FİİL-İ VÜCUBİ
(GEREKLİLİK FİİLİ)
Türkçe’deki yaz-malı fiilindeki ..meli, ..malı takısı yerine Arapça’da kendine ait harf-i ceriyle birlikte aşağıdaki fiillerden biri getirilir.
|
يَجِبُ عَلَى |
يَنْبَغِي لَـ.. |
||
|
…meli, ..malı, gerekir |
uygun olur, yakışır |
||
|
يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ |
yazması gerekir (yazmalı) | ||
|
يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَكْتُبَ |
yazması uygun olur (yazmalı) | ||
Bunlardan en fazla kullanılanı (يَجِبُ عَلَى) fiilidir.
Fiile takılan يَجِبُ عَلَى ve يَنْبَغِي لَـ.. fiilleri daima müfred gâib halinde kalırlar. Şahıslara göre çekimi harf-i cerden sonra gelen zamirlerle ayarlanır. Asıl fiilden önce أَنْ getirilir.
Çekim Tabloları |
|||||
|
Cemi |
Tesniye |
Müfred |
|||
|
يَجِبُ عَلَيْهِمْ أَنْ يَكْتُبُوا |
يَجِبُ عَلَيْهِماَ أَنْ يَكْتُبَا |
يَجِبُ عَلَيْهِ أنْ يَكْتُبَ |
Gâib | ||
|
(Onlar) yazmalı (yazmaları gerekir) |
(O İkisi) yazmalı (yazmaları gerekir) |
(O) yazmalı (yazması gerekir) |
|||
|
يَجِبُ عَلَيْهِنَّ أَنْ يَكْتُبْنَ |
يَجِبُ عَلَيْهِمَا أنْ تَكْتُباَ |
يَجِبُ عَلَيْهاَ أَنْ تَكْتُبَ |
Gâibe | ||
|
يَجِبُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَكْتُبوُا |
يَجِبُ عَلَيْكُمَا أَنْ تَكْتُبَا |
يَجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تَكْتُبَ |
Muhatap |
|
(Siz)yazmalısınız (yazmanız gerekir) |
(İkiniz) yazmalısınız (yazmanız gerekir) |
(Sen)yazmalısın (yazman gerekir) |
|
|
يَجِبُ عَلَيْكُنَّ أَنْ تَكْتُبْنَ |
يَجِبُ عَلَيْكُمَا أَنْ تَكْتُبَا |
يَجِبُ عَلَيْكِ أَنْ تَكْتُبِي |
Muhâtaba |
|
يَجِبُ عَلَيْنَا أَنْ نَكْتُبَ |
يَجِبُ عَلَيْنَا أَنْ نَكْتُبَ |
يَجِبُ عَلَيَّ أَنْ أَكْتُبَ |
Mütekellim |
|
(Biz)yazmalıyız (yazmamız gerekir) |
(İkimiz) yazmalıyız (yazmamız gerekir) |
(Ben) yazmalıyım (yazmam gerekir) |
|
Cemi |
Tesniye |
Müfred |
|
|
يَنْبَغِي لَهُمْ أَن يَكْتُبُوا |
يَنْبَغِي لَهُمَا أنْ يَكْتُبَا |
يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَكْتُبَ |
Gâib |
|
(Onların) yazması uygun olur |
(O ikisinin) yazması uygun olur |
(Onun)yazması uygun olur (yazmalı) |
|
|
يَنْبَغِي لَهُنَّ أَنْ يَكْتُبْنَ |
يَنْبَغِي لَهُمَا أنْ تَكْتُبَا |
يَنْبَغِي لَهاَ أَنْ تَكْتُبَ |
Gâibe |
|
يَنْبَغِي لَكُمْ أَنْ تَكْتُبُوا |
يَنْبَغِي لَكُماَ أَنْ تَكْتُبا |
يَنْبَغِي لَكَ أَنْ تَكْتُبَ |
Muhatap |
|
(Sizlerin) yazmanız uygun olur |
(İkinizin) yazması uygun olur |
(Senin) yazman uygun olur |
|
|
يَنْبَغِي لَكُنَّ أَنْ تَكْتُبْنَ |
يَنْبَغِي لَكُماَ أَنْ تَكْتُباَ |
يَنْبَغِي لَكِ أنْ تَكْتُبِي |
Muhâtaba |
|
يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَكْتُبَ |
يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَكْتُبَ |
يَنْبَغِي لِي أَنْ أَكْتُبَ |
Mütekellim |
|
(Bizlerin) yazmamız uygun olur |
(İkimizin) yazması uygun olur |
(Benim) yazmam uygun olur |
Olumsuz Şekli:
|
يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ لاَ يَكْتُبَ |
يَنْبَغِي لَهُ أَنْ لاَ يَكْتُبَ |
|
yazmaması gerekir, yazmamalı |
yazmaması uygun olur, yazmamalı |
|
لا يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ |
لاَ يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَكْتُبَ |
|
yazması gerekmez |
yazması uygun olmaz |
*Fiilin başına çekime göre değişmeyen كاَنَgetirilebilir. ..idi manasını verir:
|
كَانَ يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ |
yazması gerekirdi, yazmalıydı |
|
كَانَ يَجِبُ عَلَيْهِمْ أَنْ يَكْتُبوُا |
yazmaları gerekirdi, yazmalıydılar |
Olumsuz Şekli:
|
مَا كَانَ يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ |
مَا كَانَ يَجِبُ عَلَيْهاَ أَنْ تَكْتُبَ |
|
yazması gerekmezdi, yazmamalıydı |
|
Ayet Örnekleri:
|
وَمَا يَنْبَغِي لِلرَّحْمَنِ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَدًا. (Halbuki) çocuk edinmek Rahmân’ın şanına yakışmaz. (Meryem, 92) |
|
قَالُوا سُبْحَانَكَ مَا كَانَ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِكَ مِنْ أَوْلِيَاءَ … Onlar: “Seni tenzih ederiz. Seni bırakıp da başka dostlar edinmek bize yaraşmaz..” dediler… (Furkân, 18) |
|
لاَ الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلاَ اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ. Ne güneş aya yetişebilir, ne de gece gündüzü geçebilir. Her biri bir yörüngede yüzerler. (Yâsîn, 40) |
F يَجِبُfiiliini kullanırken “gerekir” diye tercüme etmek daha doğru olur.
يَجِبُ ve يَنْبَغِي fiilleri olmadan da harf-i cerle devam eden geri kalanı aynı manayı ifade eder.
|
عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ |
yazmalı, yazması gerekir |
لَهُ أَنْ يَكْتُبَ |
yazmalı, yazması uygun olur |
|
عَلَيَّ أَنْ أَكْتُبَ |
yazmalıyım |
لِي أَنْ أكْتُبَ |
yazmam uygun olur |
Olumsuz Şekli:
|
عَلَيَّ أَنْ لاَ أَكْتُبَ |
yazmamalıyım |
لِي أَنْ لاَ أَكْتُبَ |
yazmam uygun olmaz |
Cümle Örnekleri:
1- يَجِبُ أَنْ يَكُونَ الْمُسْلِمُ صاَدِقاً وَ أَمِيناً داَئِماً.
2- يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَعْرِفَ دِينَهُ جَيِّداً – يَجِبُ أَنْ تَعْلَمُوا مُنْذُ الْآنَ .
3- يَجِبُ أَنْ تَعْلَمْنَ مُنْذُ الْآنَ – يَجِبُ أَنْ يَذْهَباَ مُنْذُ الْآنَ.
4- ماَذاَ يَجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تَفْعَلَ الْآنَ لِيَكُونَ مُسْتَقْبَلُكَ عَظِيماً ؟
5- يَجِبُ عَلَيَّ أَنْ أَدْرُسَ وَ أَنْجَحَ داَئِماً.
6- مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ ؟ – يَجِبُ أَنْ يَحْتَرِمَ الصَّغِيرُ الْكَبِيرَ .
7- يَجِبُ عَلَى الْأَوْلاَدِ طاَعَةُ[1] الْواَلِدَيْنِ.
8- أُمِّي مَريِضَةٌ وَ يَجِبُ اَنْ أُساَعِدَهاَ – يَجِبُ أَنْ أُقاَبِلَهاَ.
9- يَجِبُ أَنْ أَسْأَلَهُمْ – يَجِبُ أَنْ أَسْتَقْبِلَهُمْ[2] .
Tercüme:
1- Müslümanın daima sadık ve güvenilir olması gerekir.
2- Her müslümanın dinini iyi bilmesi gerekir. Şu andan itibaren bilmeniz gerekir.
3- Şu andan itibaren bilmeniz gerekir (müe.). Şu andan itibaren ikisinin gitmeleri gerekir.
4- Geleceğinin büyük olması için şimdi ne yapman gerekir?
5- Daima okumam ve başarmam gerekir.
6- Gusul ne zaman vacib olur (gerekir)? Küçüğün büyüğe hürmet etmesi gerekir.
7- Çocukların ana-babaya itaat etmesi gerekir.
8- Annem hastadır ve ona yardım etmem gerekir. Onunla buluşmam gerek.
9- Onlara sormam gerek. Onları karşılamam gerekir.