Arapça GramerArapça Gramer Kitabı Online Fihrist

ARAPÇADA İSMİN ÖZELLİKLERİ – MÜZEKKERLİK MÜENNESLİK – MARİFELİK NEKRALIK – TEKİLLİK ÇOĞULLUK

 

1-İSİMLERDE ERKEKLİK-DİŞİLİK (Müzekker-Müennes)

     Arapçada, bir cinsteki varlığın erkeğine ve dişisine ayrı isimler verildiği olur:

     Anaام                                     Babaاب           

     Dişi deveناقة                            Erkek deveجمل   

     Tavukدجاجة                             Horozديك         

     Fakat, yaygın olarak, bir cinsteki hem erkek, hem de dişi varlıklara aynı isim verilir, yalnız, dişiliği göstermek için, isimde bir dişilik alameti bulunur.

     Kız öğrenci kitabı okuyorتقرأ الطالبة الكتاب    Cümlesindekiالطالبة     kelimesinin sonundakiة     dişilik alametlerinden biridir. Kelimenin aslıالطالب     dır, yuvarlakة   dişiliği göstermek için eklenmiştir.

     Dişilik alametleri üçtür:

 

     1-Yuvarlak te: Dişi (müennes) sayılan varlıklarla bunların sıfatlarının sonunda bulunur.

                       Müennes için           Müzekker için

Yazıcı           كاتب               كاتبة   

Öğretmen    معلم               معلمة   

     2-Uzun dişilik elifi: Bu alamet, en çok, renk ve sakatlığı gösterenافعل   veznindeki kelimelerin müennesinde bulunur.

                    فعلاء  (Müennes için)          افعل(Müzekker için)

  1. ازرق                         زرقاء         

Kırmızı    احمر                         حمراء        

Yeşil       اخضر                        خضراء       

  1. ابيض                          بيضاء        
  2. اسود                          سوداء         
  3.          اخرس                        خرساء    
  4. اعرج                         عرجاء         

     3-Kısa dişilik elifi: Bu alamet, en çok, افعل  veznindeki sıfatı müşebbehe’ler  فعلىvezninde müennes yapılınca, müennes kelimenin sonunda bulunur.

                        فعلى  (Müennes için)            افعل(Müzekker için)

Daha büyük                 اكبر                      كبرى

Daha küçük               اصغر                    صغرى

Daha güzel        احسن                     حسنى     

     NOT: Bazı müennes kelimelerde de te’nis alameti bulunmaz. Bu çeşit müennes, ancak işitilerek bilindiği için semai müennes adını alır.

Yerارض                       balta فأس                    güneş الشمس                     ateş نار                      nefis نفس

rüzgar ريح                   kulak اذن                       göz عين                           kaş حاجب                 cehennemجهنم

  1. رجل                     el يد    

Arapça İsimlerde Dişillik

Arapça´da isimler cinsiyet bakımından eril ve dişil olarak ikiye ayrılır.

Erkek varlığı gösteren isme eril/müzekker, dişi varlığı gösteren isme dişil/müennes denir.

Dişiller/Müennesler 2 kısma ayrılır:

1.Lafz-i Müennes: Lafz-i müennes 3 gruba ayrılır:

a) Sonunda ـة ( yuvarlak te / التاء تانيث / التاء مربوطة) olan isimlerdir.
كِتَابٌ – كِتَابَةٌ

مُعَلِّمٌ – مُعَلِّمَةٌ

مَرِيضٌ – مَرِيضَةٌ

b) Sonunda اء yani elif-i memdude (<st1:personname w:st=”on” productid=”uzun elif”>uzun elif) olan isimlerdir. Bu alamet daha ziyade renk ve sakatlığı ifade eden أَفْعَلُ veznindeki kelimelerin müenneslerinde kullanılır.
أَبْيَضٌ – بَيْضَاءُ

أَحْمَرُ – حَمْرَاءُ
أَسْوَدٌ – سَوْدَاءُ

c) Sonu ىyani elif-i maksura (kısa elif) ile biten isimlerdir. Elif-i maksura daha ziyade أَفْعَلُveznindeki derecelendirilmiş sıfatların müenneslerinde kullanılır.
أَكْبَرٌ – كُبْرَى

أَصْفَرٌ – صَفْرَى

 

Not: فَعْلاءُ veznindeki sıfatların müennesleri de فُعْلَى vezninde kullanılır.

عَطْشَانٌ – عَطْشَى

2. Sema-i Müennes: Üzerinde müenneslik alameti olmayıp, müennes sayılan isimlerdir. Bu müennesler sözlüğe bakılarak ve/veya işitilerek öğrenilir.

اَلْحَاجَبُ

اَلْفَأْسُ

اَلأُذْنُ

2-MARİFE VE NEKRE

     Marife (Belirli): Belirli bir şey için konulmuş isimdir.

     Nekre (Belirsiz): Belirsiz bir şey için konulmuş isimdir.

     İsim ve sıfatların belirli olduğunu göstermek için, başlarına ال  takısı getirilir. Bu takıya, belirlilik takısı veya belirtme takısı denir. Bu belirlilik takısına Arapça da “harf’ut-tarif” denir.

     قلم  Kelimesi nekre olup herhangi bir kalem demektir. Halbuki, bu kelimenin başına ال  getirirsek durum şöyle olur: القلمartık bu, bildiğimiz, bizce belli bir kalem demektir. Böyle, bilinen belirli varlıkları gösteren kelimelere marife denir.

     Başında belirlilik takısı  ال  Bulunmayan, sonu tenvinli olup belirsiz bir varlığı gösteren بيت  كتاب  gibi kelimelere de nekre denir.

     Nekre kelimeler, başında ال getirilerek marife yapılırken, sonlarındaki tenvin yani çift harekeden biri düşer, tek hareke kalır.

     Marife 6 çeşittir:

     1-Zamirlerهى  هو  gibi

     2-Alem: yani özel isim  زيد  gibi

     3-İşaret isimleriهذه  هذا  gibi

     4-İsmi mevsul: الى  الذىgibi

     5-Elif-Lam ile belirlenmiş isimالرجل  gibi

     Nida harfi ile belirli bir isim kastedilirse, bununla da isim belirli olur  يا رجل  gibi. Burada  رجل    kelimesi her ne kadar nekre (belirsiz) ise de, çağıran kimse tarafından bilindiği için marifedir. Yani belli bir kişidir.

     6-Saydığımız bu beş çeşit marifeden birine muzaf olan kelimedir:

     Zeydin uşağı    غلام زيد

     زيد  özel isim olduğu için marifedir ve cümlede muzafun ileyh’ dir.

     غلام  ise, nekredir. Fakat belirli bir kelime olan زيدde muzaf olduğu için belirlilik kazanmıştır. Yani marife olmuştur.    

3-İSİMLERDE TEKLİK, İKİLİK, ÇOKLUK (Müfret-Tesniye-Cemi)

     A-Teklik isim (Müfret): Tek bir varlığı gösterir:

     Çocuk طفل                   adam رجل                ev بيت

     B-İkilik isim (Müsenna): İki varlığı gösterir. Müfret ismin sonuna ا ن eklenerek yapılır.

     İki kalem   قلمان                 ß bir kalem   قلم

     İki mektep  مدرستان          ß bir mektep   مدرسة

     C-Çokluk ismi (Cemi): Aynı cinsten birçok varlığı gösterir. Üç bölümde incelenir.

     1-Cemi Müzekker Salim: Erkek olan veya sayılan varlıkların isimleri, sonlarına  ون  eklenerek çoğul yapılır.

     Öğretmenler   معلمون               ß  Öğretmenمعلم  

     2-Cemi Müennes Salim: Dişi olan veya sayılan bir varlığı gösteren ismin sonuna ات eklenerek çoğul yapılır.

     Hanım öğretmenlerمعلمات               ß Hanım öğretmen معلمة 

     3-Cemi Mükesser: Tekil kelimenin yapısı, biçimi değiştirilerek elde edilen çokluktur.

     Kalemler  قلم    ->      قلمان     ->    اقلام    

     Bazı cemi isimlerin kendi cinsinden müfredi yoktur. Bu çeşit isimlere “Cemi isim” denir.

     Ordu جيش                       Kavim قوم

4-TESNİYE VE İRABI (ref=ötre , nasb=üstün ve cer=esre hali)

     Tek varlığı gösteren isme müfret, iki varlığı gösteren isme de tensiye denir. isimleri tensiye yapmak için sonlarına ref halinde (ان  ), nasb ve cer halinde (ين  ) getirilir.

    Tensiye isimlerin sonundaki ن harfi her zaman esreli, nasb ve cer halinde ى harfi de cezimli ve öncesi üstün olur.  Cemi müzekker salim’le karıştırılmaması için buna dikkat etmek gerekir.

     ولد      ->            ولدان (ولدين)

     يوم      ->           يومان (يومين)

مدرسة     ->     مدرستان (مدرستين)   

     Bir isim tensiye yapılırken şunlara dikkat edilir:

     1-Sonundaki elif harfi vav harfinden çevrilmiş olan bir isim tensiye yapılırken, elif tekrar vav harfine dönüşür.                                     

      عصا  ->             عصوان (عصوين)

     2-Sonundaki elifin aslı ya ise, yahut ismin harfleri 3’ten fazla ise, elif ya harfine dönüşür.

      فتى  ->                 فتيان ( فتيين )

     مستشفى  ->        مستشفيان ( مستشفيين )

     3-Sonu uzun elif (Elif-i Memdude) ile biten müennes isimler tensiye yapılırken, sonundaki hemze vav harfine dönüşür.

     صحراء  ->      صحراوان ( صحراوين )

     4أب ve  اخ  İsimleri tensiye yapılırken mahzuf olan vav harfleri geri gelir.

      أب   ->                ابوان ( ابوين )

      اخ   ->              اخوان ( اخوين )    

5-CEMİ: Cemiler üçe ayrılır:

     1-CEM-İ MÜZEKKER SALİM VE İRABI: Müfredinin sonuna, ref halinde, bir öncesi ötreli vav-nun (ون  ), nasb ve cer halinde, bir öncesi esreli ya-nun (ين ) getirilerek yapılır. Her iki durumda da sonundaki nun harfi üstündür.

                                                            مسلمين )(  مسلمون              ß   مسلم

     Öğretmenler okula gitti                    ذهب المعلمون الى المدرسة      Ref hali

     Öğretmenleri okulda gördüm              راية المعلمين فى المدرسة      nasb hali

     Öğretmenlere selam verdim          سلمت على المعلمين                cer hali

     İzafet durumunda bu nun harfi düşer.    

     Mektebin öğretmenleri                     معلموا  المدرسة        

     2-CEM-İ MÜENNES SALİM VE İRABI: Müennes (dişi) isimlerin çoğuludur. Müfret müennes isimlerin sonuna ( ات) harfleri getirilerek yapılır.

     Müslüman kadınlar       مسلمات    ß   مسلمة         

     Müfret müennes isimlerde değişiklik yapılmadan sonuna bu ek eklenerek çoğul yapıldığı için buna da salim müennes cemi denilmiştir.

     Cemi müennes salim yapılırken şunlara dikkat edilmeli:

     1-Sonunda yuvarlak te ( ة  ) bulunan isimler müennes cemi yapılırken bu te harfi atılır.

     Öğretmen kadınlar        معلمات    ß    معلمة

     2-Müenneslik alameti olarak sonunda elif-i maksure veya elif-i memdude bulunan isimler cemi müennes yapılırken, tesniyelerde izlenen kurallar uygulanır.

     a) Sonu Elif-i Maksure ile biten müfret müennes isimler cemi müennes yapılırken Sonundaki elifin aslı ya ise, elif ya harfine dönüşür. Sonundaki elifin aslı vav ise, elif vav harfine dönüşür.

     Faziletli kadınlar   فضليات    ß    فضلى                                   

     b) Sonu Elif-i Memdude ile biten müfret müennes isimler cemi müennes  yapılırken, sonundaki hemze vav harfine dönüşür.

     Gökler    سماوات    ß     سماء 

     3-Sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunmayıp kadın ismi olanlar da cemi müennes şeklinde cemi yapılır.

       زينبات    ß     زينب

       4-Erkek ismi olduğu halde sonunda yuvarlak te ( ة ) bulunanlar da bu şekilde cemi yapılır.

      طلحات    ß     طلحة 

     5-Sonunda yuvarlak te ( ة ) olup müennes ismi olduğu halde cemi müennes salim şeklinde cemi olmayan bazı kelimelerde vardır.

      Dinler   ملل  ß  ملة                    Ümmetler     امم  ß  امة                      Kadınlar  نساء  ß   امراة 

     3-CEMİ MÜKESSER: Müfret ismin harekesinin değişmesiyle veya harflerinden birisinin hazfedilmesiyle yahut harf ilavesiyle yahut da bu üç durumun beraberce bulunmasıyla yapılan cemidir.

     Ağaçlar اشجار     ß  شجرة             Kitaplar     كتب    ß  كتاب

 İSİMLERDE CİNSİYET

Müzekker (Eril) – Müennes (Dişil)

İsimlerde Cinsiyet: Arap dilinde kelimeler dil bilgisi yönünden müennes (dişil) ve müzekker (eril) olarak iki tür cinsiyete sahiptir. Bunlar genellikle varlıkların doğal cinsiyetine uyarlar. Doğada erkek olan canlılar müzekker, dişi olan canlıklar müennes kabul edilir. Fakat bu kuralın istisnaları vardır.

İsimlerin müennes (dişi) olma kuralları:

1- Doğal dişi isimler.

Örnek:

أُمٌّ (anne)

أُخْتٌ (kız kardeş)

بِنْتٌ (kız çocuğu)

2- Kasaba, şehir, ülke ve kabile isimleri müennes (dişi) kabul edilir.

Örnek:

قُرَيْشٌ (Kureyş)

مِصْرٌ (Mısır)

مَكَّةٌ (Mekke)

3- Vücudun çift olan azaları, organları münnes (dişi) olarak kabul edilir.

Örnek:

عَيْنٌ (Göz)

أُذْنٌ (Kulak)

يَدٌ (el)

4- Son harfi ta-yı marbuta (ة – ـة) ile biten isimler çoğunlukla münnes (dişi), müfred (tekil) kabul edilir.

Örnek:

مَدِينَةٌ (şehir)

مُحَافَظَةٌ (şehir)

لَيْلَةٌ (bir gece)

سَفِينَةٌ (gemi)

كَبِيرَةٌ (büyük)

طَبِيبَةٌ (bayan doktor)

مَرِيضَةٌ (hasta)

كَاتِبَةٌ (yazıcı)

مُعَلِّمَةٌ (öğretmen)

فَقِيرَةٌ (yoksul)

نَظِيفَةٌ (temiz)

كَبِيرَةٌ (büyük)

صَغِيرَةٌ (küçük)

قِطَّةٌ (kedi)

كَلْبَةٌ (köpek)

مُهْرَةٌ (tay)

مُسْلِمَةٌ (müslüman)

مُؤْمِنَةٌ (mümin)

5- Son harfi Elif-Maksura (kısa elif – ى)  olan isimler müennes (dişi) olarak kabul edilir.

Örnek:

صُغْرَى (en küçük)

حُسْنَى (en güzel)

حُبْلَى (hamile, gebe)

عَصًا (baston)

كُبْرَى (en büyük)

سُفْلَى (daha düşük)

عَطْشَى (susamış, susuz)

6- İsim kelimenin sonunda Elif-Mamdude (uzun elif – اء) ve hemze şeklinde bulunan isimler müennes (dişi) olarak kabul edilir.

Örnek:

بَيْضَاءُ (beyaz)

زَرْقَاءُ (mavi)

حَمْرَاءُ (kırmızı)

حَسْنَاءُ (güzel kız)

سَمْرَاءُ (semra)

خَضْرَاءُ (yeşil)

سَوْدَاءُ (siyah)

خَرْسَاءُ (dilsiz)

حَدْبَاءُ (kambur)

عَرْجَاءُ (topal)

عَمْيَاءُ (kör)

شَقْرَاءُ (sarışın)

سَمْرَاءُ (esmer)

7- Topluluk isimleri genellikle müennes (dişi) kabul edilir.

Örnek:

العَرَبُ (Arap)

8- Hiçbir sebep olmadığı halde müennes (dişi) kabul edilen isimlerde vardır. Bu tür kelimeler işitmeyle müennes (dişi) kabul edildiği için Semai Müennes (işitmeyle bilinen dişil) kelimeler denir.

Örnek:

نَفْسٌ (kendim)

أَرْضٌ (yeryüzü)

شَمْسٌ (güneş)

سَمَاءٌ (gökyüzü)

رِيحٌ (rüzgar)

نَارٌ (ateş)

دَارٌ (ev)

حَرْبٌ (savaş)

فَأْسٌ (balta)

جَهَنَّمٌ (cehennem)

حَاجِبٌ (kaş)

رِجْلٌ (ayak)

Püf Noktaları:

* Yukarıdaki kurallara uymayan isimler müzekker (eril) kabul edilir.

* Ayrıca Arapça’daki bütün cansız isimlerin çoğulu müennes (dişi) ve müfred (tekil) kabul edilir.

* Bazı müzekker (eril) isimler kurala aykırıdır.

Örnek:

حَمْزَةُ (Hamza)

طَلْحَةُ (Talha)

عُرْوَةُ (Urve)

* Mübalağa ifade eden فَعَّالَةٌ vezninin sonundaki ta-i marbuta ـة müenneslik (dişilik) için değildir.

Örnek:

عَلاَّمَةٌ (çok bilgili)

نَسَّابَةٌ (soy bilgini)

رَحَّالَةٌ (çok gezmiş)

* Münennes (dişi) kelimeler aşağıdaki gibi iki ana grupta sınıflandırılarak da isimlendirilebilir:

A- Hakiki Müennes (Dişi) المُؤَنَّثُ الحَقِيقِيُّ: Ta-i Marbuta/Ta-i Tenis tenis (dişilik) alameti taşısın veya taşımasın gerçekte dişi olan varlıktır.

خَدِيجَةُ (Hatice)

مَرْيَمُ (Meryem)

خَنْسَاءُ (Hansa)

لَبُؤَةٌ

B- Mecazi Müennes (Dişi)المُؤَنَّثُ المَجَازِيُّ:

a- Lafzi Münnes (Dişi):

Tenis (Dişilik) alameti olan (ة – ى – اء) isimler.

Örnek:

نَافِذَةٌ (pencere)

كُبْرَى(en büyük)

خَضْرَاءُ (yeşil)

b- Semai Müennes (Dişi):

Tenis (Dişilik) alameti olmayan (ة – ى – اء) isimler.

Örnek:

نَارٌ (ateş)

رِيحٌ (rüzgar)

أَرْضٌ (yeryüzü)

* Sıfat kelimeler isim sayılır ve sıfat kelimenin sonuna ta-yı marbuta (ة – ـة) eklenir. Müennes (Dişil) – tekil sıfat olarak değerlendirilir. Bu kural son harfi illetsiz kelimelerde geçerlidir.

Örnek:

كَبِيرٌ – كَبِيرَةٌ (büyük)

صَغِيرٌ – صَغِيرَةٌ (küçük)

بَطِيئٌ – بَطِيئَةٌ (yavaş)

* Tenis te’si/Dişilik te’si: (ة – ـة)

* Ta’i Marbuta/Kapalı te: (ة – ـة)

* Ta’i Marbuta/Kapalı te – Tenis te’si/Dişilik te (ة – ـة) sonuna bir ek bitiştiğinde açık ـتـ şeklinde yazılır.

Örnek:

مِحْفَظَةٌ – مِحْفَظَتُكَ (çanta – senin çantan)

نَظَّارَةٌ – نَظَّارَتُهُ (gözlük – onun gözlüğü)

مِظَلَّةٌ – مِظَلَّتِي (şemsiye – benim şemsiyem)

Konuyla ilgili bazı terimler:

* المُذَكَّرُ: Müzekker – Eril/Erkek

* المُؤَنَّثُ: Müennes – Dişil/Dişi

* التَّذْكِيرُ فِي الأَسْمَاءِ: İsimlerde Erillik/Erkeklik

* التَّأْنِيثُ فِي الأَسْمَاءِ: İsimlerde Dişillik/Dişilik

* المُؤَنَّثُ الحَقِيقِيُّ: Hakiki Müennes/Dişi/Dişil

* المُؤَنَّثُ المَجَازِيُّ: Mecazi Müennes/Dişi/Dişil

* عَلاَمَاتُ التَّأْنِيثِ: Müenneslik Dişilik Alametleri

* التَّاءُ المَرْبُوطَةُ: Yuvarlak te

* أَلِفُ التَّأْنِيثِ المَمْدُودَةُ: Uzun müenneslik/dişilik elifi (ا)

* أَلِفُ التَّأْنِيثِ المَقْصُورَةُ: Kısa müenneslik/dişilik elifi (ى)

 

 

İlgili Makaleler