتَدَحْرَجَتْ.

Topu yuvarladım o da yuvarlandı.

Bu bâbın meçhûlu yoktur.

2) İF’İNLÂL (اِفْعِنْلاَلاً) BÂBI

Masdar

Muzâri

Mâzî

اِفْعِنْلاَلاً

يَفْعَنْلِلُ

اِفْعَنْلَلَ

اِحْرِنْجاَماً

يَحْرَنْجِمُ

اِحْرَنْجَمَ

toplanmak

toplanıyor

toplandı

 

 

 

-Rubâî mücerrede iki harf eklenmesiyle إفْعِنْلاَلٌ  bâbı yapılır.

-Burada  حَرْجَمَ(topladı) fiilinin başına bir hemze, ayne’l-fiil ile birinci lâm (ل) arasına bir نْ harfi eklenmiştir. Bu da rübâi mücerredin mutavaatını yani dönüşlülüğünü ifade eder.

حَرْجَمْتُ الْإِبِلَ فاَحْرَنْجَمَتْ.

Develeri topladım onlar da toplandı.

3) İF’İLLÂL (اِفْعِلاَّلاً) BÂBI

اِفْعِلاَّلاً

يَفْعَلِلُّ

اِفْعَلَلَّ

اِقْشِعْراَراً

يَقْشَعِرُّ

اِقْشَعَرَّ

çok ürpermek

çok ürperiyor

çok ürperdi

Rubâî mücerrede iki harf eklenmesiyle; fiilin başına bir hemze (ا) sonuna da lâme’l-fiili cinsinden bir harf ilâvesiyle yapılır. Lâzım fiilin mübâlağasıdır:

قَشْعَرَ جِلْدُ الرَّجُلِ.

Adamın derisi ürperdi.

إقْشَعَرَّ جِلْدُ الرَّجُلِ.

Adamın derisi çok ürperdi.

              Mâzî Meçhûl

 

اُقْشِعِرَّ   اُقْشِعِرَّا   اُقْشِعِروُّا…

ürperildi

 

       

Eklenen hemze ötre, ayne’l-fiili cinsindeki harfin esre okunmasıyle yapılır.

Muzâri Meçhûl

يُقْشَعَرُّ  يُقْشَعَرَّانِ   يُقْشَعَرُّونَ…

ürperiliyor

Muzaraat harfi ötre, sondan ikinci harf malûmunda esre, meçhûlünde üstün okunmasıyla olur[1].

اَللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ

(39/ZÜMER, 23). Allah sözün en güzelini birbiriyle uyumlu (benzer)  ve çeşitli üslûplarda tekrarlanan (bıkılmadan tekrar tekrar okunan) bir kitap olarak indirdi. Rablerinden korkanların, bu Kitab’ın etkisinden tüyleri ürperir, derken hem bedenleri ve hem de gönülleri Allah’ın zikrine ısınıp yumuşar. İşte bu Kitap, Allah’ın dilediğini kendisiyle doğru yola ilettiği hidâyet rehberidir. Allah kimi de saptırırsa artık ona yol gösteren olmaz.

 

İlgili Makaleler