59.
HENDEK
Hayber’e yerleşen Beni Nadir yahudileri
kaybettikleri topraklan tekrar kazanmaya kararlıydılar. Ümitleri, Ku-reyş’in
Peygamber (s.a.v.) üzerine düzenleyeceği son ve büyük saldırıda yoğunlaşıyordu,
islam’ın beşinci yılının sonlarına doğru -MS. 627’nın başları- bu hazırlıklar,
Hu-yay ve Hayber’deki diğer birkaç yahudi liderinin Mekke’yi ziyaret etmesiyle
karara bağlandı. Ebu Süfyan’a: «Muhammedi, ortadan kaldırmada seninle
birlikteyiz» dediler. Ebu Süfyan da: «Bizden sevgili olanlar, Muhammed’e karşı
bize yardım edenlerdir» cevabını verdi. Bunun üzerine Saf-van, Ebu Süfyan ve
diğer Kureyş liderleri yahudileri Kâ’-be’nin içine soktular ve orada amaçlarına
ulaşıncaya kadar birbirlerini terketmeyeceklerine dair Allah adına and
içtiler. Kureyşliler bu fırsattan yararlanarak, yahudilere yeni dinin kurucusu
ile aralarında çatışma konusu olan inançlarıyla ilgili sorular sordular. Ebu
Süfyan: «Ey ya-hudiler,» dedi, «Siz ilk kutsal kitabın geldiği topluluksunuz ve
sizin bilginiz var. Bizim Muhammed’e karşı konumumuzun ne olduğunu bize
söyleyin Bizim dinimiz mi daha iyi, yoksa onunki mi? «Yahudiler şu cevabı
verdiler: «Sizin dininiz onunkinden daha iyidir ve siz gerçeğe daha
yakınsınız».
Bu noktada anlaşan
taraflar plan hazırlamaya koyuldular. Yahudiler, Medine’den hoşlanmayan tüm
Necd kabilelerini ayaklandırma görevini üzerlerine almışlardı. Onlan
ayaklanmaya razı edemezlerse, rüşvetle bu işi halledeceklerdi. Beni Esed
onlara yardım etmeye hazırdı. Beni Gatafan’a gelince, onlara katılmalarına
karşılık kabileye Hayber*in hurma hasadının yansı verilecekti. Beni Gatafan’dan
Fezare, Mûrre ve Aşça kollarının anlaşmaya dahil olmasıyla ordu yaklaşık
ikibin askere ulaştı. Yahudiler Beni Süleym’den de yediyüz kişinin kendilerine
katılmasını başardı. Bu sayı daha da fazla olabilirdi; fakat Mauna kuyusu
yakınındaki katliamdan sonra küçük, ancak sürekli artan bir grup müslüman
olmuştu. Süleym’in güney komşusu Beni Amir ise, Peygamber (s.a.v.)’Ie yaptığı
anlaşmaya sadık kaldı.
Kureyş ve müttefikleri
toplam dörtbin kişiyi buluyordu. Güneyden gelecek olan birkaç grup destekle
birlikte Mekke’den, Medine’ye giden sahil yolunu takib edeceklerdi Uhud’ta da
aynı yolu izlemişlerdi. Daha az birlik teşkil eden ikinci bir ordu. da
Medine’nin doğusundan, yani Kecd ovasından yaklaşacaktı, iki ordunun toplam
olarak, Kureyş’in Uhud’daki gücünün üç katı olacağı tahmin ediliyordu. Orada
müslümanlar üç bin kişilik bir orduya yenilmişlerdi. Şimdi ise onbin kişi
karşısında ne yapabilirlerdi? Bunun yamsıra Kureyş bu kez ikiyüz atlı yerine
üç-yûz atlı almıştı ve Gatafan’in da aynı büyüklükte bir grupla onlan
desteklemesi bekleniyordu.
Plânlarına uygun
olarak Mekke’den yola çıktılar. Aynı anda, büyük bir İhtimalle Abbas’m
düzenlediği bir Huzaa’lı grup atlarıyla, Peygamber Cs.a.v.) ‘e saldınyı haber
vermek ve ordunun gücü konusunda bilgi vermek üzere Medine’ye doğru yola çıktılar.
Bu grup Medine’ye ancak dört günde varabildi. Yani Peygamber’e hazırlanmak
için sadece bir hafta kalmışta. Peygamber (s,a.v.) bu haberi alınca hemen tüm
Medine’ye alarm verdi ve arkadaşlarına, eğer sabreder, emirlere uyar ve
Allah’tan korkarlarsa zaferin kendilerinin olacağı konusunda müjdeleyîci sözler
söyledi. Daha sonra, Uhud’ta yaptığı gibi onları istişare meclisine çağırdı. En
İyi savunmanın nasıl olacağı konusunda çeşitli fikirler öne sürüldü. En sonunda
Selman (r.) ayağa kalkti ve şöyle dedi: «Ey Allah’ın Rasulü, biz İran’dayken atlıların
saldırısından korktuğumuzda etrafımıza hendek kazardık. Şimdi de etrafımıza
hendek kazalım.» Herkes Uhud’-daki stratejiyi tekrarlamak istemediği için
Selman’ın önerisini kabul etti.
Zaman kısaydı ve savunmada
bir boşluk bırakmamak için çabanın doruk noktasına kadar harcanması
“gerekiyordu. Fakat hendeğin sürekli olması gerekmiyordu. Şehrin
sınırında, birçok yerde savunmayı sağlayacak kaleye benzer evler vardı.
Kuzey-batıda ise kale vazifesi gören fakat aralarının birleştirilmesi gereken,
büyük kaya .yığınları vardı. Bunlardan en yakını Sel’ dağı olarak bilinen yığındı
ve hendeğin içinde kalması gerekiyordu. Çünkü bu dağın Önündeki düzlük kamp
yapmaya uygun bir yerdi. Hendek bu kamp yerini, bir kaya yığınından başlayıp
şehrin güney duvarındaki bir noktaya kadar uzayarak kuzeyden çevreleyecekti.
Bu kazacak olan en uzun hendekti ve en Önemlisi de buydu.
Stratejiyi ortaya
koymanın yamsıra Selman, hendeğin hangi genişlik ve derinlikte olması
gerektiğini de biliyordu. Beni Kurayza’da çalıştığı için onların, hendeğin kazılması
için gerekli olan tüm araçlara da sahip olduklarını biliyordu. Bu ortak düşman
karşısında Beni Kurayza’lılar bunları ödünç vermekten kaçınmadılar. Çünkü
Peygamber (s.a.v.)’i sevmemelerine rağmen, hepsi onunla yaptıkları antlaşmanın
politik bir anlaşma olduğu ve bu anlaşmayı bozmamaları gerektiği kanısmdaydılar.
Bu nedenle yahudiler kazma, kürek ve çapalarını ödünç verdiler. Bunun yanısıra,
sıkı hurma liflerinden örülmüş sağlam hurma sepetlerini de kazılan toprağı
taşımak üzere verdiler.
Peygamber (s.a.v.)
topluluğun her grubunu belirli bir hendekten sorumlu olmak üzere görevlendirdi.
Kendisi de onlarla birlikte çalıştı. Her şafak vakti namazdan sonra yoîa
çıkıyorlar ve alacakaranlıkta evlerine dönüyorlardı. İlk günlerden birinde
sabahleyin hendek kazmaya giderken Peygamber (s.a.v.) onlara Mescid’i inşa
ederken okudukları bir beyti hatırlattı:
«Allahım, ahiret
saadetinden başka saadet yoktur.
Muhacirleri ve Ensan
bağışla!»
Hep birlikte bu beyti
tekrarladılar. Bazen de şöyle derlerdi:
«Ahiret yurdundan
başka gerçek hayat yoktur.
Allahım, Ensar ve
Muhacirine merhamet et!»
Birbirlerine sürekli
zamanın kısa olduğunu hatırlatıyorlardı. Düşman her an gelebilirdi. Kim biraz
gevşeklik gösterirse, hemen aralarında alay konusu oluyordu. Diğer taraftan
Selman büyük bir saygı ve övünç kaynağı idi. O sadece güçlü ve sağlam vücutlu
değil, aynı zamanda yıllardan beri Beni Kurayzalılar arasında yaşadığı için
kazman ve taşımacılıkta da becerikliydi. Kendi aralarında: «O, on kişinin işini
yapıyor» dediler ve dostça bir tartışmaya giriştiler. Birçok yerden göç ettiği
için Muhacirler: «Selman bizimdir- diye iddia ettiler. Ensar: «O bizden biri,
bizim onda daha çok hakkımız var» diye karşı çıktı. Fakat Peygamber (s.a.v.) :
«Selman bizden, yani Ehl-i Beyt’-ten biri» (Peygamberin ailesi) dedi.
Düşmana karşı silah olarak
kullanılabilecek olan taşar hendek boyunca Medine’nin çevresine yığıldı.
Kazıdan çıkan toprak sepetlere doldurulup, baş üzerinde uzağa taşınıyor ve
dönüşte aynı sepetlere taş doldurulup hendeğin yanına yığılıyordu. En iyi
taşlar Sel dağının eteklerinde bulunuyordu. Adamların hepsi bellerine kadar
çıplaktı. Sepet bulamayanlar üstlerinden çıkardıkları elbiseleri, taş ve
topraklan taşımakta çuval olarak kullanıyorlardı. Hendek kazmaya gittikleri ilk
sabah onları bir grup genç takip etti, hepsi de bu çabada görev almak
istiyorlardı. En küçü’c olanlar hemen geri gönderildi, fakat Peygamber (s.a.v.)
düşman görünür görünmez, kampı terketmeleri şartıyla, diğerlerinin kazma
taşımada yardım etmelerine izin verdi. Uhud’tan geri gönderilen Usame CrJ,
Ömer’in oğlu Abdullah (r.) ve arkadaşları artık onbeş yaşlarındaydılar. Ve
sadece kazmada değil, savaşta da diğer mü’minlerle birlikte görev yapacaklardı.
Bunlardan biri olan Evs’in Harise kolundan Bera’ sonraki yıllarda hendek
kenarında kırmızı cüfabesi, tozlu göğsü ve omuzlarına değen uzun saçlarıyla
Peygamber (s.a.v.)’in ne kadar güzel olduğunu anlatmıştır. «Ondan daha
güzelini görmedim» demişti. Onun ve genelde tüm manzaranın ne kadar güzel
olduğunu far-keden sadece Bera’ değildi, özellikle Peygamber (s.a.v.),
çevresine baktığında, çevresindekilerin basitliğini ve ne kadar doğal
olduklarını -insanın fıtratına ne kadar yakın olduklarını- görüp seviniyordu.
Bu sevinçle, sonradan herkesin katıldığı bir şarkı okumaya başladı: «Hayber’in
bu güzelliği bir güzellik değil, Yarab, bu daha saf, daha temiz bir şey*[1]. O,
bir Muhacirlerle, bir Ensar*la birlikte çalışıyordu-bazan kazma, bazan kürek,
bazan da sepet kullanıyordu. Fakat o nerede olursa olsun, olağan üstü bir
zorlukla karşılaşıldığında ona haber vermeleri gerektiğini herkes biliyordu,
îşin çok sıkı ve zor olmasına rağmen eğlenceli dakikalar geçiriyorlardı.
Mescidde yaşayan Ehl-i Suffa’dan biri olan Beni Demre’li bir müslümanm
görünüşte acınacak bir hali vardı. Bunun üstüne bir de ailesi ona «küçük
böcek» anlamına gelen Cü’eyl adını vermişlerdi. Peygamber s.a.v.) kısa bir
süre önce onun adını, hayat ve ruh) sağlık anlamlarına gelen ‘Amr olarak değiştirmişti.
Hen-dek’te onun halini gören bir muhacir şu mısraları söyl» inekten kendini
alamadı:
«Onun adını Cü’eyl’den
Amr’a değiştirdi, îşte o gün bu zavallı adama yardım etti». Muhacir bu beyti
Amr’a okudu. Onu duyan diğerleri de beyti şarkj haline getirip gülüşerek
okudular. Peygamber (s.a.v.) her
seferinde vurguyla söylediği
«Amr» ve «yardım» kelimeleri dışında bu şarkıya katılmadı, Dsha sonra onları şu şarkıyı okumaya teşvik
etti:
«Rabbim, biz hiçbir
zaman sana yönelmez. Zekât vermez ve namaz kılmazdık. O halde üzerimize huzur
indir,
Bu karşılaşmada
ayaklarımızı sabit kıl.
Bu düşmanlar bizi
bastırmak istiyor ve ifsad etmeye
çalışıyorlar,
Fakat biz onlara karşı
koyuyoruz.»[2].
tik yardım çağrısı,
hiçbir aletin çıkarmaya güç yetire-mediği bir kaya ile karşılaşan, Cabir
(r.)’den geldi. Peygamber (s.a.v.) biraz su istedi ve suyun içine tükürdü. Dua
ettikten sonra suyu kayanın üstüne döktü. Adamlar, kayayı sanki kum yığını
imiş gibi kürekle alıp attılar[3].
Diğer bir gün de Muhacirlerin yardıma ihtiyacı oldu. Rastladığı kayayı yerinden
çıkarmak için bir hayli uğraşan, fakat kımıldatmayı başaramayan Ömer (r.),
Peygamber (s.a.v.)’e gitti. Peygamber (s.a.v.) kazmayı onun elinden aldı ve kayaya
bir darbe indirdi. Bu darbe ile birlikte kayanın üstünden şimşek gibi bir ışık
çıktı, tüm şehri geçip güneye doğru kayboldu. Peygamber (s.a.v.), ikinci kez
vurduğunda kuzeye, Uhud’a doğru bir ışık çıktı. Kayayı parçalayan üçüncü
vuruşla da doğuya bir ışık fışkırdı. Selman (r.) bu üç ışığı da görmüş ve bir
şeye delalet ettiğini düşünerek Peygamber fs.a.v.)’e sormuştu. Peygamber
(s.a.v.) ona şu cevabı vermişti: -Onları gördün mü, Selman? İlk ışıkla Yemen
kalelerini gördüm ikinci ışıkla Suriye kalelerini gördüm, üçüncü ışıkla da
Kisra’nm[4]
Medain’deki beyaz sarayını gördüm. îlk ışıkla Allah bana Yemen yollarını açtı,
ikincisiyle Batı’da Suriye’ye üçüncüsüyle de doğuya yol açtı.[5]
Hendekte kazma işiyle
uğraşanların çoğunun yeteri kadar yiyeceği yoktu ve ağır çalışma koşulları da
açlığı artırıyordu. Cabir, hendekte kendisinden yardım istediği gün Peygamber
(s.a.v.)’in aşırı derecede zayıf olduğunu farketmişti. akşam eve geldiğinde
karısından yemek hazırlayıp ha’
.ayamayacağmı sordu. Karısı: «Bu kuzudan
ve bir ölçek arpadan
başka şeyimiz yok» dedi. Bunun üzerine Cabir (r.), kuzuyu kurban etti. Ertesi
gün karısı kuzuyu haşladı, arpayı öğüttü ve ekmek yaptı. O gün hava
çalışılmayacak kadar karardığında Cabir, hendekten ayrılmak üzere olan
Peygamber (s.a.v.) ‘in yanma gitti ve kuzu eti ve arpa ekmeği yemeye davet
etti. Cabir şöyle dedi: -Peygamber Cs.a.v.) avuç içini benim avuç içime koydu
ve parmaklarını kenetledi. Ben, onun yalnız gelmesini istiyordum. Fakat o
bağırarak şöyle dedi: «Allah’ın Rasulü, ile birlikte Cabir’in evine gidin.
İcabet edin, çünkü Cabir sizi davet ediyor». Cabir, bir felâket zamanında
okunan şu âyeti okudu-:
«Biz Allah’a ait
(kullar)iz ve şüphesiz O’no dönücüleriz.» (Bakara: 156).
Daha sonra uyarmak
azere karısının yanına gitti. Karısı : «O mu davet etti, yoksa sen mi?» diye
sordu. Cabir: «O davet etti» dedi. Karısı: «O halde bırak gelsinler, çünkü O
daha iyi bilir,» dedi. Yemek, Peygamber (s.a.v.)’in önüne kondu. Peygamber dua
etti, besmele çekti ve yemeye başladı. Onunla birlikte on kişi daha
oturuyordu. Hepsi de doyana dek yedikten sonra kalkıp evlerine gittiler ve
yerlerini diğer on kişiye bıraktılar. Hendekte çalışan tüm İşçilerin karnı
doyuncaya dek bu devam etti. Herkes doyduktan sonra bile hâlâ biraz et ve
ekmek vardı[6].
Bir başka gün
Peygamber (s.a.v.), elinde bir şeyle kamp yerine gelen bir kız gördü ve onu
yanına çağırdı. Kız, Abdullah îbn Revaha (r.)’nm yeğeniydi. O günü kendisine
şöyle anlatıyor: «Allah’ın Rasulüne, amcam ve babam için hurma getirdiğimi
söylediğim zaman onları kendisine vermemi emretti. Ben do hurmaları onun eline
boşalttım, fakat hurma avuçlarını dolduracak, kadar çok değildi. Peygamber
(s.a.v.î, bir bez parçası istedi. Yayılan bez parçasının üstüne hurmaları
saçtı, örtünün her tarafı hurma olmuştu. Daha sonra yanindakilerden, hendek kaz
makta olanları yemeğe davet etmelerini istedi. İşçiler geldiler ve yemeye
başladılar. Hurmalar artıyordu, onlar ka-nnlarım doyurup kalktığında hurma örtünün
kenarlarından taşıyordu.»[7].
[1] W. 446.
[2] W. 448 49; I.
S. 11/1,51.
[3] I. I, 67..
[4] Iran Kralı.
[5] W. 450.
[6] I. I. 672;
W.,452. ‘