AKSAMI SEBA

AKSAM-I SEB’A (YEDİ KISIM)

Arapça’da fiiller, içinde illet harfi (و ي ا) bulunup bulunmaması bakımından iki kısma ayrılır: Sahih fiiller, illetli fiiller.

Sahih fiiller üç çeşittir:  

  1. Salim Fiil  
    1. İkinci Açıklama
  2. Mehmuz Fiil
    1. İkinci Açıklama
  3. Mudaaf Fiil

İlletli fiiller dört çeşittir: 

 
 

Fiil sembol olarak 3 harfli (فَعَلَ) kelimesinde gösterilir. Fiilin birinci harfine bu sembolden yola çıkılarak fâu’l-fiil denir. Ortadaki (ع) fiilin ikinci harfini temsil eder ve ayne’l-fiil denir. (ل) harfi de fiilin üçüncü harfini temsil eder ve lâme’l-fiil adını alır. Aşağıdaki konularda bu lafızlar sık sık kullanılacaktır. Şimdi bu fiilleri ve çekimlerini sırayla görelim:

I) SAHİH FİİLLER

A) SÂLİM FİİL

Kuruluşunda harf-i illet denen ي  و ا harflerinden biri bulunmazsa veya aynı cins iki harf (şeddeli olarak) yanyana gelmemişse yahut harfleri arasında hemze ( أ  ء ) yoksa bu fiile sâlim fiil denir.

fiilleri gibi  جَلَسَ -كَتَبَ – فَتَحَ – عَلِمَ

Sâlim fiille ilgili çekimleri daha önce gördüğümüz için burada tekrar etmiyoruz. Örnekleri:

 

 

جَلَسَ الْأَوْلاَدُ فِي الْحَدِيقَةِ.

Çocuklar bahçede oturdu.

اَلْأَوْلاَدُ جَلَسُوا  فِي الْحَدِيقَةِ.

Çocuklar, bahçede oturdu.

Arapçada bir fiilin hangi harfi içine aldığı, şeddeli olup olmadığı, içinde illetli harfin bulunup bulunmadığı ya da kaç tane illetli harfin bulunduğu önemlidir. Çünkü fiilin çekimi sırasında ve emir yapılışında, fiilin aksam-ı sebada hangi kısma girdiğine göre şekil alır.

Aksam-ı seba: Yedi kısım demektir. Mazideki harf durumuna göre bir fiil yedi kısımdan birine girer.

Aksam-ı Seb’a ikiye ayrılır: 1- Sahih Fiiller 2- Mu’tel Fiiller.

Sahih fiiller: Kök harflerinden hiçbiri illetli harf olmayan fiil demektir. İllet harfleri “elif, vav, ye” harfleridir. Demek, bir fiilin kök harflerinde bu üç harften hiçbiri yoksa bu fiil sahih fiillerdendir. Sahih fiiller de kendi arasında üçe ayrılır. Bunlar: 1- Salim Fiil 2- Mehmuz Fiil 3- Mudaaf fiildir.

Mutel fiiller: Kök harflerinden biri veya ikisi illetli harf olan fiil demektir. Mutel fiiller 4 grupta incelenir. Bunlar: 1- Misel fiil 2- Ecvef fiil 3- Nakıs fiil 4- Lefif fiildir.

Şimdi sırasıyla bu fiil gruplarını inceleyelim. İlk önce Salim Fiil ile başlıyoruz:

Salim Fiil: Kök harflerinde illetli harf olmayan, hemze bulunmayan ve harf tekrarı olmayan fiildir.  حَسُنَ ، عَلِمَ ، جَلَسَ ، فَتَحَ gibi fiiller salim fiillerdendir. Salim fiillerden olan  جَلَسَ  fiilinin mazi, muzari ve emir çekimini yaparak salim fiilin çekimini görelim:

Mazi çekimi:

Cem’i

Müsenna

Müfred

 

جَلَسُوا

جَلَسَا

جَلَسَ

Gaib

Onlar oturdular

İkisi oturdu

O oturdu

 

جَلَسْنَ

جَلَسَتَا

جَلَسَتْ

Gaibe

Onlar oturdular

İkisi oturdu

O oturdu

 

جَلَسْتُمْ

جَلَسْتُمَا

جَلَسْتَ

Muhatab

Sizler oturdunuz

Siz ikiniz oturdunuz

Sen oturdun

 

جَلَسْتُنَّ

جَلَسْتُمَا

جَلَسْتِ

Muhataba

Sizler oturdunuz

Siz ikiniz oturdunuz

Sen oturdun

 

جَلَسْنَا

جَلَسْنَا

جَلَسْتُ

Mütekellim

Biz oturduk

Biz ikimiz oturduk

Ben oturdum

 

 

Muzari çekimi:

Cem’i

Müsenna

Müfred

 

يَجْلِسُونَ

يَجْلِسَانِ

يَجْلِسُ

Gaib

Onlar oturuyorlar

O İkisi oturuyor

O oturuyor

 

يَجْلِسْنَ

تَجْلِسَانِ

تَجْلِسُ

Gaibe

Onlar oturuyorlar

O ikisi oturuyor

O oturuyor

 

تَجْلِسُونَ

تَجْلِسَانِ

تَجْلِسُ

Muhatab

Sizler oturuyorsunuz

İkiniz oturuyorsunuz

Sen oturuyorsun

 

تَجْلِسْنَ

تَجْلِسَانِ

تَجْلِسِينَ

Muhataba

Sizler oturuyorsunuz

İkiniz oturuyorsunuz

Sen oturuyorsun

 

نَجْلِسُ

نَجْلِسُ

أَجْلِسُ

Mütekellim

Biz oturuyoruz

Biz ikimiz oturuyoruz

Ben oturuyorum

 

 

Emir çekimi:

Cem’i

Müsenna

Müfred

 

اِجْلِسُو

اِجْلِسَا

اِجْلِسْ

Muhatab

Sizler oturun

Siz ikiniz oturun

Otur

 

اِجْلِسْنَ

اِجْلِسَا

اِجْلِسِي

Muhataba

Sizler oturun

Siz ikiniz oturun

Otur

 

Aksâm-ı Seb’a Kısımları

Kelimelerin içindeki harflerin illetli (ye, vav, elif) harf olup olmamasına (illetli olmayan harflere sahîh harf denilmektedir) ve harflerin tekrarlı olup olmamasına göre aşağıdaki gibi yedi kısmı ayrılırlar :

  • Sahîh
    • Sâlim (illetli harf (elif, vav ve ye) , hemze ve tekrarlanan bir harf bulunmaz)
    • Mehmûz (illetli harf (elif, vav ve ye) ve takrarlanan harf bulunmaz  , aslî harflerden biri hemze harfidir)
    • Muzâ’af (aslî harflerinin ikinci ve üçüncü harfi aynıdır)
  • İlletli
    • Misal (aslî harflerden ilki ye veya vav harfidir)
      • Misâl-i vâvî (ilk harf vav)
      • Misâl-i yâyi (ilk harf ye)
    • Ecvef
      • Ecvef-i vâvî (ikinci harf vav)
      • Ecvef-i yâyî (ikinci harf ye)
    • Nâkıs
      • Nâkıs-ı vâvî (üçüncü harf vav)
      • Nâkıs-ı yâyî (üçüncü harf ye)
      • Elifli nâkıslar (üçüncü harf elif)
    • Lefîf
      • Lefîf-i mefrûk (İlletli harfler kelime başında ve sonunda)
      • Lefîf-i makrûn (son iki harf illetli)