Ay: Aralık 2013

Fiiller en az üç harflidir. Başka bir deyişle fiil kalıpları en az üç harflidir.
Bunlara sülâsî (üç harfli) fiiller denilir. Kök harflerinin sayısı dört olan fiiller
de vardır. Bunlara da rubâî (dört harfli) fiiller denilir. Bu harflere ilave
edilerek elde edilen kalıpların mânâları, harf sayısının artmasına göre
değişmektedir. Mezîd bablar, üç harfli fiillere bazen bir, bazen iki, bazen de
üç harf; dört harfli fiillere de bazen bir, bazen iki harf ilave edilerek elde
edilir.
Sülâsînin Mezîdi Rubâî Fiiller
Üç harfli olan fiillere bir harf ilave edilerek üç fiil kalıbı elde edilir. Bu
kalıplar: فَعَلَ fiilinin başına bir hemze ilave etmekle أَفْعَلَ , ortasına orta harfinin
cinsinden bir harf ilave etmekle فَعَّلَ , baş harfiyle orta harfi arasına elif ilave
etmek suretiyle de فَاعَلَ kalıpları elde edilmektedir.
Bu fiiller muzâri ve masdarlarıyla birlikte bir kalıp oluştururlar. Sülâsînin
mezîdi (ilavelisi) olarak meydana gelen rubâî fiillerin (dört harfli) kalıpları
veya babları şunlardır:
أَفْعَلَ-يُفْعِلُ-إِفْعَالٌ . 1 babı
Okuma parçasında geçen تُوقِظُ fiili bu babtandır. Mâzîsi أَيْقَظَ , muzârii يُوقِظُ
, masdarı da إِيقَاظ dır. أَيْقَظَ nın sülâsîsi يَقِظَ idi ve “uyanık ve dikkatli oldu”
anlamındaydı. Mâzîsinin başına bir hemze ilave edilerek أَيْقَظَ oldu. Bu arada
anlamı “uyandırdı” oldu. Bu fiilin hangi babtan olduğu söylenirken kısaca
إِفْعَالٌ babındandır denilir. Yine okuma parçasında geçen أَدْخَلَتْ fiili de إِفْعَالٌ
babındandır. Mâzî, muzâri ve masdarıyla söylersek, أَدْخَلَ-يُدْخِلُ-إِدْخَال olur.
إِفْعَال babından gelen fiillerin emrinde baştaki hemze, fethalı olur. Mesela, أَكْرَمَ
(ikram etti) fiilinin emri أَكْرِمْ (ikram et) dir.
Özelliği (Binâsı)
إِفْعَال babına aktarılan bir fiil genellikle şu yeni mânâlardan birini
kazanır.

1. Müteaddîlik (Geçişlilik)
Fiil, aslında lâzım (geçişsiz) ise إِفْعَال babına nakledilmekle, bir mef‘ûle
müteaddî olur. Yani bir mef‘ûlun bih sarih (Harf-i cersiz mef‘ûl) alır. Örnek:
خَرَجَ مَحْمُودٌ . Mahmut çıktı.
أَخْرَجَ مَحْمُودٌ القَلَمَ مِنْ جَيْبِهِ . Mahmut kalemi cebinden çıkardı.
Eğer fiil bir mef’ûle müteaddî ise, إِفْعَال babına nakledilmekle iki mef’ûle
müteaddî olur. Örnek:
فَهِمَ خَالِدٌ الدَّرْسَ . Halid dersi anladı.
أَفْهَمَ خَالِدٌ عَلِيًّا الدَّرْسَ . Halid Ali’ye dersi anlattı.
Eğer fiil iki mef’ûle müteaddî ise, إِفْعَال babına nakledilmekle üç mef’ûle
müteaddî olur. Örnek:
عَلِمْتُ صَالحًِا مُطِيعًا . Salih’in itaatkar olduğunu bildim.
أعْلَمْتُ مُحَمَّدًا صَالحًِا مُطِيعًا . Muhammed’e Salih’in itaatkar olduğunu bildirdim.
2. Duhûl: Bir zaman veya yere girme anlamı ifade edebilir.
أَصْبَحَ حَسَنٌ . Hasan sabahladı.
أَعْرَقَ حُسَيْنٌ . Hüseyin Irak’a girdi.
3. Sayrûret: Bir halden başka bir hale geçmeyi ifade eder:
أَثْمَرَ البُسْتَانُ . Bahçe meyve verdi.
أَفْقَرَ إِسمَْاعِيلُ . İsmail fakirleşti.
4. Haynûnet: Zamanı gelmek anlamını ifade edebilir. Örnek:
أَحْصَدَ الزَّرْعُ . Ekin biçme zamanı geldi.
5. Bazen sülâsisi ile aynı mânâyı ifade edebilir. Örnek:
شَكَلَ الأَمْرُ . İş karıştı.
أشْكَلَ الأَمْرُ . İş karıştı.
فَعَّلَ-يُفَعِّلُ-تَفْعِيل . 2 babı:
فَعَلَ nin aynı yani orta harfi tekrarlanmak, başka bir ifadeyle şeddelenmek
suretiyle bu bab elde edilmiştir.
Bu kalıba şu örneği verebiliriz: عَلَّمَ-يُعَلِّمُ-تَعلِيمٌ öğretmek.

Özelliği (Binâsı)
تَفْعِيل babına aktarılan bir fiil genellikle şu yeni mânâlardan birini kazanır.
1. Müteaddîlik (Geçişlilik)
Fiil aslında lâzım (geçişsiz) ise تَفْعِيل babına nakledilmekle, bir mef’ûle
müteaddî olur. Örnek:
فَرِحَ زَيْدٌ . Zeyd sevindi.
فَرَّحَ زَيْدٌ عَلِيًّا . Zeyd Ali’yi sevindirdi.
Fiil aslında bir mef’ûle müteaddî ise, تَفْعِيل babına nakledilmekle iki
mef’ûle müteaddî olur. Örnek:
فَهِمَ خَالِدٌ الْمَسْأَلَةَ . Halid problemi anladı.
فَهَّمَ خَالِدٌ عَلِيًّا الْمَسْأَلَةَ . Halid Ali’ye problemi anlattı.
2. Teksîr (Çokluk, abartı) bildirir. Bu çokluk bazen fiilin çokça meydana
geldiğini bazen de o fiilin fâilinin çok olduğunu ifade eder.
Örnek:
غَلَقْتُ البَابَ . Kapıyı kapattım.
غَلَّقْتُ البَابَ . Çok kapı kapattım.
3. Çok az olarak, sülâsî mücerredi ile aynı mânâyı ifade edebilir. Örnek:
خمََنَ الشَّيْءَ .Bir şeyi tahmin etti.
خمََّنَ الشَّيْءَ .Bir şeyi tahmin etti.
فَاعَلَ-يُفَاعِلُ-مُفَاعَلَة – 3 babı:
فَعَلَ nin “fâ”sı yani birinci harfiyle ikinci harf i arasına bir elif ilave
edilmek suretiyle bu bab elde edilir.
Okuma parçasında geçen يُدَاعِبُ ,تُدَافِعِينَ ve حَاوَلْتُ fiilleri bu babtandır. تُدَافِعِينَ
kalıp olarak şöyledir: .دَافَعَ-يُدَافِعُ-مُدَافَعَةٌ
مُفَاعَلَة babının iki masdarı daha vardır: Birisi فِعَالٌ , diğeri فِيعَال dir. Mesela, قَاتَلَ
يُقَاتِلُ مُقَاتَلَة قِتَال قِيتَال . (Savaşmak) فِيعَال kalıbında mastar gelmesi sadece bu fiile
mahsustur.
يُدَاعِبُ kalıp olarak şöyledir: دَاعَبَ-يُدَاعِبُ-مُدَاعَبَةٌ

حَاوَلْتُ kalıp olarak şöyledir: حَاوَلَ-يُحَاوِلُ-مُحَاوَلَةٌ
Özelliği (Binâsı)
Bu baba nakledilen bir fiil şu mânâlardan birini kazanabilir.
1. Müşâreket (işteşlik): Bir fiilin birden çok özne tarafından karşılıklı,
ortaklaşa yapıldığını belirttiği çatıya müşareket yani işteşlik denir. Örnek:
ضَرَبَ زَيْدٌ عَمْرًا . Zeyd Amr’ı dövdü.
ضَارَبَ زَيْدٌ عَمْرًا . Zeyd Amr’la dövüştü.
2. Müteaddîlik (Geçişlilik ifâde etmesi):
Örnek:
عَفَا الْمَرِيضُ Hasta iyileşti.
عَافَى اللهُ الْمَرِيضَ . Allah hastaya şifa verdi.
3. Nadiren sülâsî mücerredi ile aynı mânâyı ifade edebilir:
Örnek:
جَازَ الْمَكَانَ . Bir yeri geçti.
جَاوَزَ الْمَكَانَ . Bir yeri geçti.
Aşağıdaki fiillerin bablarını belirtiniz.
أَرْسَلَ:
يُخَاطِبُ:
عَدَّدَ:
يُنَزِّلُ:
قَابَلَ:
يُسْلِمُ:
Sülâsînin Mezîdi Humâsî Fiiller
Sülâsî fiillere iki harf ilave edilerek harf sayıları beşe çıkan fiil kalıpları
beştir. Bunlar:
اِنْفَعَلَ-يَنْفَعِلُ اِنْفِعَالٌ . 1 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına kesreli bir hemze ve sakin bir nun ilavesiyle bu bab
elde edilir.

Okuma parçasında geçen اِنْطَلَقَ fiili bu babtandır. Muzâri ve masdarıyla
birlikte şöyle denilir: .اِنْطَلَقَ- يَنْطَلِقُ- اِنْطِلاَقٌ
Bu bab mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır. Mutavaat, öznenin cümlede
geçen eylemden nesne gibi etkilendiği fiil çatısıdır. Örnek:
كَسَرَ الزُّجَاجَ . O camı kırdı.
انكَسَرَ الزُّجَاجُ . Cam kırıldı.
اِفْتَعَلَ-يَفْتَعِلُ- اِفْتِعَالٌ . 2 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına kesreli bir hemze ve fâsıyla aynı arasına bir tâ
ilavesiyle bu bab elde edilir.
Okuma parçasında geçen تَبْتَسِمُ ,تَفْتَخِرُ ,تَنْتَهِزُ fiilleri bu babtandır. Mâzî ve
masdarlarıyla birlikte şöyle deriz:
اِنْتَهَزَ-يَنْتَهِزُ-اِنْتِهَازٌ
اِفْتَخَرَ-يَفْتَخِرُ-اِفْتِخَارٌ
اِبْتَسَمَ-يَبْتَسِمُ-اِبْتِسَامٌ
Özelliği (Binâsı)
اِفْتِعَال babına nakledilen bir fiil şu anlamlardan birini kazanabilir:
1. Mutavaat:
Örnek:
جمََعْتُ الطُّلاَبَ فَاجْتَمَعُوا . Öğrencileri topladım, onlar da toplandılar.
2. Çalışıp çabalama:
Örnek:
كَسَبَ عَلِيٌّ . Ali kazandı.
اكِْتَسَبَ عَلِيٌّ . Ali kazanmaya çalıştı.
3. Müşareket (işteşlik):
Örnek:
سَبَقَ مُحَمَّدٌ إِبْرَاهِيمَ . Muhammed İbrahim’i geçti.
اِسْتَبَقَ مُحَمَّدٌ إِبْرَاهِيمَ . Muhammed İbrahim’le yarıştı.
4. Edinmek: Bir kimsenin bir şeye sahip olduğuınu ifade eder.
Örnek:
اِخْتَتَمَ عَلِيٌّ . Ali yüzük edindi /taktı.
13
اِفْعَلَّ-يَفْعَلُّ-اِفْعِلاَلٌ . 3 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına bir hemze ilavesi ve lâmın tekrarıyla bu bab elde
edilir.
Okuma parçasında geçen احمَْرَّ ◌ِ fiili bu babtandır.
اِحمَْرَّ-يَحْمَرُّ-اِحمِْرَارٌ . Kızardı, Kıpkırmızı oldu
Özelliği (Binâsı)
Bu bab, renk ve özürlerin abartılı anlatımı için kullanılır. Örnek:
اِصْفَرَّتِ الأَوْرَاقُ Yapraklar sapsarı oldu /sarardı.
تفَعَّلَ-يَتَفَعَّلُ-تَفَعُّلٌ . 4 ◌َ babı:
فَعَلَ nin baş tarafına bir tâ ilavesi ve aynın tekrarıyla bu bab elde
edilmiştir.
Okuma parçasında geçen تَوَسَّطَت ,تَذَكَّرَ ,تَتَأَهَّبَ ,أَتَحَدَّثُ fiilleri bu babtandır.
تَحَدَّثَ-يَتَحَدَّثُ-تَحَدُّثٌ . Konuştu.
تَأَهَّبَ-يَتَأَهَّبُ-تَأَهُّبٌ . Hazırlandı.
تَوَسَّطَ-يَتَوَسَّطُ-تَوَسُّطٌ . Ortaya geldi/ortada oldu.
تَفَعُّل Bâbının Özelliği (Binâsı)
Bu baba nakledilen fiiller aşağıdaki mânâları kazanır:
تفعيل . 1 babının mutavaatı:
Örnek: كَسَّرْتُهُ فَتَكَسَّرَ (Onu kırdım, o da kırıldı).
2. Tekellüf (Güçlükle elde etme):
Örnek:
تَشَجَّعْتُ Cesaret kazandım.
3. Azar azar yapmak:
Örnek:
تَجَرَّعْتُ الْمَاءَ . Suyu yudum yudum içtim.
4. Edinme:
Örnek:
تَوَسَّدْتُ الحَْجَرَ . Taşı yastık edindim.
14
تَفَاعَلَ-يَتَفَاعَلُ-تَفَاعُلٌ . 5 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına bir tâ, fâ ile ayn arasına bir elif ilavesiyle bu bab elde
edilir.
Okuma parçasında geçen نَتَسَابَقَ fiili bu babtandır.
. تَسَابَقَ-يَتَسَابَقُ-تَسَابُقٌ
Özelliği (Binâsı)
تَفَاعُلٌ babına nakledilen fiiller şu mânâları kazanır:
1. Müşareket:
Örnek:
تَنَاصَرَ عَلِيٌّ ومُحَمَّدٌ . Ali’yle Muhammed yardımlaştılar.
2. Olmayanı Var Göstermek:
Örnek:
تَمَاوَتْنَا Ölü numarası yaptık.
مُفَاعَلَة. 3 babının mutavaatı:
Örnek:
بَاعَدْتُهَ فَتَبَاعَدَ . Onu uzaklaştırdım, o da uzaklaştı.
Aşağıdaki bablardan hangilerinin mutâvaat ifade ettiğini belirtiniz.
:تَفَاعُل
:تَفَعُّل
:اِفْعِلاَل
:اِفْتِعَال
:اِنْفِعَال
Sülâsînin Mezîdi Südâsî Fiiller
Sülâsîye üç harf ilave edilerek elde edilen dört bab vardır:
اِسْتَفْعَلَ-يَسْتَفْعِلُ-اِسْتِفْعَالٌ . 1 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına hemze, sîn ve tâ ( اِسْتَ ) ilave edilmek suretiyle bu bab
elde edilmiştir.
15
Okuma parçasında geçen تَسْتَمِرُّ ve اِسْتَيْقَظَ fiilleri bu babtandır.
اِسْتَمَرَّ-يَسْتَمِرُّ-اِسْتِمْرَارٌ . : devam etti
اِسْتَيْقَظَ-يَسْتَيْقِظُ-اِسْتِيقَاظٌ .: uyandı
Özelliği (Binâsı)
Bu baba nakledilen fiiller, genellikle şu mânâları ifade ederler:
1. Taleb (İstemek):
Örnek:
اِسْتَغْفَرْتُ اللهَ Allah’tan bağışlanma istedim.
2. Bir halden bir hale dönme:
Örnek:
اِسْتَحْجَرَ الطِّينُ Çamur taşlaştı.
3. Bir şeyde fiilin aslının sıfat olarak bulunduğuna inanmak:
Örnek:
اِسْتَحْسَنْتُ أَمْرَكَ . İşinin güzel olduğuna inandım/beğendim.
اِفْعَوْعَلَ-يَفْعَوْعِلُ-اِفْعِيعَالٌ . 2 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla (ikinci harfiyle) lâmı (üçüncü
harfi) arasına bir vav ve ayın cinsinden bir harf ilave edilmek suretiyle bu bab
elde edilir.
اِحْلَوْلَى يَحْلَوْلِى اِحْلِيلاَءٌ (tatlı olmak, tatlı bulmak) bu babın örneğidir.
Bu bab, mânâya mübalağa (abartma) kazandırmak içindir.
اِفْعَوَّلَ- يَفْعَوِّلُ- اِفْعِوَّالٌ . 3 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla lâmı arasına şeddeli bir vav
ilavesiyle bu bab elde edilir.
اِجْلَوَّذَ- يَجْلَوِّذُ- اِجْلِوَّاذٌ (hızlı yürümek) fiili bu baba örnektir.
اِفْعِوَّالٌ babı da mübalağa için kullanılır.
اِفْعَالَّ-يَفْعَالُّ-اِفْعِيلاَلٌ . 4 babı:
فَعَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla lâmı arasına bir elif ilavesi ve
lâmın tekrarıyla elde edilir.
16
اِصْفَارَّ-يَصْفَارُّ-اِصْفِيرَارٌ (sapsarı olmak) fiili bu baba örnektir.
Bu bab da, renk ve özürlerin mübalağalı anlatımı için kullanılır.
Sülâsînin mezîdi südâsî fiillerden hangisi renk ve özürlerin mübalağalı
anlatımı için kullanılır?

Rubâî Mucerred Fiiller
Arapçada asıl (kök) harfleri dört olan fiillere rubâî mücerred (ilâvesiz dörtlü)
fiiller denilir.
Rubâî mücerredin bir babı vardır. O da:
فَعْلَلَ- يُفَعْلِلُ- فَعْلَلَةٌ وَفِعْلاَلٌ babıdır.
دَحْرَجَ – يُدَحْرِجُ – دَحْرَجَةٌ (yuvarlamak), rubâî mücerrede örnektir.
Bu bab gelen fiillerin çoğu müteaddî, bazıları da lâzımdır. Örnek:
دَحْرَجَ اللاَّعِبُ الكُرَةَ . Oyuncu topu yuvarladı.
عَسْعَسَ اللَّيْلُ Gece karanlığı bastı.
Rubâînin Mezîdi Humâsî Fiiller
Aslı dört hafli olan Rubâî fiillere ( ت) eklenerek elde edilen mezîdi humâsî bir
babtır. Bu:
تَفَعْلَلَ- يَتَفَعْلَلُ- تَفَعْلُلٌ babıdır.
فَعْلَلَ nin baş tarafına bir tâ ilavesiyle bu bab elde edilir.
تَدَحْرَجَ-يَتَدَحْرَجُ-تَدَحْرُجٌ (yuvarlanmak) fiili bu baba örnektir. Bunun rubâîsi,
دَحْرَجَ (yuvarladı) fiilidir.
Bu bab, mutavaat (dönüşlülük) içindir. Örnek:
زَحْزَحْتُ الحَجَرَ فَتَزَحْزَحَ Taşı kımıldattım, o da kımıldadı.

Rubâînin Mezîdi Südâsî Fiiller
Rubâînin mezîdi sudâsînin iki babı vardır.
اِفْعَنْلَلَ-يَفْعَنْلِلُ-اِفْعِنْلاَلٌ . 1 babı:
فَعْلَلَ nin baş tarafına bir hemze, aynıyla birinci lâmı arasına bir nun ilave
edilmek suretiyle bu bab elde edilir.
اِحْرَنْجَمَ-يَحْرَنْجِمُ-اِحْرِنْجَامٌ (toplanmak) fiili bu baba örnektir. Bunun rubâîsi, حَرْجَمَ
(topladı) fiilidir.
اِفْعِنْلاَلٌ babı, mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır.
اِفْعَلَلَّ-يَفْعَلِلُّ-اِفْعِلاَّلٌ . 2 babı:
فَعْلَلَ nin baş tarafına bir hemze ile ikinci lam cinsinden bir harf ilave
edilerek bu bab elde edilir.
اِطْمَأَنَّ-يَطْمَئِنُّ-اِطْمِئْنَانٌ (yatışmak) fiili buna örnektir. Bunun rubâîsi طَمْأَنَ
(yatıştırdı) fiilidir.
اِفْعِلاَّلٌ babı, mutavaat (dönüşlülük) ifade eder.
Bablar hakkında daha fazla bilgi almak için Hulusi Kılıç’ın “Arapça Dilbilgisi
Sarf” ve Hüseyin Elmalı’nın “Temrinli ve İ’rablı Arapça Sarf” adlı kitaplarına
başvurunuz.

ardından 2010’da Danıştay kararıyla ellerinden alınan ‘formasyon eğitimi’ hakkının kendilerine iade edilmesini istiyor. Onlar mağduriyetlerinin giderilmesini beklerken bazı okullarda din kültürü derslerine müzik, matematik ve sosyal bilgiler öğretmenleri giriyor.

 

28 Şubat döneminin en önemli mağdurları arasında yer alan İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin sıkıntıları hâlâ devam ediyor. Bu öğrencilerin, öğretmen olabilmek için aldıkları formasyon eğitimi 28 Şubat sürecinde kaldırıldı. Ancak daha sonra tekrar müfredata konuldu. 2010 yılında ise Eğitim-Sen’in Danıştay’a açtığı dava sonucu İlahiyat öğrencilerinin dört yıllık öğrenimleri sırasında formasyon almaları ‘kamu zararı’ gerekçe gösterilerek durduruldu. Bu öğrencilere formasyon alabilmek için mezun olma ve Akademik Personel ve Lisans Üstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES) şartı getirildi.

 

Uygulamaya tepki gösteren öğrenciler geçen hafta İstanbul’da mağduriyetlerini dile getirdikten sonra taleplerini Ankara’da da gündeme taşıdı. Binlerce imza YÖK’e sunuldu. Bir yandan İlahiyat öğrencileri, öğretmen olabilmek için ‘formasyon’ hakkı beklerken Milli Eğitim verilerine göre okullarda 2013 itibarıyla 19 bin 657 din kültürü öğretmeni açığı var. İstanbul’daki bir okulda görev yapan din dersi öğretmeninin anlattıkları bu durumu gözler önüne seriyor: “Benden önce din kültürü derslerine matematik ve sosyal bilgiler öğretmeni giriyordu. Bu sene göreve başladım bütün sınıflara yetişemiyorum. Bazı sınıflarda din derslerine müzik öğretmeni giriyor.”

 

Eğitimde 4+4+4 sistemine geçilmesiyle birlikte ilk ve ortaöğretimde Kur’an-ı Kerim, Hz. Muhammed’in Hayatı (Siyer) ve temel dini bilgiler seçmeli ders olarak müfredata girdi. Dini derslere ilk yıl talep yoğun oldu. Sadece İstanbul’da öğrencilerden 69 bini siyeri, 62 bini dini bilgileri ve 45 bini Kur’an dersini tercih etti. Ancak bakanlık, bu talebi karşılayabilecek kadar öğretmen atayamadı. MEB’in 2013 verilerine göre din kültürü öğretmeni açığı 19 bin 657. 2023’e kadar hedeflenen norm kadro sayısı ise 55 bin. Halihazırda bu açık, farklı branştaki öğretmenler tarafından tamamlanıyor veya sözleşmeli öğretmenlere  müracaat ediliyor. Üstelik sözleşmeli öğretmenlerin de formasyonu bulunmuyor.

 

     Din kültürü öğretmenine ihtiyaç varken İlahiyat mezunlarının boşta gezdiğini söyleyen yüzlerce öğrenci, geçen hafta rahatsızlıklarını dile getirmek için İstanbul’da eylem yaptı. Sultanahmet’te toplanan İlahiyat Fakültesi Öğrenci Platformu, formasyon haklarının 28 Şubat sürecinde ideolojik sebeplerle ellerinden alındığını hatırlattı. Dün de Ankara’da gerçekleştirilen eylemde Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrenci Platformu adına Mehmet Emin Sarıkaya,  açıklama yaptı. Sarıkaya, “YÖK’ten, mağduriyetimizin gidermesini talep ediyoruz. Binlerce İlahiyat öğrencisinin imzaladığı dilekçeler, YÖK yetkililerine sunulmasına rağmen taleplerimize olumlu cevap verilmiyor.” dedi. Sarıkaya, imam hatip liselerindeki öğretmen açığına dikkat çekti: “Bu konu bizzat MEB Müsteşarı Yusuf Tekin tarafından dile getirildi. Tekin, ‘Açtığımız imam hatip liselerine öğretmen bulamıyoruz. Özellikle bu okullarda eğitimci yetiştirmemiz için elimizi taşın altına koymamız gerekiyor’ dedi. Bu kadar öğretmen açığı olmasına rağmen, binlerce İlahiyat öğrencisinin öğretmenlik hakkının engellenmesi, eğitim-öğretim politikaları açısından yanlış olduğu gibi yeni yetişen nesillerimize de büyük haksızlıktır.” Sarıkaya, arkadaşları adına taleplerini şöyle sıraladı: “Bizler 4 yıllık öğrenimimiz sırasında pedagojik formasyon dersleri alarak öğretmen olmak istiyoruz. Randevularımıza cevap vermeyen hükümet ve YÖK yetkililerinin sesimizi duymasını talep ediyoruz.”

 

Eğitim-Sen istedi, Danıştay durdurdu

 

İlahiyat öğrencileri, 28 Şubat öncesinde öğretmen olabilmek için gerekli görülen formasyon derslerini lisansta alabiliyordu. Ancak ‘postmodern darbe’ sürecinde bu hak kaldırıldı. YÖK, 2009-2010 öğretim yılında fen-edebiyat ve İlahiyat fakültesi öğrencileri için formasyon hakkını kısmen verdi. İstanbul, Marmara, Atatürk ve Uludağ üniversitelerinde okuyan 2, 3 ve 4. sınıf öğrencileri, formasyon alabildi. Ancak Eğitim Sen, Danıştay’a başvurdu ve uygulama ‘kamu zararı’ gerekçe gösterilerek durduruldu. Şimdi hem İlahiyat hem fen-edebiyatlılar, mezun olduktan sonra formasyon alabiliyorlar. Ancak ALES’e girme ve 60 puan alma şartıyla.

 

Din dersine müzik öğretmeni giriyor

 

İstanbul’daki bir okulda görev yapan din kültürü öğretmeninin sözleri, yaşanan sorunun ne kadar derin olduğunu gözler önüne serdi. Okula geçen yıl hiçbir İlahiyat mezununun  gelmediğini söyleyen öğretmen, “Benden önce din derslerine matematik ile sosyal bilgiler öğretmeni giriyormuş. Bu sene göreve başladım ancak tüm sınıflara yetişemiyorum. Bu yüzden bazı sınıflarda din kültürüne müzik öğretmeni giriyor.” dedi.

 

Kâne ve benzerleri şu fiillerden oluşmaktadır:
كَانَ، صَارَ، أَصْبَحَ، أَضْحَى، أمْسَى، ظَلَّ، باتَ، لَيْسَ، مازَالَ، مَا بَرِحَ، ما فَتِئَ، ما انفَكَّ، مادَامَ.
Kâne ve benzerlerinin iki türlü kullanımları söz konusudur: a. Tam fiil
olarak, b. Nâkıs fiil olarak:
a. Tam Fiil Olarak Kullanılmaları: Eğer “kâne ve benzerleri”nin anlamları
habere ihtiyaç duyulmaksızın fâilleri ile tamam olursa bu durumda tam fiil
kabul edilirler. Tam fiiller iş-oluş (hades) ve zamana delâlet ederler. Kâne ve
benzerlerinden olan ( مادام، مابَرِحَ، باتَ، ظَلّ، أمْسَى، أضْحَى، أصْبَحَ، صَارَ، كاَنَ ) fiilleri tam
fiil olarak da görev yaparlar. Ancak ( ما فَتِئَ، مازَالَ، لَيْسَ ) fiilleri tam fiil olmaz,
daima nâkıs fiil olurlar. Kâne ve benzerleri tam fiil oldukları zaman anlamları
nâkıs fiil olarak kullanıldıklarındaki anlamlarından farklı olur ve şu anlamları
ifade ederler:
(Bulundu, meydana geldi) . كانَ: وُجِدَ، حَصَلَ
(Döndü, bir halden başka hâle geçti) . صارَ: رَجَعَ ، انتقل من حال إلى آخرَ
(Sabah vaktine erişti, sabahladı) . أصْبَحَ: دخَلَ في الصباحِ
(Kuşluk vaktine girdi, kuşluğa erişti) . أضْحَى:دَخَلَ في الضُّحى
(Akşam vaktine girdi, akşamladı) . أمْسَى:دَخَلَ في المسَاءِ
216
(Kaldı, sürdürdü, devam etti) . ظَلَّ: بَقِيَ، دامَ، اسْتَمَرّ
(Geceledi, geceye girdi) . بَاتَ:دخَلَ في الليلِ
(Kaldı, sürdü) . دَامَ: بَقِيَ، استَمَرّ
(Çözüldü, ayrıldı, bitti) . انْفَكَّ: انْحَلّ، انْفَصَلَ وانْتَهَى
(Gitti, ayrıldı) . بَرِحَ: ذَهَبَ وفارَقَ
Bu fiillerin tam fiil olarak kullanılmaları ile ilgili aşağıdaki örnekleri
inceleyiniz:
قال النَّبِيُّ عليه السلامُ: اللَّهم بكَ أصْبَحْنَا وبكَ أمْسَيْنَا وبكَ نَحْيَا وبكَ نَمُوتُ وإليكَ الْمَصيرُ.
(Hz. Peygamber (s.a.) şöyle buyurmuştur: Allahım, senin sayende
sabahlıyor, senin sayende akşamlıyor, senin sayende diriliyor, senin sayende
ölüyoruz, dönüşümüz sanadır.)
Hz. Peygamber’in bu duasında geçen ( أصْبَحْنا،أمْسَيْنا ) fiilleri tam fiil
anlamında iş-oluşa ve zamana delâlet etmiştir. Şu örneklerde de kâne ve
benzerleri tam fiil olarak kullanılmışlardır:
(Kuşlar yuvalarına sığınır ve geceyi geçirir.) . تأوِي الطيورُ إلى أعْشَاشِهَا فَتَبِيتُ
Bu cümlede geçen ( تَبِيتُ ) fiili “kâne ve benzerleri”nden olup tam fiildir,
fâili ile anlamı tamam olmuştur.
وهَكَذا كانَتْ أيامُنا، إذا أصْبَحْنَا لم نَتَوَقَّعْ أن نُضْحِيَ، وإذا أضْحَيْنَا لم نَتَوَقَّعْ أن نمُْسِي، ولكنَّ اللهَ كانَ لطيفًا
بِنَا .
(Günlerimiz işte bu şekilde geçti, sabahladığımız zaman kuşluk vaktine
ulaşmayı ummuyorduk, kuşluk vaktine eriştiğimiz zaman akşama ereceğimizi
ummuyorduk, ancak Allah bize karşı lütufkârdı.) Bu cümlede geçen( كانَتْ
أيّامُنا ) fiil ve fâilden oluşmuş “günlerimiz geçti” anlamındadır. Aynı şekilde
أصْبَحْنَا, نُضْحِيَ, أضْحَيْنَا, نُمْسِي fiilleri fâilleri ile birlikte gelmiş ve fâilleri ile
anlamları tamam olmuştur, iş-oluşa ve zamana delâlet etmişlerdir.
(Akşama her eriştiğimde kendimi hesaba çekerim.). كُلَّما أمْسَيتُ حاسَبْتُ نَفْسِي
Bu cümlede yer alan أمسيتُ fiili “kâne ve benzerleri”ndendir, tam fiildir,
fâille anlamı tamam olmuştur.
b. Nâkıs Fiil Olarak Kullanılmaları: “Kâne ve benzerleri” isim cümlesinin
başına geldikleri zaman nâkıs fiil kabul edilmektedir. Çünkü bunlar yukarıda
da belirttiğimiz gibi bu durumda iş-oluşa delâlet etmezler; isimleri
(merfu‘ları) ile anlamları tamam olmadığı için habere ihtiyaç duyarlar. Bu
durumda isim cümlesinin yapısını da değiştirirler. Mübtedayı kendilerine
isim olarak alır ref‘ eder, haberi de kendilerine haber olarak alır nasbederler.
الزِّحامُ شَدِيدٌ) ) “Kalabalık çoktur” anlamındaki cümle mübteda konumunda olan
الزِّحامُ) ) ve haber olan ( شَدِيدٌ ) kelimelerinden oluşmuş bir isim cümlesidir. Bu
cümlenin başına nâkıs fiillerden olan ( كانَ ) getirildiği zaman ( (كانَ الزِّحامُ شَدِيدا
şeklinde irâb ve anlam yönünden değişikliğe uğramaktadır. Mübteda olan
الزِّحامُ) ) kelimesi ( كانَ ) fiilinin ismi olarak zamme ile merfu‘ olmakta, haber
217
konumunda olan ( شَدِيداً ) kelimesi ise bu fiilin haberine dönüşerek mansûb
olmaktadır. Anlamı ise “Kalabalık çoktu” şekline dönüşmektedir. Aşağıdaki
isim cümlelerini ve başlarına “kâne ve benzerleri” geldikten sonraki
durumlarını inceleyiniz:
(Sıcak şiddetli idi.) . كانَ الحَرُّ شَدِيداً – (Sıcak şiddetlidir.) . 1. الحَرُّ شَدِيدٌ
(Meyve olgunlaştı.) . صَارَ الثَّمَرُ نَاضِجاً -(Meyve olgundur.) . 2. الثَّمَرُ نَاضِجٌ
(Işık parıldadı.) . ظَلَّ النُّورُ ساطِعاً -(Işık parıldar.) . 3. النُّورُ سَاطِعٌ
-(Gökyüzü bulutsuzdur.) . 4. السَّماءُ صافِيَةٌ
(Gökyüzü bulutsuz oldu.) . أصْبَحَ السَّماءُ صافِيَةً
(Ali hasta oldu.) . أضْحَى علِيٌّ مَرِيضاً -(Ali hastadır.) . 5. عَلِيٌّ مَرِيضٌ
-(Rüzgârlar şiddetlidir.) . 6. الرِّياحُ شَدِيدَةٌ
(Rüzgârlar şiddetli değildir.) . لَيْسَتْ الرِّياحُ شَدِيدَةً
(Hasta acı çekti.) . باتَ المرَِيضُ مُتَألِّماً -(Hasta acı çekiyor.) . 7. المرَِيضُ مُتَألِّمٌ
(İşçi yorgun oldu.) . أمسَى العامِلُ مُتْعَبَاً -(İşçi yorgundur.) . 8. العامِلُ مُتْعَبٌ
Aşağıdaki cümleleri başlarına parantez içinde verilen “kâne ve benzerleri”ni
getirerek tekrar yazınız, “kâne ve benzerleri”nin isim ve haberlerini gösteriniz.
1. فاطِمَةُ امرأةٌ نَشِيطَةٌ. (كانَ)
2. الطلابُ نائِمُونَ. (باتَ)
3. الْمُهَنْدِساَتُ ذاهِباَتٌ إلى أعْمالِهِنَّ. (أصبَح)
4. الطُّرُقُ مُمْتَلِئَةٌ بِالسَّيّارَاتِ. (أمْسَى)
5. الضَّيْفان جاهِزانِ لِلْخُروجِ. (ظَلَّ)
Kâne ve Benzerlerinin İsimlerine Uyumu
Kâne ve benzerleri, diğer fiillerin fâillerine olan uyumları gibi müzekkerlik
ve müenneslik yönünden isimlerine uyum gösterirler. Meselâ ( الوردُ في الحَدِيقةِ
مُتَفَتِّحٌ ) “Bahçedeki çiçek açmıştır” anlamındaki bu isim cümlesinin başına
أضْحَى) ) yı getirdiğimiz zaman cümlede mübteda konumunda yer alan ( (الوَرْدُ
kelimesi ( أضْحَى ) fiilini ismi haline gelmektedir. Kelime müzekker olduğu için
أضْحَى) ) fiili de ona uyarak müzekker siygasında gelmektedir: .( أضحى الوَرْدُ في
(الحَدِيقةِ مُتَفَتِّحاً
الفاكِهَةُ ناضِجَةٌ) ) isim cümlesinin başına ( صَارَ ) fiilini getirdiğimiz zaman bu
fiilin ismi konumuna geçen ( الفاكِهَةُ ) müennes olduğu için ( صَارَ ) fiili de
müennes olarak gelir ve cümle şu şekle dönüşür:.( (صارَت الفاكِهَةُ ناضِجَةً
Fiil-fâil uyumunda olduğu gibi, kâne ve benzerleri de isimleri müfredtesniye
veya cemî gelse bile sürekli olarak müfred müzekker veya müfred
218
müennes olarak gelirlerler. Meselâ ( الحارسانِ مُسْتَيْقِظَانِ ) isim cümlesinde
mübteda ve haber birbirlerine uyumlu olarak tesniye müzekker (ikil eril)
hallerinde gelmiştir. Bu cümlenin başına( أصْبَحَ ) fiilini getirdiğimiz zaman
ismi konumuna geçen mübteda tesniye olmasına rağmen fiil müfred
müzekker olarak gelir, cümle şu şekle dönüşür: ( أصْبَحَ الحارسان مُسْتَيْقِظَيْنِ ). Aynı
şekilde ( الممَُرِّضاتُ واقِفاتٌ أمامَ المسُْتَشْفي ) “Hemşireler hastanenin önünde
duruyorlar” anlamındaki isim cümlesinin başına ( أمسَى ) fiilini getirdiğimiz
zaman mübteda ve haber cem-i müennes kelimelerden oluşmasına rağmen
fiil tekil gelir, sadece isminin müennes olması sebebiyle müennes olur: ( أمسَتْ
(الممَُرِّضاتُ واقِفَاتٍ أمامَ المسُْتَشْفَى
Kâne ve Benzerleri konusunda daha fazla bilgi edinmek için Yusuf Uralgiray’ın
Arapça İlk ve İleri Dilbilgisi adlı kitabına başvurunuz.
Aşağıda isim cümleleri verilmiştir. Bu isim cümlelerini parantez içindeki kâne
ve benzerlerini kullanarak tekrar yazınız, fiillerin müzekkerlik-müenneslik ve
müfred-tesniye-cemi olma yönüne dikkat ediniz.
1. المسََاجِدُ أماكِنُ التَّعْلِيم. (ما زالَ)
2. المدَرِّساتُ مُتَّجِهاتٌ إلى مَدَارِسِهِنّ. (يُصْبِحُ)
3. لَنْ أخْرُجَ مِنْ البَيْتِ ……………. الحرارَةُ شَدِيدَةً. (ما دامَ)
4. الضَيْفانِ جالسانِ في قاعَةِ الاسْتِقْبَالِ. (ظَلَّ)
5. الأبْناءُ رِجالٌ يَخْدُمُون الوَطَنَ. (صارَ)
Kâne ve Benzerlerinin Zaman ve Şahıslara Göre Çekimleri
Kâne ve benzerleri çekim yönünden üç gruba ayrılmaktadırlar:
1. Tam çekimli (mâzî-muzarî-emir kipleri) olanlar (Tam mutasarrıf):
(كان، وأصبح، وأمسى، وأضحى، وظل، وبات، وصار)
(İdi, oldu, olur). كَان-يَكُونُ-كُنْ
(Allah için kullanıldığında sonsuzluğa delalet eder)
(Olmak anlamındadır.) . أصْبَحَ-يُصْبِحُ-أصْبِحْ
(Olmak anlamındadır.) . أمسَى-يُمْسِي-أمسِ
(Olmak anlamındadır.) . أضْحَى-يُضْحِي-أضحِ
(Olmak, devam etmek, sürmek anlamındadır.) . ظَلَّ-يَظَلُّ-ظَلَّ
(Olmak anlamındadır.) . باتَ-يَبِيتُ-بِتْ
(Olmak, dönüşmek anlamındadır.) . صارَ-يَصِيرُ-صِرْ
كانَ) ) fiilinin dışındaki tam çekimli (mutasarrıf) fiiller ( ، بَاتَ، ظَلَّ، أضْحَى
أمسَى، أصْبَحَ، صَارَ ) nâkıs fiil oldukları zaman tümü ( صارَ ) anlamını taşır, durum
219
değişikliği, oluş ve dönüşüm anlamlarını ifade ederler. Bu fiillerin mâzîmuzâri
ve emir kiplerine göre cümle içindeki kullanımlarına ve anlamlarına
dikkat ediniz:
(Ağacın meyveleri olgundur.) . 1. ثِمَارُ الشجرةِ ناضِجَةٌ
(Ağacın meyveleri olgun olur.) . يَكُونُ ثِمارُ الشجرةِ ناضِجَةً
(Sen çalışkan bir hocasın.) . 2. أنتَ مُدَرِّسٌ مُجْتَهِدٌ
(Çalışkan bir hoca ol.) . كُنْ مُدَرِّساً مُجْتَهِداً
(İlkbaharda hava mutedildir.) . 3. الطَّقسُ في الربِيعِ مُعْتَدِلٌ
(İlkbaharda hava mutedil olur.) . يَصِيرُ الطّقْسُ في الرّبِيع مُعْتَدِلاً
(Yağmur sağanak halindedir.) . 4. المطََرُ غَزِيرٌ
(Yağmur hala sağanak olarak yağıyor.) . يَظلَّ المطرُ غزيراً
(Hava güneşlidir.) . 5. الجَوُّ مُشْمِسٌ
(Hava güneşliydi yağmurlu oldu.) . كانَ الجَوُّ مُشْمِساً صارَ مُمْطِراً
Kâne ve benzerlerinin başlarına diğer fiillerde olduğu gibi bazı edatlar
gelebilmektedir. Mâzî fiilin başına gelince kesinlik, mûzarî fiilin başına
gelince ihtimal ifade eden ( قَدْ ) edatı, gelecek anlamı ifade eden ve muzârî
fiillerin başına gelen ( س، سَوْفَ ) edatları; nefî ve nehiy anlamları ifade eden
edatlar ( ما، لا، لَمْ )bu fiillerin başlarına da gelebilir.
(Üzüm olgunlaşacak.) . 1. سَيَصِيرُ العِنَبُ ناضِجاً
(Tacir kâr edecek.) . 2. سَوفَ يُصْبِحُ التاجرُ رابحاً
(Problemin çözümü zor olmadı.) . 3. ما كانَت المشُْكِلَةُ صَعْبَةَ الحَْلِّ
(Ders kolay değildi.) . 4. لَمْ يَكُن الدرسُ سَهْلاً
(Bazen düşman dost olabilir.) . 5. قَدْ يَصِيرُ العَدُوُّ صَدِيقاً
2. Sadece mâzî ve muzâri çekimi olan ve devamlılık bildirenler (Nâkıs
mutasarrıf). Bu fiiller içinde günümüz Arapçasında en çok kullanımı olan ( ما
زال ) fiilidir, bu fiilin muzârisi genellikle ( لا يَزَالُ ) şeklinde gelir. Devamlılık
bildiren bu fiiller şunlardır:
ما زَالَ-لا يَزَالُ، ما بَرِحَ-لا يَبْرَحُ، ما فَتِئَ-لا يَفْتَأ، ما انْفَكَّ-لا يَنْفَكُّ.
(Kız öğrenciler hâlâ çalışkanlar.) . 1. ما زالَتْ التلمِذاتُ مُجْتَهِداتٍ
(Yağmur hâlâ yağıyor.) . 2. لا يزالُ المطََرُ نازِلاً
(Çiftçi hâlâ buğdayı saçıyor.) . 3. ما بَرِحَ الفلاحُ يَبْذُرُ القَمْحَ
(Çocuk hâlâ öğreniyor.) . 4. ما فتِئَ الغُلامُ يَتَعَلَّمُ
220
3. Sadece mâzî kipi bulunan fiiller (Câmid).
(لَيْسَ، ما دَامَ)
لَيْسَ) ) fiili isim cümlesini olumsuz yapan “câmid” bir fiildir. Mâzî kipinde
tüm şahıs zamirlerine çekimi yapılabilmektedir. ( العامِلُ نَشِيطٌ ) “İşçi çeviktir”
cümlesinin başına bu nâkıs fiili getirdiğimiz zaman ( ليسَ العامِلُ نَشِيطاً ) “İşçi
çevik değildir” şeklinde isim cümlesini olumsuz yapmış oluruz.
ما دَامَ) ) fiili cümledeki başka bir fiilin zamanını gösteren zaman zarfıdır. “-
müddetince, -dığı sürece, -dıkça” gibi masdariyet ve zamam anlamını bildirir.
أحِبُّ الطالِبَ مادامَ مُهَذَّباً) ) “Terbiyeli olduğu sürece öğrenciyi severim” örneğinde
olduğu gibi.
“Kâne ve benzerleri”, mâzi, muzâri ve emirden hangi kip üzerine gelmiş ise bu
zaman kipinde tüm şahıs zamirlerine göre çekimleri yapılabilmektedir. Şayet
bu fiillerin isimleri merfu‘ munfasıl zamirinden oluşmakta ise isimleri bu fiillerin
şahıs zamirine uygun çekimi ile getirilir, fiilden ayrı olarak kullanılmaz.
لَيْسَ) ) fiilinin tek zaman kipi olan mâzi kipinde şahıs zamirlerine göre
çekimi şu şekilde gerçekleşmektedir.
هو طالبٌ-لَيْسَ طالباً (ليسَ-هو).
هُما طالبانِ-لَيْسا طالِبَيْنِ (لَيْسَا-هما).
هُمْ طٌلاّبٌ-لَيْسُوا طُلاَّباً (لَيْسُوا-هُمْ).
هِيَ طالِبَةٌ-لَيْسَتْ طالِبَةً (لَيْسَتْ-هِيَ).
هُما طالِبَتانِ-لَيْسَتَا طالِبَتَيْنِ (لَيْسَتَا-هما).
هُنَّ طالِباتٌ-لَسْنَ طالِبَاتٍ (لَسْنَ-هنّ).
أنتَ طالِبٌ-لَسْتَ طالِباً (لَسْتَ-أنتَ).
أنْتُما طالِبانِ-لَسْتُما طالِبَيْنِ (لَسْتُما-أنتُما).
أنتُمْ طُلاّبٌ-لَسْتُمْ طُلاّباً (لَسْتُمْ-أنْتُمْ).
أنْتِ طالِبَةٌ-لَسْتِ طالِبَةً (لَسْتِ-أنْتِ).
أنْتُما طالِبَتانِ-لَسْتُما طالِبَتَيْنِ (لَسْتُما-أنْتُما).
أنْتُنَّ طالِباتٌ-لَسْتُنّ طالِباتٍ (لَسْتُنَّ-أنْتُنّ).
أنا طالِبٌ-لَسْتُ طالباً (لَسْتُ-أنا).
نَحنُ طلابٌ-لَسْنا طُلاباً (لَسْنا-نَحْنُ).
Aşağıdaki isim cümlesinin başına ( كان ) fiilinin emir kipini getirerek tüm
şahıslara göre ayrı ayrı yazınız. ( (أنْتَ صَدِيقٌ وَفِيٌّ
221
Kâne ve Benzerlerinin İsim ve Haberlerinin İrabı
Kâne ve benzerleri fiiller nâkıs fiil oldukları zaman isim cümlelerinin başına
gelirler. Bu fiiller isim cümlesinin tüm yapı biçimlerinde başlarına gelir,
mübtedayı kendilerine isim alır ref‘ eder, haberi de haber olarak alır
nasbederler. Mübtedanın haberden önce veya sonra gelmesi bunların amel
etmelerinde hiçbir değişiklik meydana getirmez. Meselâ ( (في البَيْتِ رَجُلٌ
cümlesinde mübteda nekre olduğu için haberden sonra gelmiştir. Bu isim
cümlesinin başına ( كانَ ) nâkıs fiilini getirdiğimiz zaman ( (كانَ في البَيْتِ رَجُلٌ
şeklinde olur ve mübteda olan ( رَجُلٌ ) kelimesi ( كانَ ) nin ismi olarak merfu‘
olur.
Kâne ve benzerleri isim cümlesinin ögelerinin irabını değiştirmekle
birlikte isim cümlesinde mübteda ve haberin uyumu noktasında hiçbir etkide
bulunamazlar. İsimleri ve haberleri müzekkerlik-müenneslik, müfred, tesniye
ve cemi olarak birbirlerine uyumlu gelirler.
1. İsim ve haberleri müfred müzekker, müfred müennes veya akılsız
varlıkların cemi teksîri olurlarsa; isimleri zamme ile merfu‘ haberleri de fetha
ile mansûb olur.
(Ev temiz oldu) . صارَ البَيْتُ نَظِيفاً – (Ev temizdir.) . البَيْتُ نَظِيفٌ
(Mühendis faal oldu.) . أصْبَحَتْ المهَُنْدِسَةُ نَشِيطةً – (Mühendis faaldir.) . المهَُنْدِسَةُ نَشِيطةٌ
(Ağaçlar yapraklandı.). ظَلَّتْ الأشجارُ مُورِقَةً – (Ağaçlar yapraklıdır.) . الأشْجَارُ مُورِقَةٌ
2. Nâkıs fiillerin isim ve haberleri tesniye müzekker veya tesniye
müennes olursa, isimleri elif ( ا) ile merfu‘, haberleri de cezimli “ya” ( يْ ) ile
mansûb olur.
– (İki oyuncu hızlıdır.) . اللاّعِبانِ سَرِيعانِ
(İki oyuncu hâlâ hızlıdırlar.) . لا يَزالُ اللاّعِبانِ سَرِيعَيْنِ
(İki kız öğrenci laboratuardadırlar.) . الطالِبَتَانِ مَوْجُودَتَانِ في المخُْتَبَرِ
(İki kız öğrenci laboratuardaydılar.) . كانَتْ الطالِبَتان مَوْجُودَتَيْنِ في المخُْتَبَرِ
3. Nâkıs fiillerin isim ve haberleri cemî müzekker sâlim olurlarsa, isimleri
“vav” ( و) ile merfu‘, haberleri de “ya” ( ِي ) ile mansûb olur. Şayet isimleri
akıllı varlıkların cem-i teksiri ise zamme ile merfu‘ olur.
(Memurlar evlerine dönüyorlar.) . م

“İnne ve Benzerleri”nin Tanımı ve Görevleri

Arapçada isim cümlesinin başına gelerek onun yapısını ve anlamını
değiştiren “kâne ve ehevâtuhâ” gibi nâkıs fiiller ve bir takım harfler vardır.
“İnne ve ehevâtuhâ/İnne ve benzerleri” adı verilen harfler isim cümlesinin
başına gelerek yapısını değiştiren harflerdendir. “İnne ve ehêvâtuha”, “elhurûfu’l-
müşebbehe bi’l-fiil”, “el-hurûfu’n-nevâsih” adı verilen bu harfler
şunlardır:
(إنَّ ، أنَّ ، كَأَنَّ ، لكِنَّ ، لَيْتَ ، لَعَلَّ)
Bu harfler isim cümlesinin başına gelerek mübtedayı kendilerine isim
olarak alır nasb eder, haberi de haberleri olarak alır ref‘ ederler. ( (العِلْمُ نُورٌ
“İlim ışıktır” anlamındaki bu isim cümlesi mübteda olan ( العلمُ ) kelimesi ile
haber olan ( نُورٌ ) kelimelerinden oluşmaktadır. Bu cümlenin başına bu
harflerden ( إنّ )yi getirdiğimiz zaman cümle şu şekle dönüşmektedir: ( إنّ العِلْمَ
نُورٌ ) “Muhakkak ilim nurdur”. Bu durumda ( العلمُ ) kelimesi ( إنّ ) nin ismi olarak
mansûb olmakta, ( نُورٌ ) kelimesi de haberi olarak merfû‘ olmaktadır. Şu
örnekleri inceleyiniz:
1. اللهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ إنّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ.
2. الخَبَرُ صَحيحٌ ليتَ الخَبَرَ صَحيحٌ.
3. الربِيعُ قادِمٌ يَسُرُّنِي أنَّ الرَّبِيعَ قادمٌ.

İnne ve Benzerleri’nin Cümleye Kazandırdıkları Anlamlar
إِنَّ) ): Te’kit ve pekiştirme (tahkîk ve te’kîd) edatıdır. İsim cümlesinin
anlamını tekit eder ve pekiştirir. Cümlenin anlamına “muhakkak, kesinlikle,
şüphesiz, gerçekten, elbette” gibi anlamlar katar. Genellikle bu harf
muhatabın o konuda şüphe içinde olması, kafasının karışık olması
durumunda veya olayın önemini vurgulamak için kullanılır. Bu harf ile
cümleye doğrudan başlanılır. Meselâ, ( الجَمَلُ صَبُورٌ ) “Deve sabırlıdır”
anlamındaki isim cümlesinin başına ( إنَّ ) harfini getirdiğimiz zaman cümle ( إنّ
الجَمَلَ صَبُورٌ ) “Kesinlikle deve sabırlıdır” şekline dönüşmektedir. Mübtedayı
kendisine isim olarak alıp nasb etmekte, haberi de haber olarak alıp ref‘
etmektedir. Şu örneklerin yapı ve anlamlarına dikkat ediniz.
Muhammet elbette öğrencidir. . 1. مُحَمَّدٌ طالِبٌ. إنّ مُحَمداً طالِبٌ

Muhakkak edep gereklidir. . 2. الأدَبُ واجِبٌ. إنَّ الأدَبَ واجِبٌ
Kesinlikle cadde geniştir. . 3. الشارِعُ واسِعٌ. إنَّ الشارِعَ واسِعٌ
أَنَّ) ): Bu harf de ( إِنَّ ) gibi te’kit ve pekiştirme harfıdir. Ancak bu harf ( (إِنَّ
harfinden farklı olarak başına geldiği isim cümlesinin anlamını mastara
çevirir, onu anlam yönünden cümle olmaktan çıkarır. Bu sebeple bu harf bir
anlam ifade eden cümlenin başında bulunmaz, ismi ve haberiyle birlikte
başka bir cümlenin unsuru haline dönüşür. ( أَنَّ ) isim cümlesinin anlamını
başka cümleye bağlarken “-dığı, dığını, -eceği” gibi bağlaç görevi görür. ( (أَنَّ
nin isim ve haberinden oluşan cümleye “masdar-ı müevvel, te’villi mastar”
denir. Bu yapı Arap dilinde cümlelerin anlamına derinlik ve genişlik
kazandıran, kullanımı çok yaygın olan bir yapıdır. Meselâ, ( (علِيٌّ ذاهِبٌ إلى السُّوقِ
“Ali çarşıya gidiyor” cümlesinin başına ( أَنَّ ) yi getirdiğimiz zaman bu cümle
أنّ علِيّاً ذاهِبٌ إلى السّوقِ) ) “Ali’nin çarşıya gitmesi” şeklinde mastara dönüşür ve
tek başına bir anlam ifade etmez. Başka bir ana cümleye bağlamamız gerekir
ve şöyle deriz:, ( رأيتُ أنّ عليّاً ذاهِبٌ إلى السُّوقِ ) “Ali’nin çarşıya gittiğini gördüm.”
Şu cümleleri inceleyiniz:
Yazın sıcaklık şiddetlidir. . 1. الحَرُّ شَدِيدٌ في الصَّيفِ
Yazın sıcağın şiddetli olduğunu hissettim. . شَعَرتُ أنّ الحَرَّ شَدِيدٌ في الصّيفِ
Kız hastadır. . 2. البِنْتُ مَرِيضَةٌ
Kızın hasta olması bana acı veriyor. . يُؤْلِمُنِي أنّ البِنْتَ مَرِيضَةٌ
Çalışkanlar daima başarılıdırlar. . 3. المجُْتَهِدُون ناجِحُون دائماً
Çalışkanların daima başarılı olduklarını bil. . إعْلَمْ أنّ المجُْتَهِدِين ناجِحُون دائِماً
كَأَنَّ) ): Teşbih (benzetme) edatıdır, cümleye “güya, sanki, -mış gibi”
anlamlar kazandırırır. İsmini haberine benzetme görevi görür. Meselâ ( الجُنْدِيُّ
أسَدٌ ) “Asker aslandır” anlamındaki bu cümlenin başına ( كَأَنَّ ) edatını
getirdiğimiz zaman cümle ( كَأَنّ الجُنْدِيَّ أسَدٌ ) “Asker sanki aslandır” anlamına
bürünmektedir. Şu örnekleri inceleyiniz.
Kitap sanki arkadaştır. . 1. الكِتابُ رَفِيقٌ. كأَنَّ الكِتابَ رَفِيقٌ
Ay sanki kandildir. . 2. القَمَرُ مِصْبَاحٌ. كأَنَّ القَمرَ مِصْبَاحٌ
Otomobil sanki füzedir. . 3. السّيّارَةُ صارُوخٌ. كأنَّ السّيّارَةَ صارُوخٌ
لكِنَّ) ): Bu harf istidrak (hatayı düzeltmek, telafi etmek) içindir, “lakin,
ancak, fakat” anlamlarını ifade eder. Birbirine ters olan iki hüküm arasında
yer alır, önceki cümlenin ifade ettiği anlamın yanlış anlaşılmasını önlemek
için o hükmü düzeltir. Bu sebepten dolayı doğrudan cümleye bu harf ile
başlanılmaz. Meselâ, (. حَضَرَ الطلابُ. سَلِيمٌ غائِبٌ ) “Öğrenciler geldi. Selim
yoktur.” cümlelerini ( لكنّ ) ile birleştirdiğimiz zaman şu şekle
dönüşmektedirler: (. حضَرَ الطلابُ لَكِنَّ سَلِيماً غائِبٌ ) “Öğrenciler geldiler ancak
Selim yok.” Birinci cümlede anlatılan durum ikinci cümle ile düzeltilmiştir.
Şu cümleleri inceleyiniz.

1. الجَوُّ مُمْطِرٌ.الشمسُ مُشْرِقَةٌ. الجوُّ مُمْطِرٌ لكنّ الشمسَ مُشْرِقَةٌ.
Hava yağışlıdır, ancak güneş ışık saçıyor.
2. الحَدِيقَةُ واسِعَةٌ. الأشْجارُ قَلِيلَةٌ. الحَدِيقَةُ واسِعَةٌ لكنّ الأشجارَ قَلِيلةٌ.
Bahçe geniştir, ancak ağaçlar azdır.
3. مبنَى الكُلّيّةِ كَبِيرٌ. الطلابُ قلِيلُون. مَبْنَى الكُلِّيّةِ كَبِيرٌ لكنّ الطلابَ قلِيلُون.
Fakültenin binası büyüktür, ancak öğrenciler azdır.
لَيْتَ) ): Temenni içindir, “keşke” anlamını içerir. Bu harf olması mümkün
olmayan veya olması çok zor olan şeyleri temenni etmek için kullanılır.
Meselâ ihtiyar biri gençliğinin geri gelmesini dilediğinde şöyle der: ( لَيْتَ
الشَّبَابَ يَعُودُ يَوْماً ) “Keşke bir gün gençlik geri dönse.” Şu örnekleri inceleyiniz:
Keşke meyve olgun olsa. . 1. الفاكِهَةُ ناضِجَةٌ. ليتَ الفاكِهَةَ ناضِجَةٌ
Keşke ay bu gece doğsa. . 2. القمَرُ طالِعٌ الليلَ. لَيْتَ القَمَرَ طالِعٌ الليلَ
ا.

Arapçada isimle başlayan cümleye isim cümlesi adı verildiğini, söz konusu
cümlenin iki temel öğesinden mübtedanın özne karşılığı olup önce, haberinse
yüklem karşılığı olup sonra geldiğini Arapça I kitabında öğrenmiştik. Bir kez

daha hatırlatacak olursak isim cümlesinde normal söz dizimi “mübteda +
haber” biçimindedir.
Ancak kimi durumlarda bu sıralamanın aksine “haber + mübteda”
biçiminde bir söz dizimi zorunlu hale gelebilir. Ünitemiz kapsamında bu
zorunluluğa neden olan koşullar üzerinde durulacaktır. Ancak öncelikle ünite
konumuza ilişkin kavramların kısa ve öz tanımlarını vererek örneklerle
açıklamak istiyoruz.
Kavramlar
A. Şibhu’l-Cümle: “Zarf”tan veya “Harf-i cer + Mecrûr isim” ikilisinden
oluşan söz veya söz öbeklerine “Şibhu’l-cümle” adı verilir.
1. Zarf Şibhu’l-Cümle Örneği: “Orada bir adam var” anlamına gelen
هُنَاكَ رَجُلٌ) ) cümlesinde, “Orada” manasına gelen هُنَاكَ kelimesi zarf olup tek
başına Şibhu’l-cümledir.
Zarflar örnekte görüldüğü üzere tek başına kullanılabildiği gibi
devamındaki isme muzâf (tamlanan) olarak da kullanılabilir.
Örnek: “Araba evin önündedir” anlamına gelen ( (السَّيَّارَةُ أَمَامَ الْبَيْتِ
cümlesinde, “Evin önünde” manasına gelen ( أمَامَ الْبَيْتِ ) söz öbeği “Zarf
(muzâf) + Muzâfun İleyh” bileşkesi olarak şibhu’l-cümledir.
2. “Harf-i Cer + Mecrûr İsim” Bileşkesinden Oluşan Şibhu’l-Cümle
Örneği: “Ev bahçenin içindedir” anlamına gelen ( البَيْتُ فِي الحَْدِيقَةِ ) cümlesinde,
“Bahçenin içinde” ifadesinin karşılığı olan ( فِي الحَْدِيقَةِ ) söz öbeği “Harf-i
Cer+Mecrûr İsim” bileşkesi olarak şibhu’l-cümledir.
B. Soru İsmi: ( أَ) ve ( هَلْ ) dışında kalan bütün soru edatlarının ortak adıdır.
Söz gelimi “Kitap nerede?” anlamına gelen (؟ أَيْنَ الْكِتَابُ ) cümlesinde “Nerede”
anlamına gelen ( أيْنَ ) kelimesi bir soru ismidir.
C. Hasır: “Hasır” sözlükte “Kuşatma, etrafını çevirme, sınırlama,
kendine mal etme, özgü kılma” anlamlarına gelir. Eski dilde bugünkü “Özgü”
kelimesinin karşılığı kullanılan “Münhasır” sözcüğü bu kökten gelmektedir.
Terim olarak ise, Arapçada hükmü bir öğeye veya bir öğeyi hükme özgü
kılmak demektir. Çoğunlukla cümle başına ( إنَّمَا ) ya da olumsuz bir ifadeden
sonra ( إلاَّ ) veya eşanlamlı bir istisnâ edatı getirilerek elde edilen vurgulu bir
söylem biçimidir. Söz gelimi “Müminler ancak kardeştir” anlamına gelen ( إنَّمَا
الْمُؤْمِنُونَ إخْوَةٌ ) ifadesinde baştaki “Hasır edatı” aracılığıyla müminlere ait diğer
bütün vasıflar ikinci plana itilerek “Birbiri ile kardeş olma” özelliği tek
başına öne çıkarılmıştır. Dolayısıyla bir nevi, müminlik kardeşlikle
özdeşleştirilmiştir.
Haberin Öne Geçmesini Zorunlu Kılan Haller
İsim cümlesinin iki temel öğesinden haber, dört yerde zorunlu olarak
mübtedadan önce gelir. İlk ikisi haberin mübteda ile oluşturduğu özel
kombinezonlar dolayısıyla öne geçtiği yerler ve son ikisi de haberin

kendisine ait nitelikler dolayısıyla öne geçtiği yerler şeklinde kategorize
edilmesi de mümkün olan bu dört yer şunlardır:
a. Haber Şibhu’l-cümle ve Mübteda da Nekra Olunca: Haber şibhu’lcümle,
mübteda da nekra ise haberin öne geçmesi zaruridir. Aksi takdirde
haberin sıfatla karışma riski vardır.
Başlıktaki nedenden ötürü haberin öne geçtiği cümleler Türkçeye
çevrilirken “var, vardır, mevcut, mevcuttur, bulunmaktadır” ifadeleri çeviriye
eklenir.
Örnek: “Mescitte bir imam var” anlamına gelen ( (فِي الْمَسْجِدِ إمَامٌ
cümlesinde, şibhu’l-cümle formatındaki ( فِي الْمَسْجِدِ ) haberi, nekra formattaki
إمَامٌ) ) mübtedasıyla bir araya gelerek bir isim cümlesi oluşturmuş, formatları
gereği yani haber şibhu’l-cümle mübteda da nekra olduğu için isim cümlesine
ait normal sıralama tersyüz edilerek haber önce mübteda sonra gelmiştir. Bu
öğeler şayet ( إمَامٌ فِي الْمَسْجِدِ ) biçiminde bir sıralamaya tabi tutulsalardı isim
cümlesi olma vasfını yitirir, “Mescitteki bir imam” anlamında sıfat tamlaması
ifade eder hale gelirlerdi.
Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.
a. Köyün etrafında bir orman vardır.
b. Orada bir köy var.
c. Sınıfımızda yabancı bir öğrenci var.
d. Evin önünde küçük bir bahçe var.
e. Masanın üzerinde iki tabak var.
f. Ağacın altında iki adam var.
2. Haber Şibhu’l-cümle Olup Mübteda da Habere Ait Bir Zamir
Bulununca: Haber şibhu’l-cümle olup, mübtedanın içerisinde habere ait bir
zamir varsa haberin öne geçmesi vacip yani zorunludur. Aksi takdirde zamir,
temsil ettiği isimden önce zikredilmiş olur. Oysa zamir, söylem sahibini daha
önce bahsi geçmiş bir ismi tekrar tekrar söyleme külfetinden kurtarmak için
kullanılır ve ismin yerine geçen kelimeler olarak bilinir. Dolayısıyla daha
önce bahsi geçmemiş bir ismin yerine zamir kullanmak bir tür anlatım
bozukluğudur. İşte böylesi bir anlatım bozukluğuna meydan vermemek için;
mübteda habere ait bir zamir barındırıyorsa, söz konusu zamirin atıf mercii
olan haberin başa geçmesi zorunludur.
Bir öncekinde olduğu gibi, bu başlıktaki nedenden ötürü haberin öne
geçtiği cümleleri Türkçeye çevirirken de “var, vardır, mevcut, mevcuttur,
bulunmaktadır” ifadeleri çeviriye eklenir.
Örnek: “İnsanın problemleri vardır” anlamına gelen ( (لِلْإِنْسَانِ مَشَاكِلُهُ
cümlesinde, şibhu’l-cümle formatındaki ( لِلْإِنْسَانِ ) haberi, kendisine ait ( (هُ
zamirini içeren ( مَشَاكِلُهُ ) mübtedasıyla bir araya gelerek bir isim cümlesi
oluşturmuş, formatları gereği yani haber şibhu’l-cümle, mübteda da ona ait
bir zamir içeriyor olduğu için isim cümlesine ait normal sıralama tersyüz
edilerek haber önce mübteda sonra gelmiştir. Bu öğeler şayet ( (مَشَاكِلُهُ لِلْإِنْسَانِ
biçiminde bir sıralamaya tabi tutulsalardı “Onun problemleri insana aittir”
anlamında anlaşılması güç bir cümle haline gelirlerdi. Zira bu cümlede

“Onun” derken insanın kendisinin mi, yoksa başka bir varlığın mı
kastedildiği net değildir.
Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.
a. Şehrin imkânları var.
b. Annenin sırtında bebeği var.
c. Fakültemizin kantini var.
d. İnsanın dilinde kişiliği mevcuttur.
e. Adamın başının üzerinde şapkası var.
f. Üniversitenin hocaları var.
3. Haber Soru İsmi olunca: Soru ismi olan haberler, zorunlu olarak
mübtedalarından önce gelirler. Çünkü Arapçada soru isimleri başta bulunma
önceliğine (sadaret hakkı) sahiptirler.
Örnekler:
a. ؟ مَنِ الْقَادِمُ : Gelen kim?
b. ؟ مَا الْإِيمَانُ : İman nedir?
c. ؟ أَيْنَ خَالِدٌ : Halit nerede?
d. ؟ مَتَى السَّفَرُ : Yolculuk ne zaman?
e. ؟ كَمِ السَّاعَةُ : Saat kaç?
f. ؟ كَيْفَ حَالُكَ : Halin nasıl?
Bu örneklerde (…، من، ما، أين ) soru isimleri haber konumundadırlar. Haber
olmalarına rağmen soru isimlerinin başta olma zorunluluğundan dolayı
mübtedadan önce yer almışlardır.

Soru isimlerine muzâf (tamlanan) olan isimler de haber olmaları durumunda
zorunlu olarak öne geçerler. Çünkü soru isimlerinin öncelik hakkı vardır.
Onlara muzaf olan kelimeler de muzâfun ileyhleri olan soru isimlerinden
ayrılamayacaklarından ötürü soru isimleriyle beraber başta yer alırlar.
Örnekler:
a. ؟ بِنْتُ مَنْ أَنْتِ : Sen kimin kızısın?
b. ؟ ثَمَنُ مَا هَذَا : Bu neyin bedeli?

c. ؟ إنْسَانُ أَيِّ عَهْدٍ الأُسْتَاذُ : Hoca ne zamanın insanı?
d. ؟ مُوَاطِنُ أَيِّ بَلَدٍ أَحمَْدُ : Ahmet nerenin vatandaşı?

İsim cümlelerinde yer alan her soru ismi haber değildir; bazen mübteda da
olabilir. Burada ayırım noktası soru isminden sonra gelen kısımdır. Eğer soru
isminden sonra gelen kelime, câr-mecrûr (harfi cerli isim), zarf ya da fiil ise
bunlar mübteda olamayacağından soru ismi mübteda bunlar ise haber olur.
Eğer soru isminden sonraki kelime mübteda olabilecek bir kelime ise bu
durumda soru ismi haber olur. (؟ مَنْ جاءَ ) “Kim geldi?” cümlesinde soru isminden
sonra gelen kelime ( جاءَ ) fiil olduğundan mübteda olmaya uygun değildir. Bu
sebeple ( مَنْ ) mübteda ( جاءَ ) de haber olur. (؟ من في البَيْتِ ) “Evde kim vardır?”
cümlesinde de soru ismi ( من )den sonra gelen ( في البَيْتِ ) câr-mecrûr olması
sebebiyle mübteda olmaya uygun değildir ve haber olur. ( مَنْ ) ise mübtedadır.
من هو؟) ) cümlesinde ise ( هو ) mübteda olmaya uygun olduğundan ( من ) soru ismi
haber olur.
4. Haber Mübtedaya Hasredilince (Haber Mahsûr Olunca): Hasır
işlemine tabi tutularak mübteda ile özdeşleştirilmiş ve sırf ona özgü kılınmış
haber (mahsûr haber), bu özelliği dolayısıyla zorunlu olarak mübtedanın
önüne geçer. Aksi takdirde cümle haberin mübtedaya değil, mübtedanın
habere hasredildiği (özgü kılındığı) izlenimi doğurur. Oysa istenen bunun
tam tersidir.
Söz gelimi “Yaratan yalnız Allah’tır” anlamına gelen ( (إِنَّمَا خَالِقٌ اللهُ
cümlesinde, ( خَالِقٌ ) haberi, hasır edatı olan ( إِنَّمَا ) aracılığıyla mübtedası
konumunda bulunan ( اللهُ ) ismine özgü kılınmakta ve zorunlu olarak onun
önüne geçmektedir. Söz konusu cümle ( مَا خَالِقٌ إِلاّ اللهُ ), Türkçe karşılığıyla ifade
edecek olursak “Allah’tan başka yaratan yoktur” cümlesi ile eş anlamlıdır. İki
farklı söyleyiş biçiminde de haber konumundaki “Yaratan” niteliği, mübteda
konumundaki “Allah”a özgü kılınmaktadır.
Tersine bir tutumla hasır işlemi haber üzerinde değil de mübteda üzerinde
yapılmış olsa yukarıdaki cümlemiz ( إنَّمَا اللهُ خَالِقٌ ) biçiminde olur ki “Allah
sadece bir yaratıcıdır” tarzı maksadı aşan bir anlam ifade eder. Yukarıdaki
cümlenin benzer anlama gelen bir başka formu ( مَا اللهُ إلاَّ خَالِقٌ ) ifadesinin
yansıttığı “Allah bir yaratıcıdan başka bir şey değildir” manası, hasırda öne
alınacak sözcüğün doğru tespit edilmesinin ne denli önemli olduğunu
kanıtlamaktadır. İki farklı ifade biçiminde de mübteda konumundaki “Allah”,
haber konumundaki “yaratan” niteliğine özgü kılınmakta, adeta bu sıfatla
sınırlandırılarak diğer vasıfları yok sayılmaktadır.
Özetle hasır, Türkçedeki vurgu kavramına benzer. Türkçede vurgulanacak
öğe yükleme yaklaştırılırken Arapçada vurgulanacak öğe öne alınır. Eğer vurgu habere yapılacaksa haberin mübtedanın önüne alınma zorunluluğu
vardır.
İsim cümlesinde öne geçmiş olan habere mukaddem (öne alınmış) haber,
mübtedaya ise muahhar (geriye bırakılmış) mübteda adı verilir. Örneğin ( عندي
كِتابٌ ) cümlesinde ( عندي ) ifadesi mukaddem haber, ( كِتابٌ ) kelimesi de muahhar
mübtedadır.

Arapça Soru Edatları

ARAPÇASI مَا؟	TÜRKÇESİ Ne?
مَاذَا؟	Ne?
مَنْ؟	Kim?
كَيْفَ؟	Nasıl
هَلْ؟	Mı / Mi?
أَ؟	Mı / Mi?
نَعَمْ	Evet
أَجَلْ	Evet
أَ	Evet
لاَ	Hayır
كَلاَّ	Hayır
كَمْ؟	Kaç?
بِكَمْ؟	Kaça?
لِمَاذَا؟	Niçin
مَتَى؟	Ne zaman?
أَيّ؟	Hangi?
مَنْ؟	Kim?
عَمَّ؟=عَنْ+مَا	Ne hakkında?
مِمَّ؟=مِنْ+مَا	Neyden?
اَلاَ؟	-maz mısın?(olumsuz hel?)
بَلَى	Ela nın olumlu cevabı

 

 

 

 

 

 

الإِسْـتِـفْـهَـام

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SORU HARFLERİ
Arapça’da pekçok soru edatı bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi ( أَ) ve ( (هَلْ
harf, diğerleri ise isimdir. Arapça cümlelerde yer alan harfler kural gereği o
cümlelerin herhangi bir ögesi olamadıkları için i‘râb bakımından bir yere
sahip değildir. Yani cümlenin herhangi bir ögesi olmazlar. Türkçede olduğu
gibi Arapçada da değişik soru tipleri vardır. İsim veya fiil cümlelerinin
başlarına gelerek bu cümlelere ‘soru’ anlamı kazandıran hel ve hemze
harflerinin kullanımı ile ilgili olarak şunlar söylenebilir:
Soru harflerinin kullanıldığı üç farklı soru tipi vardır:
I. Tip Soru Cümleleri: Yanıtı ‘Evet,’ ( نَعَمْ ) veya ‘Hayır,’ ( لاَ) olan ya da
yanıtı ‘Evet,’ veya ‘Hayır,’ ile başlayan sorular. Bu tip sorularda her iki soru
harfinden birisi tercihe göre kullanılabilir. Bu durumda cevap ya olumludur
ya da olumsuzdur.

Mâzî fiil ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Konuyu anladın mı?) ؟ هَلْ فَهِمْتَ الْمَوْضُوعَ؟ / أَ فَهِمْتَ الْمَوْضُوعَ
(Evet, konuyu anladım) . نَعَمْ، فَهِمْتُ الْمَوْضُوعَ
(Hayır, konuyu anlamadım) لاَ، لَمْ أَفْهَمِ الْمَوْضُوعَ
Muzâri fiil ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Arapça çalışıyor musun?) ؟ هَلْ تَجْتَهِدُ فِي اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ؟ / أَ تَجْتَهِدُ فِي اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ
(Evet, Arapça çalışıyorum) . نَعَمْ، أَجْتَهِدُ فِي اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ
(Hayır, Arapça çalışmıyorum) لاَ، لاَ أَجْتَهِدُ فِي اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ
(Hayır, Arapça çalışmıyorum) لاَ، مَا أَجْتَهِدُ فِي اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ
İsim cümlesi ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Bu öğrenci çalışkan mı?) ؟ هَلْ هَذَا الطَّالِبُ مُجْتَهِدٌ؟ / أَ هَذَا الطَّالِبُ مُجْتَهِدٌ
(Evet, bu öğrenci çalışkan) . نَعَمْ، هَذَا الطَّالِبُ مُجْتَهِدٌ
(Hayır, bu öğrenci çalışkan değil) ( لاَ، لَيْسَ هَذَا الطَّالِبُ مُجْتَهِدًا (بِمُجْتَهِدٍ
Burada dikkat edilecek olursa olumsuz cevaplarda “Hayır” denildikten
sonra cümle tekrar olumsuz yapılmaktadır. İsim cümlelerin olumsuz şekli de
genelde ( لَيْسَ ) fiili ile yapılır.
Aşağıdaki soru cümlelerine hem olumlu hem de olumsuz cevap veriniz.
أَ ذَهَبْتَ إِلَى السُّوقِ الْيَومَ؟
هَلْ سَتَقْرَأُ هَذَا الْكِتَابَ؟
هَلْ أَنْتَ مُدَرِّسٌ؟
II. Tip Soru Cümleleri: Bir seçenekler listesindeki tercihi soran ve yanıtı
‘Evet,’ veya ‘Hayır,’ olmayan sorular. Bu soru tipinde sadece soru harfi olan
hemze ( أَ) ile birlikte أَمْ edatı da kullanılır.
Mâzî fiil ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Et mi yedin yoksa balık mı?) ؟ أَ لحَْمًا أَكَلْتَ أَمْ سمََكًا
(Et yedim) . أَكَلْتُ لحَْمًا
(Balık yedim) . أَكَلْتُ سَمَكًا
Muzâri fiil ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Arapça’yı mı seviyorsun yoksa Fransızca’yı mı?) ؟ أَ تُحِبُّ الْعَرَبِيَّةَ أَمِ الْفَرَنْسِيَّةَ
(Arapça’yı seviyorum) . أُحِبُّ الْعَرَبِيَّةَ
(Fransızca’yı seviyorum) . أُحِبُّ الْفَرَنْسِيَّةَ
İsim cümlesi ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Öğretmen misin sen yoksa mühendis mi?) ؟ أَ مُدَرِّسٌ أَنْتَ أَمْ مُهَنْدِسٌ
(Ben bir öğretmenim) . أَنَا مُدَرِّسٌ
(Ben bir mühendisim) . أَنَا مُهَنْدِسٌ
Bu tip sorulara cevap harfleri kullanılmadan, sunulan iki seçenekten biri
doğrudan tercih edilerek cevap verilir.
Aşağıdaki soru cümlelerine iki tercihi de ayrı ayrı kullanarak cevap veriniz.
أَ صَحِيفَةً قَرأْتَ أَمْ مَجَلَّةً؟
أَ تُسَافِرُ إِلَى الْقَاهِرَةِ أَمْ إِلَى دِمَشْقَ؟
أَ هَذَا السُّؤَالُ صَعْبٌ أَمْ سَهْلٌ؟
III. Tip Soru Cümleleri: Olumsuz soru yapıları. Bu soru tipinde, hemzeden
sonra mutlaka, لَمْ، مَا لاَ، لَيْسَ، ، لَنْ gibi cümleye olumsuzluk kazandıran bir
olumsuzluk (nefiy) edatı bulunur. Yanıtın olumlu olması durumunda cümleye
بَلَى ; olumsuz olması durumunda ise نَعَمْ edatları ile başlanmalıdır. Olumlu
sorularda “Evet” şeklinde karşılık bulan نَعَمْ cevap edatı olumsuz sorularda
“Hayır” şeklinde tercüme edilmelidir.
Olumsuz mâzî fiil ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Konuyu anlamadın mı?) ؟ أَ مَا فَهِمْتَ الْمَوضُوعَ
(Evet, konuyu anladım) . بَلَى، فَهِمْتُ الْمَوْضُوعَ
(Hayır, konuyu anlamadım) . نَعَمْ، مَا فَهِمْتُ الْمَوْضُوعَ
Olumsuz muzâri fiil ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Erken uyumuyor musun?) ؟ أَلاَ تَنَامُ مُبَكِّرًا
(Evet, erken uyuyorum) . بَلَى، أَنَامُ مُبَكِّرًا
(Hayır, erken uyumuyorum) . نَعَمْ، لاَ أَنَامُ مُبَكِّرًا
Olumsuz isim cümlesi ile kurulmuş soru cümlesi örneği:
(Araban yeni değil mi?) ؟ ( أَ لَيْسَتْ سَيَّارَتُكَ جَدِيدَةً (بِجَدِيدَةٍ
(Evet, arabam yeni) . بَلَى، سَيَّارَتِي جَدِيدَةٌ
(Hayır, arabam yeni değil) .( نَعَمْ، لَيْسَتْ سَيَّارَتِي جَدِيدَةً (بِجَدِيدَةٍ
Bu tip sorulara verilen yanıtlar olumlu ise, بَلَى cevap harfinden sonra
cümle olumlu kurulur. Şayet cevabımız olumsuz ise نَعَمْ cevap harfinden
sonra cümle mutlaka olumsuz kurulmalıdır. Bu tip sorularda cevaplar asla
128
نَعَمْ dan sonra olumlu olmaz. Yine bu soru türünde asla لاَ cevap harfi de
kullanılmamaktadır.
Aşağıdaki olumsuz sorulara hem olumlu hem de olumsuz cevaplar veriniz.
أَ لمَْ تَكْتُبْ وَاجِبَكَ؟
أَ لاَ تَشْرَبُ الشَّايَ؟
أَ لَيْسَ هَذَا مُمْكِنًا (بِمُمْكِنٍ)؟
İlk soru tipinde tercihe göre hel veya hemze kullanılabilirken, iki ve üçüncü
soru tiplerinde sadece hemze kullanılır.

SORU İSİMLERİ
Birer soru harfi olan ‘ هَلْ ’ ve ‘ أَ’ den farklı olarak, ‘Soru İsimleri’, isim
olmaları itibariyle cümlede mutlaka temel ögelerden biri olmak ve buna göre
iraplanmak durumundadır. Bir soru isminin, cümlenin hangi ögesi olduğunu
anlamanın pratik yolu şudur:
Öncelikle, başında soru isminin yer aldığı cümleye makul bir cevap
verilir. Soru ismine cevap teşkil eden kelime, cevap cümlesinde hangi ögenin
karşılığı ise, soru cümlesinde yer alan soru isminin cümle içindeki dilbilgisel
rolü ve bu role uygun i‘râbı da o demektir.
مَنْ . 1 : İnsanlar için kullanılır ve cümledeki durumuna göre; kim?, kimi?,
kime? gibi manalara gelir.
Bu soru ismi cümlede mübteda, haber, mef’ûlün bih, muzâfun ileyh vs. gibi
ögeler olabilir.
Örnek مَنْ ذَهَبَ إِلَى الْمَدْرَسَةِ؟ : 1 (Okula kim gitti?) cümlesinde soru ismi
mübtedadır. Cevabı ister ذَهَبَ عَلِيٌّ إِلَى الْمَدْرَسَةِ şeklinde verelim, isterse de عَلِيٌّ
ذَهَبَ إِلَى الْمَدْرَسَةِ şeklinde verelim durum farketmez. Her iki halde de soru ismi
mübteda durumundadır. Çünkü bir fiil cümlesinde fâil başa alındığında
otomatik olarak mübteda ögesine dönüşür. Dolayısıyle bu soru cümlesindeki
مَنْ mübteda konumundadır. Yine ؟ مَنْ فِي الْبَيْتِ (Evde kim var?) soru cümlesinde
مَنْ mübteda, فِي الْبَيْتِ kısmı da haberdir. Çünkü hiçbir zaman harf-i cerli ve
zarflı yapılardan mübteda olmaz.
Örnek مَنْ هَذَا؟ : 2 (Bu kim?) cümlesinde soru ismi haberdir. Cevabı هَذَا مُحَمَّدٌ
şeklinde verilir ve مَنْ sorusunun karşılığı olarak مُحَمَّدٌ sözcüğü verilmiştir. Bu
da cümlede haber konumundadır. Dolayısıyle مَنْ soru ismi de haberdir.
Örnek مَنْ رَأَيْتَ الْيَومَ؟ : 3 (Bugün kimi gördün?) cümlesinde soru ismi
mef’ûlün bihdir. Cevabı رَأَيْتُ الْيَوْمَ عَلِيًّا (Bugün Ali’yi gördüm) şeklinde
verdiğimizde sorudaki مَنْ yerine cevapta عَلِيًّا sözcüğünü ifade etmiş oluruz.
O da fiil cümlesinin mef’ûlün bihi olur.
Örnek قَمِيصُ مَنْ هَذَا؟ : 4 (Bu kimin gömleği?) cümlesinde soru ismi
muzâfun ileyhdir. Cevabı هَذَا قَمِيصُ مُحَمَّدٍ (Bu Muhammed’in gömleğidir)
129
şeklinde verdiğimizde sorudaki مَنْ yerine cevapta مُحَمَّدٍ sözcüğüne yer
verilmiştir. O kelime de muzâfun ileyh konumundadır.
Aşağıdaki sorulara cevap veriniz ve soru isimlerinin cümledeki yerlerini
belirtiniz.
مَنْ أَكْرَمَكُمْ؟
مَنْ زُرْتَ فِي الْمَدِينَةِ؟
مَنْ أَمَامَ الْكُلِّيَّةِ؟
مَا . 2 : İnsan dışındaki varlıklar için kullanılır ve cümledeki durumuna göre;
ne?, neyi?, neye? gibi anlamlara gelir.
Bu soru ismi cümlede mübteda, haber, mef’ûlün bih, vs. gibi ögeler
olabilir.
Örnek مَا وَقَعَ عَلَى اْلأَرْضِ؟ : 1 (Yere ne düştü?) cümlesinde soru ismi
mübtedadır. Cevabı ister وَقَعَ الْقَلَمُ عَلَى اْلأَرْضِ (Yere kalem düştü) şeklinde
verelim, isterse de اَلْقَلَمُ وَقَعَ عَلَى اْلأَرْضِ şeklinde verelim durum farketmez. Her
iki halde de soru ismi mübteda durumundadır. Çünkü bir fiil cümlesinde fâil
başa alındığında otomatik olarak mübteda ögesine dönüşür. Dolayısıyle bu
soru cümlesindeki مَا mübteda konumundadır. Yine ؟ مَا فِي يَدِكَ (Elinde ne var?)
soru cümlesinde مَا mübteda, فِي يَدِكَ kısmı da haberdir. Çünkü hiçbir zaman
harf-i cerli ve zarflı yapılardan mübteda olmaz.
Örnek مَا هَذَا؟ : 2 (Bu ne?) cümlesinde soru ismi haber mahallindedir.
Cevabı هَذَا قَلَمٌ şeklinde verilir ve cevapta مَا sorusunun karşılığı olarak قَلَمٌ
sözcüğü zikredilmiştir. Bu kelime de cümlede haber konumundadır.
Dolayısıyle مَا soru ismi de haber mahallindedir.
Örnek مَا قَرَأْتَ الْيَومَ؟ : 3 (Bugün ne okudun?) cümlesinde soru ismi mef’ûlün
bihdir. Cevabı قَرَأْتُ الْيَوْمَ قِصَّةً (Bugün bir hikaye okudum) şeklinde
verdiğimizde sorudaki مَا yerine cevapta قِصَّةً sözcüğünü ifade etmiş oluruz. O
da fiil cümlesinin mef’ûlün bihi durumundadır.
Aşağıdaki sorulara cevap veriniz ve soru isimlerinin cümledeki yerini belirtiniz.
مَا أَكَلْتَ فِي الْفَطُورِ؟
مَا فِي جَيْبِكَ؟
مَا اسْمُكَ؟
Soru ismi olan مَا edatının başına herhangi bir harf-i cer gelecek olsa bu
durumda sonundaki elifi düşmek zorundadır. Bunun gerekçesi ise ismi mevsul
olan مَا ile karışmamasıdır. Eğer başında harf-i cer olduğu halde sonunda elif
var ise o edat soru edatı değil ismi mevsuldür. Edatın başına gelen harf-i
cerler genelde fiilin kendisine ait harf-i cerlerdir. Zira Arapça’da bazı fiiller
daima belirli harfi cerlerle kullanılır. Örneğin حَافَظَ ، حَرَصَ، شَجَّعَ gibi fiiller daima
عَلَى harf-i ceri ile kullanılırlar.
Örnek بِمَ تَهْتَمُّ؟ : 1 (Neye önem veriyorsun?)

أَهْتَمُّ بِاللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ (Arapça’ya önem veriyorum.)
Örnek فِيمَ تُفَكِّرُ؟ : 2 (Neyi düşünüyorsun?)
أُفَكِّرُ فِي اْلاِمْتِحَانِ (Sınavı düşünüyorum.)
Aşağıdaki ifadelerde مَا soru isminin başına harf-i cerler getirerek soru
cümleleri oluşturunuz.
أُحَافِظُ عَلَى صِحَّتِي.
أَعْتَنِي بِوَاجِبَاتِي.
أَسْأَلُكَ عَنِ اْلاِخْتِبَارِ.
Soru ismi olan مَا edatının başına لِ harf-i ceri gelirse anlamı niçin olur ve لِمَ
şeklinde sonundaki elif düşürülerek yazılır. Şu hususa özellikle dikkat etmek
gerekir. Burada kullanılan لِ harf-i ceri herhangi bir fiil ile sürekli kullanılan harfi
cer değildir. Bir üstteki dikkat konusunda ele alınan harf-i cerler ise daima o
fiillerle kullanılan harflerdir.
Örnek: ؟ لِمَ خَرَجْتَ مِنَ الْفَصْلِ (Sınıftan niçin çıktın?)
خَرَجْتُ مِنَ الْفَصْلِ لِأَغْسِلَ وَجْهِي. (Sınıftan yüzümü yıkamak için çıktım)
نَّنِي مَرِيض. ◌َ خَرَجْتُ مِنَ الْفَصْل لأِ (Sınıftan hasta olduğum için çıktım)
مَاذَا . 3 : İnsan dışındaki varlıklar için kullanılır ve cümledeki durumuna
göre; ne?, neyi?, neye? gibi anlamlara gelir. Kullanım bakımından مَا soru
isminden farkı yoktur onun kullanıldığı yerlerde aynı şekilde kullanılır. Bu
soru ismi de cümlede mübteda, haber, mef’ûlün bih, v.s. gibi ögeler olabilir.
Örnek مَاذَا فِي حَقِيبَتِكَ؟ : 1 (Çantanda ne var?) cümlesinde soru ismi
mübtedadır. Cevabı فِي حَقِيبَتِي كِتَابٌ (Çantamda bir kitap var) şeklinde
verdiğimizde sorudaki مَاذَا yerine cevapta كِتَابٌ sözcüğüne yer verilmiştir. O
kelime de cümlenin sona gelmiş mübtedasıdır. Bilindiği gibi harf-i cerli ve
zarflı ifadelerden mübteda olmaz.
Örnek مَاذَا شَرِبْتَ؟ : 2 (Ne içtin?) cümlesinde soru ismi mef’ûlün bihdir.
Cevabı شَرِبْتُ الشَّايَ (Çay içtim) şeklinde verdiğimizde sorudaki مَاذَا
karşılığında cevapta الشَّايَ sözcüğü getirilmiştir. Bu durumda الشَّايَ sözcüğü
cümlenin mef’ûlün bihi olmaktadır.
Aşağıdaki مَاذَا soru ismiyle oluşturulmuş soruları cevaplayınız.
مَاذَا تُفَضِّلُ مِنَ الْمَشْرُوبَاتِ؟
مَاذَا فِي غُرْفَتِكَ؟
Soru ismi olan مَاذَا edatının başına لِ harf-i ceri gelirse anlamı “Niçin?” olur ve
لِمَاذَا şeklinde yazılır. Kullanımı da tıpkı لِمَ edatı gibidir.
Örnek: ؟ لِمَاذَا خَرَجْتَ مِنَ الْفَصْلِ (Sınıftan niçin çıktın?)
غْسِلَ وَجْهِي. ◌َ خَرَجْتُ مِنَ الْفَصْل لأِ (Sınıftan yüzümü yıkamak için çıktım)
131
نَّنِي مَرِيضٌ. ◌َ خَرَجْتُ مِنَ الْفَصْل لأِ (Sınıftan hasta olduğum için çıktım)
مَتَى . 4 : Zaman için kullanılan bir soru ismi ve anlamı “Ne zaman?” olup
cümlede genel olarak haber, zarf ve mecrûr olarak kullanılır.
Örnek مَتَى اْلاِخْتِبَارُ؟ : 1 (Sınav ne zaman?) isim cümlesinde soru ismi
haberdir. Cevabı اَلْاِخْتِبَارُ فِي السَّاعَةِ الْعَاشِرَة (Sınav saat onda) şeklinde
verdiğimizde sorudaki مَتَى yerine cevapta فِي السَّاعَةِ الْعَاشِرَةِ ifadesiyle cevap
verilmiştir. O ifade de isim cümlesinin haberidir. Bilindiği gibi harf-i cerli ve
zarflı ifadelerden mübteda olmaz.
Örnek مَتَى سَتُسَافِرُ إِلَى الْقَاهِرَةِ؟ : 2 (Kahire’ye ne zaman gideceksin?) fiil
cümlesinde soru ismi zarf (mef’ûlün fîh) konumundadır. Cevabı سَأُسَافِرُ إِلَى الْقَاهِرَةِ
الْيَوْمَ. (Kahire’ye bugün gideceğim.) şeklinde verdiğimizde sorudaki مَتَى yerine
cevapta الْيَوْمَ ifadesiyle cevap verilmiştir. O ifade de fiil cümlesinin zarfıdır.
Örnek مُنْذُ مَتَى تَتَعَلَّمُ الْعَرَبِيَّةَ؟ : 3 (Ne zamandan beri Arapça öğreniyorsun?) fiil
cümlesinde soru isminin başına harf-i cer olan مُنْذُ edatı gelmiştir ve mecrûr
konumundadır. Cevabı أَتَعَلَّمُ الْعَرَبِيَّةَ مُنْذُ سَنَةٍ (Bir yıldan beri Arapça öğreniyorum)
şeklinde verdiğimizde sorudaki مَتَى yerine cevapta سَنَةٍ ifadesiyle cevap
verilmiştir. Bu sözcük de harf-i cerin mecrûrudur.
مَتَى soru ismiyle oluşturulmuş aşağıdaki soruları cevaplayınız.
مَتَى عِيدُ الْفِطْرِ؟
مَتَى رَجَعْتَ مِنَ الْعُطْلَةِ؟
حَتَّى مَتَى تَجْتَهِدُ؟
أَيْنَ . 5 : Mekan için kullanılan bir soru ismi ve anlamı “nerede?, nereye?,
neresi?” olup cümlede genel olarak haber, zarf ve mecrûr olarak kullanılır.
Örnek أَيْنَ السَّيَّارَةُ؟ : 1 (Otomobil nerede?) isim cümlesinde soru ismi
haberdir. Cevabı اَلسَّيَّارَةُ فِي الْمَوْقِفِ (Otomobil park yerinde) şeklinde
verdiğimizde أَيْنَ soru isminin cevabı olarak فِي الْمَوْقِفِ ifadesi verilmiştir. O
ifade de isim cümlesinin haberidir. Bilindiği gibi harf-i cerli ve zarflı
ifadelerden mübteda olmaz.
Örnek أَيْنَ أَوْقَفْتَ السَّيَّارَةَ؟ : 2 (Otomobili nereye parkettin?) fiil cümlesinde
soru ismi zarf (mef’ûlün fîh) konumundadır. Cevabı أَوْقَفْتُ السَّيَّارَةَ أَمَامَ الْمَدْرَسَة
(Otomobili okulun önüne parkettim) şeklinde verdiğimizde أَيْنَ soru isminin
cevabı olarak أَمَامَ الْمَدْرَسَةِ ifadesi verilmiştir. O ifade de fiil cümlesinin
zarfıdır.
Örnek إِلَى أَيْنَ ذَهَبْتَ؟ : 3 (Nereye gittin?) fiil cümlesinde soru ismi başında
harf-i cer bulunduğu için mecrûrdur. Cevabı ذَهَبْتُ إِلَى الْمَدْرَسَةِ (Okula gittim)
şeklinde verdiğimizde إِلَى أَيْنَ soru isminin cevabı olarak إِلَى الْمَدْرَسَةِ ifadesi
verilmiştir. ( الْمَدْرَسَةِ ) kelimesi harf-i cerin mecrûrudur.
132
أَيْنَ soru ismiyle oluşturulmuş aşağıdaki soruları cevaplayınız.
أَيْنَ كِتَابُكَ؟
أَيْنَ وَضَعْتَ حَقِيبَتَكَ؟
مِنْ أَيْنَ قَدِمْتَ؟
كَيْفَ . 6 : Hal ve durum sormak için kullanılır ve “nasıl?” manasına gelir.
Cümlede genel olarak haber ve hal olarak kullanılır.
Örnek كَيْفَ أَنْتَ؟ : 1 (Nasılsın?) isim cümlesinde soru ismi haberdir. Cevabı
أَنَا بِخَيْرٍ وَالحَْمْدُ لِلَّهِ (Çok şükür ben iyiyim) şeklinde verdiğimizde كَيْفَ soru isminin
cevabı olarak بِخَيْرٍ ifadesi verilmiştir. O ifade de isim cümlesinde أَنَا
mübtedasının haberidir.
Örnek كَيْفَ جِئْتَ هُنَا؟ : 2 (Buraya nasıl geldin?) fiil cümlesinde soru ismi
haldir. Cevabı جِئْتُ هُنَا مَاشِيًا (Buraya yürüyerek geldim) şeklinde verdiğimizde
كَيْفَ soru isminin cevabı olarak مَاشِيًا ifadesi verilmiştir. O ifade de fiil
cümlesinde fâilin durumunu bildiren mansup isim olan haldir. Hal konusu
ikinci sınıfın ilgili ünitesinde ele alınacaktır.
كَيْفَ soru ismiyle oluşturulmuş aşağıdaki soruları cevaplayınız.
كَيْفَ حَالُكَ؟
كَيْفَ وَصَلْتَ إِلَى الْبَيْتِ؟
كَمْ . 7 : Sayı (aded) sormak için kullanılır ve “kaç?”, “ne kadar?”
manalarına gelir. Cümlede genel olarak mübteda, haber, mef’ûlün bih, harf-i
cerle mecrûr vs. olarak kullanılır. Bu soru isminden sonra genellikle müfred,
mansûb ve nekre bir isim gelir. Bu isme كَمْ in temyizi denir.
Örnek كَمْ طَالِبًا فِي الْفَصْلِ؟ : 1 (Sınıfta kaç öğrenci var?) isim cümlesinde soru
ismi olan كَمْ mübteda mahallindedir. Cevabı فِي الْفَصْلِ طَالِبٌ وَاحِدٌ (Sınıfta bir
öğrenci var) şeklinde verdiğimizde كَمْ soru isminin cevabı olarak طَالِبٌ ifadesi
verilmiştir. O ifade de isim cümlesinde فِي الْفَصْلِ haberinin mübtedasıdır. كَمْ
soru isminden sonra gelen müfred, mansûb ve nekre ismin tek görevi temyiz
olmaktır. Çünkü o, “kaç” ifadesindeki kapalılığı gidermektedir.
Örnek بِكَمْ لِيرَةٍ/لِيرَةً هَذَا الْكِتَابُ؟ : 2 (Bu kitap kaç lira?) isim cümlesinde soru
ismi olan بِكَمْ haber mahallindedir. Cevabı هَذَا الْكِتَابُ بِلِيرَةٍ وَاحِدَةٍ (Bu kitap bir
liraya) şeklinde verdiğimizde بِكَمْ soru isminin cevabı olarak بِلِيرَةٍ ifadesi
verilmiştir. O ifade de isim cümlesinde هَذَا الْكِتَابُ mübtedasının haberi
mahallindedir. Eğer كَمْ soru isminin başına harf-i cerlerden biri gelecek olsa
kemin temyizi olan nekre isim mansûb da olabilir, harf-i cerden dolayı
mecrûr da olabilir.
Örnek كَمْ كِتَابًا قَرَأْتَ؟ : 3 (Kaç kitap okudun?) fiil cümlesinde soru ismi
olan كَمْ mef’ûlün bihdir. Cevabı قَرَأْتُ كِتَابًا (Bir kitap okudum) şeklinde
verdiğimizde كَمْ soru isminin cevabı olarak كِتَابًا ifadesi verilmiştir. O ifade de
fiil cümlesinin mef’ûlün bihidir.
133
كَمْ soru ismiyle oluşturulmuş aşağıdaki soruları cevaplayınız.
كَمْ وَجْبَةً تَتَنَاوَلُ كُلَّ يَوْمٍ؟
كَمْ قَلَمًا عَلَى الْمَكْتَبِ؟
بِكَمْ دُولاَرٍ اِشْتَرَيْتَ هَذِهِ الدَّرَّاجَةَ؟
أَيُّ . 8 : Genellikle “hangi?”, “hangisi?”, “hangileri?” manalarına gelir.
Cümlede genel olarak mübteda, haber, mef’ûlün bih, harf-i cerle mecrûr,
muzâfun ileyh v.s olarak kullanılır. Bu soru ismi genellikle muzâf ve
kendisinden sonra gelen isim de muzâfun ileyh olur. Nadiren de tamlama
olmaksızın kullanılır. Arapça’daki tüm soru edatlarının son harekeleri hiçbir
zaman değişmez (mebnîdirler). Ancak bunların bir istisnası vardır bu da أَيُّ
soru ismidir. Bu edatın son harfinin harekesi cümledeki konumuna göre
değişir.
Örnek أَيُّ طَالِبٍ غَابَ الْيَوْمَ؟ : 1 (Bugün hangi öğrenci gelmedi?) isim
cümlesinde soru ismi olan أَيُّ mübtedadır ve zamme ile merfu‘dur. O ayrıca
muzâf ve onu takip eden sözcük طَالِبٍ de muzâfun ileyhtir. Cevabı غَابَ الطّالِبُ
الْمُجْتَهِدُ الْيَوْمَ (Bugün çalışkan öğrenci gelmedi) şeklinde verdiğimizde أَيُّ soru
isminin cevabı olarak الطَّالِبُ الْمُجْتَهِدُ ifadesi verilmiştir. O ifade de her ne kadar
fâili olarak görünse bile isim cümlesinde غَابَ الْيَوْمَ haberinin mübtedası
mahallindedir. Bilindiği gibi fiil cümlelerinde fâili başa aldığımızda bu cümle
otomatik olarak isim cümlesine ve fâil olan kelime de mübtedaya dönüşür.
Örnek فِي أَيِّ فَصْلٍ أَنْتَ؟ : 2 (Sen hangi sınıftasın?) isim cümlesinde soru ismi
olan فِي أَيِّ şibih cümle şeklinde haberdir. Cevabı أَنَا فِي الْفَصْلِ الثَّالِثِ (Ben üçüncü
sınıftayım) şeklinde verdiğimizde فِي أَيِّ فَصْلٍ soru ifadesinin cevabı olarak فِي
الْفَصْلِ الثَّالِثِ ifadesi verilmiştir. Cevap cümlesinde أَنَا sözcüğü mübteda onu
izleyen فِي الْفَصْلِ الثَّالِثِ ifadesi de şibih cümle şeklinde haberdir.
Örnek أَيَّ كِتَابٍ قَرَأَتَ؟ : 3 (Hangi kitabı okudun?) fiil cümlesinde soru ismi
olan أَيَّ cümlenin mef’ûlün bihidir. Cevabı قَرَأْتُ كِتَابَ الْقَوَاعِدِ (Gramer kitabını
okudum) şeklinde verdiğimizde أَيَّ sorusunun cevabı olarak كِتَابَ ifadesi
verilmiştir. Cevap cümlesinde كِتَابَ sözcüğü mef’ûlün bihtir.
Örnek بِأَيِّ قَلَمٍ كَتَبْتَ؟ : 4 (Hangi kalemle yazdın?) fiil cümlesinde soru ismi
olan بِأَيِّ harf-i cerle mecrûr isimdir. Cevabı كَتَبْتُ بِالْقَلَمِ اْلأَسْوَدِ (Siyah kalemle
yazdım) şeklinde verdiğimizde بِأَيِّ sorusunun cevabı olarak بِالْقَلَمِ ifadesi
verilmiştir. Cevap cümlesinde الْقَلَمِ sözcüğü harf-i cerle mecrûrdur.
Aşağıda أَيُّ soru ismiyle oluşturulmuş soruları cevaplayınız.
أَيُّ أُسْتَاذٍ قَالَ هَكَذَا؟
أَيَّ لُغَةٍ تُحِبُّ؟
فِي أَيِّ بَلَدٍ اَلْمَدِينَةُ الْمُنَوَّرَةُ؟
فِي أَيِّ شَقَّةٍ تَسْكُنُ؟
134
Yukarıda saydığımız soru edatları Arapça’da en yaygın olarak kullanılan
edatlardır. Bunların dışında klasik Arapça’da karşımıza çıkan başka soru
isimleri de vardır. Bunlar:
أَيَّانَ . 1 (ne zaman?) gelecek zaman için kullanılan bir soru ismidir.
أَيَّانَ يَوْمُ الدِّينِ؟ (Kıyamet günü ne zaman?)
أَيَّانَ تَرْجِعُ؟ (Ne zaman döneceksin?)
يَسْأَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ؟ (Kıyamet günü ne zaman? diye sorar.)
أَنىَّ . 2 (nasıl?, ne zaman?, nerede?, nereden?) manalarına gelir.
يَا مَرْيَمُ أَنىَّ لَكِ هَذَا؟ (Ey Meryem bu sana nereden geldi?)
أَنىَّ جِئْتَ يَا عَلِيُّ؟ (Ne zaman geldin? Ali!)
َا؟

Önlerinde bulunan isim, fiil veya harflere bitişik olarak yazılan zamirlerdir.
Kendi aralarında merfu‘, mansûb ve mecrûr kısımlarına ayrılırlar.
Merfu‘ muttasıl zamirler: Fiillere bitişen ve fiil ma‘lûm (etken) yapıda ise
fâil (özne), fiil mechûl (edilgen) yapıda ise nâibu’l-fâil (sözde özne)
konumunda bulunan zamirlerdir. Kısaca çekim esnasında fiile bitişen
zamirlerdir diye de söylenebilir.
Merfu‘ muttasıl zamirler şunlardır:
Emir Muzâri Mâzî
اَلِفُ الاثْنَينِ
Tesniye elifi
اكُْتُباَ
(siz ikiniz
(erkek veya
bayan)
yazın)
يَكْتُباَنِ
(o iki erkek yazıyor)
تَكْتُباَنِ
(o iki bayan
yazıyor/siz iki erkek
yazıyorsunuz/siz iki
bayan yazıyorsunuz)
كَتَبا
(O iki erkek yazdı)
كَتَبتا
(O iki bayan yazdı)
وَاوُ الجَماعَةِ
Cemi vâvı
اكُْتُبُوا
(Siz
erkekler
yazın)
يَكْتُبُونَ
(O erkekler
yazıyorlar)
تَكْتُبُونَ
(Siz erkekler
yazıyorsunuz)
كَتَبُوا
(O erkekler yazdılar)
نُونُ النّسْوَةِ
Müenneslik
nûnu
اكُْتُبْنَ
(Siz
bayanlar
yazın)
يَكْتُبْنَ
(O bayanlar
yazıyorlar)
تَكْتُبْنَ
(Siz bayanlar
yazıyorsunuz)
كَتَبْنَ
(O bayanlar yazdılar)
105
يَاءُ المخُاَطَبَةِ
Muhâtaba
yâsı
اكُْتُبِي
(Sen bayan
yaz
تَكْتُبِينَ
(Sen bayan
yazıyorsun
–
التّاءُ المتَحَرِّكَةُ/تاء الفَاعِلِ
Harekeli
tâ/fâil tâ’sı
كَتَبْتَ/كَتَبْتِ – –
(Sen erkek/bayan
yazdın
كَتَبْتُما
(Siz iki erkek/bayan
yazdınız)
كَتَبْتُنَّ/ كَتَبْتُمْ
(Siz
erkekler/bayanlar
yazdınız)
نا لجَِمَاعَةِ
المتَكَلِّم/ن ا
الفاعِلين
Mütekellim
nâ’sı/Fâil
nâsı
كَتَبْنَا – –
(biz ikimiz yazdık/biz
yazdık)
Aşağıdaki cümlelerde altı çizilmiş olan merfu‘ muttasıl zamirleri
inceleyiniz.
Ayşe ve Hatice dersi anladılar. . عائِشَةُ وخَدِيجَةُ فَهِمَتا الدرسَ
Öğrencilerin hepsi sınavda başarılı oldular. . الطلابُ كلُهُمْ نَجَحُوا فِي الاِمْتِحانِ
Dün gölde yüzdük. . سَبَحْنا فِي الْبُحَيرَةِ أمْسِ
Bayan öğretmenler kızların eğitimine önem veriyorlar. . الْمُعَلّماتُ يَحْرُصْنَ على تَدْرِيسِ البَناتِ
( وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرفِينَ (الأعراف / 31
Yiyin için israf etmeyin. Şüphesiz o israf edenleri sevmez.
Siz ikiniz konuyu iyi anladınız. . أنْتُما فَهِمْتُمَا الْمَوْضُوعَ جَيِّدًا
Bu örneklerin tamamında zamirler malum (etken) fiillere bitiştiklerinden
mahallen merfu‘ fâil konumundadırlar. Aşağıdaki örneklerde ise mechûl
(edilgen) fiile bitiştiklerinden dolayı nâibu’l-fâil (sözde özne) olan zamirler
bulunmaktadır. Bunları dikkatli bir şekilde inceleyiniz.
( اَلَّذينَ اُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ اِلَّاۤ اَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللّٰهُ (الحاج / 40
O müminler ki tamamen haksız yere, sırf “Rabbimiz Allah’tır”
dediklerinden ötürü yerlerinden yurtlarından kovulmuşlardı. ( اُخْرِج fiili
mechûl olduğundan ona bitişen ( و) zamiri de nâibu’l-fâil olmaktadır.)
( هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَد۪يدًا (الأحزاب / 11
106
İşte orada müminler çetin bir imtihana tâbi tutulmuş, şiddetle silkelenmiş
ve kuvvetli bir şekilde sarsılmışlardı.
Yaptığım işten dolayı ödüllendirildim. . كُوفِئْتُ عَلَى عَمَلِي
Merfu‘ muttasıl zamirler ismini ref, haberini nasb eden ( كانَ ) ve
benzerlerinden (nâkıs fiillerden) birisine bitiştikleri zaman nâkıs fiilin ismi
olmak üzere yine merfu‘ olurlar. كَانَا طَالِبَيْنِ (o iki (erkek) öğrenci idi)
örneğinde ( كَانَ ) nâkıs fiil ve tesniye elifi ( ا), (كَانَ )nin ismi ve (mahallen)
merfu‘dur. ( طَالِبَيْنِ ) kelimesi ise ( كَانَ )nin haberidir ve tesniye olduğu için ( ي) ile
mansûbtur. كَانَتَا مُعَلِّمَتَيْنِ (o iki (bayan), öğretmen idiler) ve كَانُوا مُؤْمِنِينَ (O
erkekler mümin idiler) örneklerindeki ( ا) ve ( و) için de aynı durum söz
konusudur.

Aşağıdaki cümlelerde geçen merfu‘ muttasıl zamirleri belirleyiniz.
ِمْ إلى الْمَسْجِدِ الأقْصَى حَتّى أمَرَهُم اللهُ بأَنْ يَتّخِذوا الْمَسْجِدَ الحَْرامَ قِبْلَةً

Munfasıl zamirler önlerindeki kelimelere bitişmeksizin tek başlarına yazılan
zamirlerdir. Merfu‘ ve mansûb olanlar olmak üzere iki kısma ayrılırlar:

Merfu‘ munfasıl zamirler: Arapçada kullanılan merfu‘ munfasıl zamirler
şunlardır:
Cemi
(Çoğul)
Tesniye (İkil) Müfred
(Tekil)
هُمْ
Onlar
هُما
o ikisi
هُوَ
o
Gâib (III. eril şahıs)
هُنِّ
Onlar
هُما
O ikisi
هِيَ
o
Gâibe (III. dişil şahıs)
أَنْتُمْ
Siz
أَنْتُما
siz ikiniz
أَنْتَ
Sen
Muhâtab (II. eril şahıs)
أنْتُنَّ
Siz
أنْتُما
siz ikiniz
أنْتِ
sen
Muhâtaba (II. dişil şahıs)
نَحْنُ
biz
نَحْنُ
biz ikimiz
أَنا
ben
Mütekellim (I. eril/dişil
şahıs)
Bunlara merfu‘ munfasıl zamirler denilmesinin sebebi cümle içersinde
merfu‘ konumlarında kullanılmalarından ötürüdür. Bu zamirler cümle içinde
mübteda, haber, ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh, müstesna ve te’kid konumlarında
kullanılırlar.
Merfu‘ munfasıl zamirin en yaygın kullanımı mübteda olmasıdır.
Mübteda-haber uyumu gereği mübteda pozisyonundaki zamirin haber
pozisyonundaki kelimeye müenneslik-müzekkerlik ve sayı (müfred-tesniyecemi)
bakımlarından uyumlu olması gerekir. Zamirlerin tamamı mebni
(cümle içindeki yerine göre sonu değişmeyen) olduğundan mübteda olan
zamirlerin mahallen merfu‘ olduklarını da unutmamak gerekir. Aşağıdaki
örnek cümleleri ve mübteda konumundaki munfasıl zamirleri inceleyiniz.
Ben İlahiyat Fakültesinde öğrenciyim. . أنا طالبٌ فِي كُلِّيَّةِ الإلهَِيَّاتِ
Biz Müslümanlar Ramazan’da oruç tutarız. . نَحْنُ الْمُؤْمِنِينَ نَصُومُ فِي رَمَضَانَ
Biz ikimiz çocuk hastanesinde doktoruz. . نَحْنُ طَبِيبَتانِ في مُسْتَشْفَى الأطْفالِ
أَنْتُما سَتَشْتَرِكانِ فِي مُسابَقَةِ القُرْآنِ الكَرِيمِ.
Siz ikiniz Kur’an-ı Kerim yarışmasına katılacaksınız.
O iki (bayan) İçişleri Bakanlığında memurdurlar. . هما مُوَظَّفَتانِ فِي وِزَاوَةِ الدّاخِلِيَّةِ
Biz (bayanlar) ilkokulda öğretmeniz. . نَحْنُ مُعَلِّماتٌ فِي الْمَدْرَسَةِ الاِبْتِدَائِيَّةِ
103
Onlar (erkekler) devlet okulunda öğretmendirler. . هُمْ مُعَلِّمونَ في الْمَدْرَسَةِ الحُْكومِيَّةِ
Bu örneklerin tamamında munfasıl zamirler mübteda konumundadırlar ve
mahallen merfu‘durlar.
Mübteda ve haberin her ikisi de marife (belirli isim) olarak geldiği durumda
ikisinin sıfat tamlaması şeklinde anlaşılması ihtimali varsa aralarına zamiru’lfasl
denen, mübteda ile uyumlu merfû munfasıl zamir girer. Bu zamir peşpeşe
gelen iki belirli ismin arasına girerek onların cümle olduğunu gösterdiği gibi
cümlenin anlamını da pekiştirme görevi görür. Şu örnekleri inceleyiniz.
(Adam cömerttir.) . الرجلُ هُوَ الكَرِيمُ (cömert adam) الرّجُلُ الكرِيمُ
(Bayan öğrenci zekidir.) . الطَّالِبَةُ هِيَ الذّكِيّةُ ( Zeki bayan öğrenci) الطالِبَةُ الذّكِيّةُ
(Çocuklarının rahatı için uyanık kalan anne) . اَلْأُمُّ السّاهِرَةُ على راحَةِ أَوْلادِها
(Anne çocuklarının rahatı için uyanık kalandır.) . اَلْأُمُّ هِيَ السّاهِرَةُ على راحَةِ أَوْلادِها
Birinciler sıfat tamlaması, ikinciler cümledir.
Mansûb munfasıl zamirler: Arapçada kullanılan mansûb munfasıl zamirler
şunlardır:
Cemi
(Çoğul)
Tesniye (İkil) Müfred
(Tekil)
إِيّاهُمْ
Onları
إِيّاهما
o ikisini
إِيّاهُ
Onu
Gâib (III. eril şahıs)
إِيّاهُنِّ
Onları
إِيّاهما
O ikisini
إِيّاها
Onu
Gâibe (III. dişil şahıs)
إِيّاكُمْ
Sizi
إِيّاكُما
siz ikinizi
إِيّاكَ
seni
Muhâtab (II. eril şahıs)
إِيّاكُنَّ
Sizi
إِيّاكُما
siz ikinizi
إِيّاكِ
seni
Muhâtaba (II. dişil şahıs)
إِيّانا
bizi
إِيّانا
biz ikimizi
إِيّايَ
beni
Mütekellim (I. eril/dişil
şahıs)
Bu zamirler müstesna olarak da kullanılmakla birlikte cümle içersinde
büyük çoğunlukla mef’ûl konumunda kullanılırlar ve daima mansûbturlar.
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi zamirler mebni olduklarından zahiri
(görünen) bir alametle değil de mahallen mansûb olurlar.
Aşağıdaki örnek cümleleri ve mef’ûl konumundaki munfasıl zamirleri
inceleyiniz.
Yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz. . إياكَ نَعْبُدُ وإِيّاكَ نَسْتَعِينُ
Hoca size onu öğretti mi? . هَلْ عَلَّمَكُم الأستاذُ إياّهُ
Onu o ikisine verdim. . أَعْطَيْتُهُ إِياّهما
Onu ona giydirdim. . كَسَوْتُهُ إِيّاها
104
Mansûb munfasıl zamirler genellikle mansûb muttasıl zamirlerin ardı
ardına kullanılmasının önüne geçmek amacıyla kullanılırlar. Örneğin ( أرانِي
الشّرْطِيُّ إِياهُ ) “Polis onu bana gösterdi” cümlesini munfasıl zamir kullanmadan
söylemiş olsaydık iki tane mansûb zamiri ( ي، ه ) peş peşe getirerek ( أرانِيهِ
الشّرْطِيُّ ) şeklinde söylemek zorunda kalacaktık.
Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları uygun munfasıl zamirlerle doldurunuz.
…………. يَدْرُسانِ بِمَعْهَدِ اللّغَةِ العَرَبِيّةِ.
………….. مُسافِراتٌ إلى اسْتانْبولَ غَدا.
أَعْطَيْتُهُ …………… فَفَرِحَا.
هَلْ …………… تَدْرُسونَ فِي كُلّيّةِ الطِّبِّ؟
………….. مُهَنْدِسُونَ فِي هذه الشّرِكَةِ، نَعْمَلُ هنا مُنْذُ عَشْرِ سَنَواتٍ.

Kişi, kavram ya da nesnelere işâret etmek üzere kullanılan isimlerdir. Bu
isimler yakın, orta uzaklık ve uzak için kullanılmak üzere üç çeşittir. Ancak
biz bunlardan en çok kullanılan yakın ve uzağı gösteren ism-i işâretleri ele
alacağız. İşaret isimleri işaret olunan varlığın cinsiyetine ve niceliğine göre
de farklılık arz eder. Şimdi bunları aşağıdaki tablolarda inceleyelim:
Yukarıdaki tabloda görmekte olduğumuz ism-i işâretler, yakınımızda
bulunan nesne veya kavramlara işâret eder. Uzakta bulunan nesne veya
kavramlara işâret etmek için ayrı bir ism-i işâretler tablosu varsa da,
günümüz Arapçasında artık tamamı kullanılmayan bu ism-i işâretlerin hepsi
gösterilmeyerek, sadece yaygın olarak kullanılanlar üzerinde durulacaktır.
Yakın İçin Kullanılan İşâret İsimleri
Cemi
(Çoğul)
Müsenna
(İkil)
Müfred
(Tekil)
هَذَا هَذَانِ – هَذَيْنِ هَؤُلاَءِ
Müzekker/Eril
هَذِهِ هَاتَانِ – هَاتَيْنِ هَؤُلاَءِ
Müennes/Dişil
Bunlar Bu ikisi Bu Anlam
Uzak İçin Kullanılan İşâretler İsimleri
Cemi
(Çoğul)
Müsenna
(İkil)
Müfred
(Tekil)
ذَلِكَ ذَانِكَ – ذَيْنِكَ أُولَئِكَ
Müzekker/Eril
تِلْكَ تَانِكَ- تَيْنِكَ أُولَئِكَ
Müennes/Dişil
Onlar- Şunlar O ikisi- Şu ikisi O-Şu Anlam
150
İŞÂRET İSİMLERİNİN CÜMLEDE KULLANIMI
Gerek isim cümlelerinde gerekse fiil cümlelerinde işâret isminin iki çeşit
kullanımı vardır. Bunlardan biri işâret isminden sonra harf-i tarifli bir ismin
kullanılması diğeri de kullanılmamasıdır. Eğer işâret isminden sonra harf-i
tarifli bir isim kullanılmıyorsa bu işaret ismi tek başına cümlenin bir ögesi
olur. Tersi olduğu durumlarda yani işaret isminden sonra harfi tarifli bir
ismin gelmesi söz konusu ise işaret ismi yine cümlenin bir öğesidir. Peşinden
gelen harf-i tarifli isim de i‘râb bakımından işâret ismine uyar.
İşâret İsminin Tek Başına Kullanılması
1. İşâret İsminin Mübteda Oluşu
İsm-i işâret cümle başında gelip onu takip eden sözcük de nekre veya özel
isim veyahutta isim tamlaması şeklinde gelirse bu durumda işâret ismi
mübteda ve kendisini takibeden sözcük de haber olur.
a. İşâret isminin haberinin nekre bir isim olması:
Yakın İçin Kullanılan İşâret İsimleri
(Bu bir kız öğrencidir). هَذِهِ طَالِبَةٌ (Bu bir öğrencidir). هَذَا طَالِبٌ
(Bu ikisi kız çocuğudur) . هَاتَانِ طِفْلَتَانِ (Bu ikisi çocuktur) . هَذَانِ طِفْلاَنِ
(Bunlar kadınlardır) . هَؤُلاَءِ نِسَاءٌ (Bunlar adamlardır) . هَؤُلاَءِ رِجَالٌ
Uzak İçin Kullanılan İşâret İsimleri
(Şu bir kız öğrencidir). تِلْكَ طَالِبَةٌ (Şu bir öğrencidir). ذَلِكَ طَالِبٌ
(Şu ikisi dergidir) . تَانِكَ مَجَلَّتَانِ (Şu ikisi kitaptır) . ذَانِكَ كِتَابَانِ
(Şunlar müslümanlardır) . أُولَئِكَ مُسْلِمُونَ. /أُولَئِكَ مُسْلِمَاتٌ
Yukarıdaki örneklerin hepsinde başta bulunan ism-i işâretler isim
cümlesinin ilk ögesi olması bakımından mübteda ve onu izleyen nekre
isimler de haberdir. İsm-i işâretler mebnîdir. Yani cümlenin hangi ögesi
olurlarsa olsunlar sonları hiç değişmez. İşaret isimlerinin ikilleri tesniyenin
i‘râbına tabidirler. Merfu‘luk alametleri elif, mansûbluk ve mecrûrluk
alametleri de yâ harfidir.
Aşağıdaki sözcüklerden, ism-i işâretin mübteda ve haberinin de nekre bir isim
olacağı isim cümleleri oluşturunuz.
اَلْمُدَرِّسُونَ، أُولَئِكَ
هَاتَانِ، السَّيَّارَتَانِ
اَلسَّفِينَةُ، هَذِهِ
b. İşâret isminin haberinin özel isim olması:
(Bu Halide’dir) . هَذِهِ خَالِدَةُ (Bu Halit’tir) . هَذَا خَالِدٌ
151
(Bu ikisi Hatice’dir) . هَاتَانِ خَدِيجَتَانِ (Bu ikisi Muhammet’tir) . هَذَانِ مُحَمَّدَانِ
(Bunlar Zeyneplerdir) . هَؤُلاَءِ زَيْنَبَاتٌ (Bunlar Halitlerdir) . هَؤُلاَءِ خَالِدُونَ
Yukarıdaki örneklerde başta bulunan ism-i işâret isim cümlesinin ilk
ögesi olması bakımından mübteda ve onu izleyen özel isim de haberdir.
Tesniyelerdeki هَذَانِ sözcüğü mübteda merfu‘luk alameti de elif harfidir.
Ondan sonra gelen مُحَمَّدَانِ sözcüğü de haberdir, tesniye olduğu için merfu‘luk
alameti elif harfidir.
Aşağıdaki sözcüklerden, ism-i işâretin mübteda ve haberinin de özel isim
olacağı isim cümleleri oluşturunuz.
عَائِشَةُ، هَذِهِ
مَكَّةُ، هَذِهِ
اَلْمُحَمَّدُونَ، أُولَئِكَ
c. İşâret isminin haberinin isim tamlaması olması:
(Bu, Ali’nin arkadaşıdır) . هَذَا صَدِيقُ عَلِيٍّ
(Bu ikisi, Ali’nin oğullarıdır) . هَذَانِ ابْنَا عَلِيٍّ
(Bunlar, Ali’nin arkadaşlarıdır) . هَؤُلاَءِ زُمَلاَءُ عَلِيٍّ
(Bu, kız öğrencinin arkadaşıdır) . هَذِهِ صَدِيقَةُ الطَّالِبَةِ
(Bu ikisi, kız öğrencinin arabalarıdır) . هَاتَانِ سَيَّارَتَا الطَّالِبَةِ
(Bunlar, kız öğrencinin arkadaşlarıdır) . هَؤُلاَءِ صَدِيقَاتُ الطَّالِبَةِ
Yukarıdaki örneklerde başta bulunan ism-i işâret isim cümlesinin ilk
ögesi olması bakımından mübteda ve onu izleyen muzaf durumdaki isim de
haberdir. İsim tamlaması konusunda, tesniye isimler başka bir sözcüğe muzaf
olduklarında sonlarındaki nun harfinin düşmesi gerektiği vurgulanmıştı. Bu
hususa özellikle dikkat edilmelidir.
Aşağıdaki sözcüklerden, mübtedanın ism-i işâret, haberin de isim tamlaması
olduğu cümleler oluşturunuz.
بَابُ الْغُرْفَةِ، هَذَا
سَيَّارَتُهُ، هَذِهِ
طُلاَّبُ كُلِّيَّةِ اْلإِلهَِيَّاتِ، أُولَئِكَ
Mübteda işâret ismi, haberi de insanlar dışındaki varlıkların çoğulu olarak
gelirse (gayr-i âkil çoğul) mübteda olan işâret ismi müfret müennes gelir. İsim
cümlesinde ve sıfat tamlaması konularında, akılsız çoğulların müfred
müennes muamelisi görmesi gerektiği hususu izah edilmişti.
(Bunlar kitaplardır) . هَذِهِ كُتُبٌ
(Şunlar arabalardır) . تِلْكَ سَيَّارَاتٌ
152
(Bunlar babamın kitaplarıdır) . هَذِهِ كُتُبُ أَبِي
(Şunlar dekanın arabalarıdır) . تِلْكَ سَيَّارَاتُ الْعَمِيدِ
Aşağıdaki sözcüklerden, ism-i işâretin mübteda ve haberinin de isim
tamlaması veya nekre kelime olduğu isim cümleleri oluşturunuz.
اَلْأَقْلاَمُ، هَذِهِ
بُيُوتُ عَمِّي، تِلْكَ
دُرُوسُ اللُّغَةِ الْعَرَبِيَّةِ، هَذِهِ
1. İşâret İsminin Mübteda Dışında Başka Bir Öge Oluşu
Kendisinden sonra gelen isimde harf-i tarif olmadığında ism-i işâret cümlenin
mübteda dışında başka bir ögesi de olabilir. Örneğin: جَاءَ هَذَا مِنْ سُورِيَا (Bu,
Suriye’den geldi) cümlesinde işâret ismi fâildir. رَأَيْتُ هَذَا فِي السُّوقِ (Bunu çarşıda
gördüm) cümlesinde ise işâret ismi, mef’ûlün bihdir. قُلْتُ لِهَذَا (Buna söyledim)
cümlesinde ise mecrûr konumundadır. سَيَّارَةُ هَذَا جمَِيلَةٌ (Bunun arabası güzel)
cümlesinde de işâret ismi muzâfun ileyh olduğu için mecrûrdur.
Aşağıdaki cümlelerde işâret isimlerinin cümlenin hangi ögesi olduğunu
belirleyiniz.
هَؤُلاَءِ مُهَنْدِسُونَ مِنْ تُرْكِيَا.
سَاعَدْتُ هَذِهِ.
سَلَّمْتُ عَلَى هَذَيْنِ.
İşaret isimleri yukarıda anlatıldığı gibi tek başlarında kullanıldıklarında
Türkçemizdeki işaret zamirlerinin karşılığıdırlar.
İşaret İsminden Sonra Harf-i Tarifli Bir Kelimenin Bulunması
İşaret isminden sonra gelen harf-i tarifli sözcüğe müşârun ileyh (işâret edilen)
denir ve i‘râb yönünden ism-i işârete uyar. Sözgelimi, ism-i işâret fâil veya
mübteda konumunda ise müşârun ileyh de merfû, ism-i işâret mef’ûl
konumunda ise müşârun ileyh de mansûb, keza ism-i işâret harf-i cerle
mecrûr veya muzâfun ileyh konumunda ise müşârun ileyh de mecrûr olur.
1. Müşârun İleyhe Sahip İşâret İsminin Mübteda Oluşu
Cümle başlarında kullanılan ism-i işâretler isim cümlelerinin mübtedası
olurlar. Bu işâret isimlerini takip eden harfi tarifli isimler de onların müşârun
ileyhi olurlar ve onlarla aralarında hem i‘râb bakımından hem de cinsiyet ve
sayı bakımından uyum söz konusudur.
Yakın İçin Kullanılan İşaret İsimlerinin Mübteda Oluşu
(Bu öğrenci çalışkandır) . هَذَا الطَّالِبُ مُجْتَهِدٌ
(Bu iki adam doktordur) . هَذَانِ الرَّجُلاَنِ طَبِيبَانِ
153
(Bu çocuklar dürüsttür) . هَؤُلاَءِ اْلأَوْلاَدُ مُخْلِصُونَ
(Bu kız öğrenci çalışkandır) . هَذِهِ الطَّالِبَةُ مُجْتَهِدَةٌ
(Bu iki otobüs yenidir) . هَاتَانِ الحَْافِلَتَانِ جَدِيدَتَانِ
(Bu bayan mühendisler eskidirler) . هَؤُلاَءِ الْمُهَنْدِسَاتُ قَدِيمَاتٌ
(Bu dergiler ucuzdur) . هَذِهِ الصُّحُفُ رَخِيصَةٌ
Uzak İçin Kullanılan İşâret İsimlerinin Mübteda Oluşu
( Şu öğrenci çalışkandır) . ذَلِكَ الطَّالِبُ مُجْتَهِدٌ
(Şu iki kapı kapalıdır) . ذَانِكَ الْبَابَانِ مُغْلَقَانِ
(Şu işçiler çalışkandır) . أُولَئِكَ الْعُمَّالُ نَشِيطُونَ
( Şu kedi güzeldir) . تِلْكَ الْقِطَّةُ جمَِيلَةٌ
(Şu iki genç kız yenidir) . تَانِكَ الْفَتَاتَانِ جَدِيدَتَانِ
(Şu bayan öğretmenler zengindir) . أُولَئِكَ الْمُدَرِّسَاتُ غَنِيَّاتٌ
(Şu bisikletler pahalıdır) . تِلْكَ الدَّرَّاجَاتُ غَالِيَةٌ
هَذَا الطّالِبُ مُجْتَهِدٌ cümlesinde هَذَا mübtedadır ve onu izleyen harf-i tarifli isim
olan müşârun ileyh mübtedaya nicelik, cinsiyet ve i‘râb bakımından
uymuştur. مُجْتَهِدٌ sözcüğü de isim cümlesinin haberidir. Tesniyesi olan هَذَانِ
الرَّجُلاَنِ طَبِيبَانِ cümlesinde هَذَانِ mübteda olup merfu‘luk alameti tesniye olduğu
için eliftir. الرَّجُلاَنِ sözcüğü de müşârun ileyh olup mübtedaya uymuştur. طَبِيبَانِ
sözcüğü de haberdir ve merfu‘luk alameti tesniye olması sebebiyle eliftir.
Diğer tesniye örnekleri de aynı şekilde i‘râb yapılmalıdır. تِلْكَ الدَّرَّاجَاتُ غَالِيَةٌ
cümlesinde ise تِلْكَ isim cümlesinin mübtedasıdır. Müşârun ileyh gayr-i âkil
çoğul olduğu için müennes gelmiştir. غَالِيَةٌ sözcüğü de haberdir ve zamme ile
merfu‘dur.
Aşağıdaki sözcüklerden müşârun ileyh içeren isim cümleleri oluşturunuz.
اَلسَّيَّارَتَانِ، هَاتَانِ، مُسْرِعَتَانِ
جُنُودٌ، مُدَافِعُونَ عَنِ الْوَطَنِ، هَؤُلاَءِ
تِلْكَ، سَيَّارَةٌ، مِنَ الْيَابَانِ
1. Müşârun ileyhe sahip işâret isminin fâil oluşu
Fiil cümlelerinde eylemi gerçekleştiren unsur olan fâil, ism-i işâret
olabilir. Fâil konumundaki bu işâret isimlerini takip eden harf-i tarifli isimler
de onların müşârun ileyhi olurlar ve onlarla aralarında hem i‘râb bakımından
hem de cinsiyet ve sayı bakımından uyum söz konusudur.
154
Yakın İçin Kullanılan İşâret İsimlerinin Fâil Oluşu
(Bu öğrenci geldi) . جَاءَ هَذَا الطَّالِبُ
(Bu iki çocuk başarılı oldu) . نَجَحَ هَذَانِ الْوَلَدَانِ
(Bu suçlular kaçtılar) . فَرَّ هَؤُلاَءِ الْمُجْرِمُونَ
(Bu otobüs erken geldi geldi) . جَاءَتْ هَذِهِ الحَْافِلَةُ مُبَكِّرًا
(Bu iki uçak zamanında kalktı) . أَقْلَعَتْ هَاتَانِ الطَّائِرَتَانِ فِي مَوْعِدِهِمَا
(Bu kızlar ödülü aldılar) . حَصَلَتْ هَؤُلاَءِ الْبَنَاتُ عَلَى الجَْائِزَةِ
(Bu kitaplar Suriye’den geldi) . وَصَلَتْ هَذِهِ الْكُتُبُ مِنْ سُورِيَا
Uzak İçin Kullanılan İşâret İsimlerinin Fâil Oluşu
(Şu öğrenci başarısız oldu) . فَشِلَ ذَلِكَ الطَّالِبُ
(Şu iki masa kırıldı) . اِنْكَسَرَ ذَانِكَ الْمَكْتَبَانِ
(Şu doktorlar oruç tuttular) . صَامَ أُولَئِكَ اْلأَطِبَّاءُ
(Şu hemşire dün gelmedi) . غَابَتْ تِلْكَ الْمُمَرِّضَةُ أَمْسِ
(Şu iki kadın ezanı duydu) . سمَِعَتْ تَانِكَ الْمَرْأَتَانِ اْلأَذَانَ
(Şu kız öğrenciler beni ziyaret ettiler) . زَارَتْنِي أُولَئِكَ الطَّالِبَاتُ
(Şu bardaklar yere düştü) . سَقَطَتْ تِلْكَ اْلأَكْوَابُ عَلَى اْلأَرْضِ
جَاءَ هَذَا الطَّالِبُ cümlesinde جَاءَ fiil ve ondan sonra gelen işâret ismi, fâil ve
onu izleyen harf-i tarifli isim olan müşârun ileyh fâile nicelik, cinsiyet ve
i‘râb bakımından uymuştur. Diğer örneklerde de benzer durum söz
konusudur.
Aşağıda karışık olarak verilmiş sözcüklerden fâili ism-i işâret olan cümleler
oluşturunuz.
اَلْوَزِيرُ، هَذَا، اِسْتَقَالَ
اَلطُّلاَّبُ، تَرَكَ، هَؤُلاَءِ، كُتُبَهُمْ فِي الْفَصْلِ
الأَزْهَارَ، اَلطِّفْلَةُ، هَذِهِ ، جمََعَتْ
1. Müşârun ileyhe sahip işâret isminin mef’ûlün bih oluşu
Fiil cümlelerinde fâilin yaptığı işten doğrudan etkilenen isim olan
mef’ûlün bih ism-i işâret olabilir. Bu mef’ûlün bih konumundaki işâret
isimlerini takip eden harfi tarifli isimler de onların müşârun ileyhi olurlar ve
onlarla aralarında hem i’râb bakımından hem de cinsiyet ve sayı bakımından
uyum bulunur.
Yakın İçin Kullanılan İşâret İsimlerinin Mef’ûlün bih Oluşu
(Bu öğrenciye yardım ettim) . سَاعَدْتُ هَذَا الطَّالِبَ
(Bu iki öğrenciyi laboratuvarda gördüm) . رَأَيْتُ هَذَيْنِ الطَّالِبَيْنِ فِي الْمُخْتَبَرِ
155
(Bu misafirlere ikramda bulundum) . أَكْرَمْتُ هَؤُلاَءِ الضُّيُوفَ
(Bu yumurtayı ye) . كُلْ هَذِهِ الْبَيْضَةَ
(Bu iki bayan hastayı ziyaret ettim) . زُرْتُ هَاتَيْنِ الْمَرِيضَتَيْنِ
(Bu annelere itaat edin) . أَطِعْنَ هَؤُلاَءِ اْلأُمَّهَاتِ
Uzak İçin Kullanılan İşâret İsimlerinin Mef’ûlün bih Oluşu
(Şu öğrenciyi anladım) . فَهِمْتُ ذَلِكَ الطَّالِبَ
(Şu iki görevliye teşekkür ettim) . شَكَرْتُ ذَيْنِكَ الْمُوَظَّفَيْنِ
(Şu çocuklara nasihat ettim) . نَصَحْتُ أُولَئِكَ اْلأَطْفَالَ
(Şu zirveye tırmandım) . صَعِدْتُ تِلْكَ الْقِمَّةَ
(Şu iki kız öğrenciyi camide gördüm) . شَاهَدْتُ تَيْنِكَ الطَّالِبَتَيْنِ فِي الْمَسْجِدِ
(Anne şu kız çocuklarını evde bıraktı) . تَرَكَتِ اْلأُمُّ أُولَئِكَ الْبَنَاتِ فِي الْبَيْتِ
سَاعَدْتُ هَذَا الطَّالِبَ cümlesinde سَاعَدْتُ fiil ve ona bitişik olan zamir fâilidir.
işâret ismi ise mef’ûlün bihdir ve onu izleyen harf-i tarifli isim olan müşârun
ileyh mef’ûlün bihe nicelik, cinsiyet ve i‘râb bakımından uymuştur. Diğer
örneklerde de benzer durum söz konusudur.
Aşağıda karışık olarak verilmiş sözcüklerden mef’ûlün bihi ism-i işâret olan
cümleler oluşturunuz.
الضُّيُوف، أَكْرَمْتُ، هَؤُلاَءِ
السَّيَّارَة، هَذِهِ، اِشْتَرَيْتُ
هَذَيْنِ، اِسْتَقْبَلْتُ ، الْوَزِيرَيْنِ
1. Müşârun ileyhe sahip işâret isminin mecrûr oluşu
Gerek fiil cümlelerinde gerekse isim cümlelerinde harf-i cerden sonra gelen
isimler mecrûr olurlar. Bu harf-i cerlerden sonra gelen işâret isimleri de
mecrûr konumundadırlar.
Yakın İçin Kullanılan İşaret İsimlerinin Harf-i Cerle Mecrûr Oluşu
(Bu öğrenciye selam verdim) . سَلَّمْتُ عَلَى هَذَا الطَّالِبِ
(Bu iki ödevi yaptım) . َذَيْنِ الْوَاجِبَيْنِ

 

Türkçemizde olduğu gibi Arapçada da düşüncelerimizi anlatırken isimleri
sıklıkla kullanırız. Cümleler peş peşe sıralanırken aynı ismi sürekli
tekrarlamamız halinde dikkat çekici bir anlatım bozukluğu meydana gelir. Bu
yüzden aynı isimden tekrar bahsetmek istediğimizde aynen söylemek yerine
onun yerini tutan bir başka kelimeye yer veririz. Örneğin Türkçemizde “Ali
geldi. Onu çok neşeli gördüm. Sınavı iyi geçmişti.” şeklinde bir anlatımı
benimser “Ali geldi. Ali’yi çok neşeli gördüm. Ali’nin sınavı çok iyi
geçmişti.” şeklinde söylemeyiz. Aynı durum Arapça için de geçerlidir.
Türkçemizde bu tür bir kullanıma sahip “ismin yerini geçici olarak tutabilen,
isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı eklere” zamir (adıl)
denilmektedir. Arapça dilbilgisinde ise zamir “ismin yerini turan marife
kelimelerdir” şeklinde tanımlanmaktadır. ( ، هي، هما، هم، إياكَ، إياكما، إياكم، ك، كما
كم، … ) vb. kelimeler zamirdirler.
Türkçemizde zamirler; kişi (şahıs) zamirleri, işaret (gösterme) zamirleri,
belgisiz zamirler, soru zamirleri, ilgi zamiri, iyelik zamiri vb. çeşitlere
ayrıldığı gibi Arapçada da çeşitli kısımlara ayrılmaktadır. Arapçada bir zamir
için en önemli ayırım ölçütü kendinden önceki kelimeye bitişik yazılıp
yazılmadığıdır. Buna göre kendisinden önceki kelimeden ayrı olarak yazılan
zamirler munfasıl, bitişik yazılanlara da muttasıl zamirler denilmektedir. Her
iki grup da kendi arasında merfu‘, mansûb ve mecrûr kısımlarına
ayrılmaktadır.
Arapçadan Türkçeye doğru bir çeviri yapabilmek için zamirin hangi
kelimenin yerini tuttuğunun tespit edilmesi son derece önemlidir. Bu doğru
belirlenemezse yapılan çeviri de yanlış olacaktır. Bu açıdan Arapça
öğrenenlerin zamirler hakkında da yeterli bilgiye sahip olmaları mutlaka
gereklidir

ZAMİRLER
Arapçada ismin yerini turan marife kelimelere zamir denilmektedir. ( ، هي، هما
هم، إياكَ، إياكما، إياكم، ك، كما، كم،… ) kelimeleri zamirdirler.
Zamir Türkçe dilbilgisinde ise şöyle tanımlanmaktadır: İsmin yerini
geçici olarak tutabilen, isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı
eklere zamir (adıl) denir.

Zamirler tanımlarından da anlaşılacağı üzere temel işlev olarak isimlerin
yerini tutmaktadırlar. Cümlede isim söylendikten sonra her seferinde
tekrarlanması yerine zamir kullanılması daha uygun bir anlatım üslubu
meydana getirmektedir. Örneğin: Ali’yi gördüğümüzü ve sonra da Ali’ye
selam verdiğimizi zamir kullanmadan anlatmış olsak şu ifadeyi kullanmamız
gerekirdi:
“Ali’yi gördüm ve Ali’ye selam verdim” رَأيْتُ عَلِيّاً وسَلّمْتُ عَلَى عَلِيٍّ
Aynı olayı zamir kullanarak anlatımızda ise cümlemiz şöyle olmaktadır:
“Ali’yi gördüm ve ona selam verdim” رَأيْتُ عَلِيّاً وسَلّمْتُ عَلَيهِ
Görüldüğü üzere ikinci anlatım daha kısa ve daha uygundur. Bu anlamda
zamir kullanımı hem Türkçemizde hem de Arapçada son derece yaygındır.
Arapçada zamirin yerini aldığı isme zamirin mercii denir. Örneğimizde ( (هِ
zamirinin mercii ( عَلِيّاً ) kelimesidir. Arapçadan Türkçeye düzgün ve doğru bir
çeviri yapabilmek için metin içerisinde zamirin merciinin (yerini tuttuğu
ismin) tespiti son derece önemlidir.
Bu ünitede daha kolay anlaşılması açısından zamirleri belirli bir ayırıma
tabi tutarak ele alacağız.
ARAPÇADA ZAMİR ÇEŞİTLERİ
Arapçada zamirler bâriz (açık, metinde yazılan) ve müstetir (gizli, örtülü,
metinde yazılmayan ancak var kabul edilen) olmak üzere ikiye ayrılarak
incelenebilir.
Bâriz Zamirler
Metinde yazılan ve telaffuz edilen zamirler şeklinde tanımlanabilecek olan
bâriz zamirler kendilerinden önceki kelimeye bitişik yazılanlar (muttasıl
zamirler) ve herhangi bir kelimeye bitişmeksizin tek başlarına yazılanlar
(munfasıl zamirler) olmak üzere iki kısma ayrılırlar. Her bir zamir grubunun
da cümle içersinde kullanıldıkları yere göre merfu‘, mansûb ve mecrûr gibi
ayırımları söz konusudur.
Zamirleri toplu olarak şema halinde şöyle gösterebiliriz:
الضمير
منفصل متصل
مرفوع منصوب مرفوع منصوب مجرور
Munfasıl Zamirler
Munfasıl zamirler önlerindeki kelimelere bitişmeksizin tek başlarına yazılan
zamirlerdir. Merfu‘ ve mansûb olanlar olmak üzere iki kısma ayrılırlar:

Merfu‘ munfasıl zamirler: Arapçada kullanılan merfu‘ munfasıl zamirler
şunlardır:
Cemi
(Çoğul)
Tesniye (İkil) Müfred
(Tekil)
هُمْ
Onlar
هُما
o ikisi
هُوَ
o
Gâib (III. eril şahıs)
هُنِّ
Onlar
هُما
O ikisi
هِيَ
o
Gâibe (III. dişil şahıs)
أَنْتُمْ
Siz
أَنْتُما
siz ikiniz
أَنْتَ
Sen
Muhâtab (II. eril şahıs)
أنْتُنَّ
Siz
أنْتُما
siz ikiniz
أنْتِ
sen
Muhâtaba (II. dişil şahıs)
نَحْنُ
biz
نَحْنُ
biz ikimiz
أَنا
ben
Mütekellim (I. eril/dişil
şahıs)
Bunlara merfu‘ munfasıl zamirler denilmesinin sebebi cümle içersinde
merfu‘ konumlarında kullanılmalarından ötürüdür. Bu zamirler cümle içinde
mübteda, haber, ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh, müstesna ve te’kid konumlarında
kullanılırlar.
Merfu‘ munfasıl zamirin en yaygın kullanımı mübteda olmasıdır.
Mübteda-haber uyumu gereği mübteda pozisyonundaki zamirin haber
pozisyonundaki kelimeye müenneslik-müzekkerlik ve sayı (müfred-tesniyecemi)
bakımlarından uyumlu olması gerekir. Zamirlerin tamamı mebni
(cümle içindeki yerine göre sonu değişmeyen) olduğundan mübteda olan
zamirlerin mahallen merfu‘ olduklarını da unutmamak gerekir. Aşağıdaki
örnek cümleleri ve mübteda konumundaki munfasıl zamirleri inceleyiniz.
Ben İlahiyat Fakültesinde öğrenciyim. . أنا طالبٌ فِي كُلِّيَّةِ الإلهَِيَّاتِ
Biz Müslümanlar Ramazan’da oruç tutarız. . نَحْنُ الْمُؤْمِنِينَ نَصُومُ فِي رَمَضَانَ
Biz ikimiz çocuk hastanesinde doktoruz. . نَحْنُ طَبِيبَتانِ في مُسْتَشْفَى الأطْفالِ
أَنْتُما سَتَشْتَرِكانِ فِي مُسابَقَةِ القُرْآنِ الكَرِيمِ.
Siz ikiniz Kur’an-ı Kerim yarışmasına katılacaksınız.
O iki (bayan) İçişleri Bakanlığında memurdurlar. . هما مُوَظَّفَتانِ فِي وِزَاوَةِ الدّاخِلِيَّةِ
Biz (bayanlar) ilkokulda öğretmeniz. . نَحْنُ مُعَلِّماتٌ فِي الْمَدْرَسَةِ الاِبْتِدَائِيَّةِ
103
Onlar (erkekler) devlet okulunda öğretmendirler. . هُمْ مُعَلِّمونَ في الْمَدْرَسَةِ الحُْكومِيَّةِ
Bu örneklerin tamamında munfasıl zamirler mübteda konumundadırlar ve
mahallen merfu‘durlar.
Mübteda ve haberin her ikisi de marife (belirli isim) olarak geldiği durumda
ikisinin sıfat tamlaması şeklinde anlaşılması ihtimali varsa aralarına zamiru’lfasl
denen, mübteda ile uyumlu merfû munfasıl zamir girer. Bu zamir peşpeşe
gelen iki belirli ismin arasına girerek onların cümle olduğunu gösterdiği gibi
cümlenin anlamını da pekiştirme görevi görür. Şu örnekleri inceleyiniz.
(Adam cömerttir.) . الرجلُ هُوَ الكَرِيمُ (cömert adam) الرّجُلُ الكرِيمُ
(Bayan öğrenci zekidir.) . الطَّالِبَةُ هِيَ الذّكِيّةُ ( Zeki bayan öğrenci) الطالِبَةُ الذّكِيّةُ
(Çocuklarının rahatı için uyanık kalan anne) . اَلْأُمُّ السّاهِرَةُ على راحَةِ أَوْلادِها
(Anne çocuklarının rahatı için uyanık kalandır.) . اَلْأُمُّ هِيَ السّاهِرَةُ على راحَةِ أَوْلادِها
Birinciler sıfat tamlaması, ikinciler cümledir.
Mansûb munfasıl zamirler: Arapçada kullanılan mansûb munfasıl zamirler
şunlardır:
Cemi
(Çoğul)
Tesniye (İkil) Müfred
(Tekil)
إِيّاهُمْ
Onları
إِيّاهما
o ikisini
إِيّاهُ
Onu
Gâib (III. eril şahıs)
إِيّاهُنِّ
Onları
إِيّاهما
O ikisini
إِيّاها
Onu
Gâibe (III. dişil şahıs)
إِيّاكُمْ
Sizi
إِيّاكُما
siz ikinizi
إِيّاكَ
seni
Muhâtab (II. eril şahıs)
إِيّاكُنَّ
Sizi
إِيّاكُما
siz ikinizi
إِيّاكِ
seni
Muhâtaba (II. dişil şahıs)
إِيّانا
bizi
إِيّانا
biz ikimizi
إِيّايَ
beni
Mütekellim (I. eril/dişil
şahıs)
Bu zamirler müstesna olarak da kullanılmakla birlikte cümle içersinde
büyük çoğunlukla mef’ûl konumunda kullanılırlar ve daima mansûbturlar.
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi zamirler mebni olduklarından zahiri
(görünen) bir alametle değil de mahallen mansûb olurlar.
Aşağıdaki örnek cümleleri ve mef’ûl konumundaki munfasıl zamirleri
inceleyiniz.
Yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz. . إياكَ نَعْبُدُ وإِيّاكَ نَسْتَعِينُ
Hoca size onu öğretti mi? . هَلْ عَلَّمَكُم الأستاذُ إياّهُ
Onu o ikisine verdim. . أَعْطَيْتُهُ إِياّهما
Onu ona giydirdim. . كَسَوْتُهُ إِيّاها
104
Mansûb munfasıl zamirler genellikle mansûb muttasıl zamirlerin ardı
ardına kullanılmasının önüne geçmek amacıyla kullanılırlar. Örneğin ( أرانِي
الشّرْطِيُّ إِياهُ ) “Polis onu bana gösterdi” cümlesini munfasıl zamir kullanmadan
söylemiş olsaydık iki tane mansûb zamiri ( ي، ه ) peş peşe getirerek ( أرانِيهِ
الشّرْطِيُّ ) şeklinde söylemek zorunda kalacaktık.
Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları uygun munfasıl zamirlerle doldurunuz.
…………. يَدْرُسانِ بِمَعْهَدِ اللّغَةِ العَرَبِيّةِ.
………….. مُسافِراتٌ إلى اسْتانْبولَ غَدا.
أَعْطَيْتُهُ …………… فَفَرِحَا.
هَلْ …………… تَدْرُسونَ فِي كُلّيّةِ الطِّبِّ؟
………….. مُهَنْدِسُونَ فِي هذه الشّرِكَةِ، نَعْمَلُ هنا مُنْذُ عَشْرِ سَنَواتٍ.
Muttasıl Zamirler
Önlerinde bulunan isim, fiil veya harflere bitişik olarak yazılan zamirlerdir.
Kendi aralarında merfu‘, mansûb ve mecrûr kısımlarına ayrılırlar.
Merfu‘ muttasıl zamirler: Fiillere bitişen ve fiil ma‘lûm (etken) yapıda ise
fâil (özne), fiil mechûl (edilgen) yapıda ise nâibu’l-fâil (sözde özne)
konumunda bulunan zamirlerdir. Kısaca çekim esnasında fiile bitişen
zamirlerdir diye de söylenebilir.
Merfu‘ muttasıl zamirler şunlardır:
Emir Muzâri Mâzî
اَلِفُ الاثْنَينِ
Tesniye elifi
اكُْتُباَ
(siz ikiniz
(erkek veya
bayan)
yazın)
يَكْتُباَنِ
(o iki erkek yazıyor)
تَكْتُباَنِ
(o iki bayan
yazıyor/siz iki erkek
yazıyorsunuz/siz iki
bayan yazıyorsunuz)
كَتَبا
(O iki erkek yazdı)
كَتَبتا
(O iki bayan yazdı)
وَاوُ الجَماعَةِ
Cemi vâvı
اكُْتُبُوا
(Siz
erkekler
yazın)
يَكْتُبُونَ
(O erkekler
yazıyorlar)
تَكْتُبُونَ
(Siz erkekler
yazıyorsunuz)
كَتَبُوا
(O erkekler yazdılar)
نُونُ النّسْوَةِ
Müenneslik
nûnu
اكُْتُبْنَ
(Siz
bayanlar
yazın)
يَكْتُبْنَ
(O bayanlar
yazıyorlar)
تَكْتُبْنَ
(Siz bayanlar
yazıyorsunuz)
كَتَبْنَ
(O bayanlar yazdılar)
105
يَاءُ المخُاَطَبَةِ
Muhâtaba
yâsı
اكُْتُبِي
(Sen bayan
yaz
تَكْتُبِينَ
(Sen bayan
yazıyorsun
–
التّاءُ المتَحَرِّكَةُ/تاء الفَاعِلِ
Harekeli
tâ/fâil tâ’sı
كَتَبْتَ/كَتَبْتِ – –
(Sen erkek/bayan
yazdın
كَتَبْتُما
(Siz iki erkek/bayan
yazdınız)
كَتَبْتُنَّ/ كَتَبْتُمْ
(Siz
erkekler/bayanlar
yazdınız)
نا لجَِمَاعَةِ
المتَكَلِّم/ن ا
الفاعِلين
Mütekellim
nâ’sı/Fâil
nâsı
كَتَبْنَا – –
(biz ikimiz yazdık/biz
yazdık)
Aşağıdaki cümlelerde altı çizilmiş olan merfu‘ muttasıl zamirleri
inceleyiniz.
Ayşe ve Hatice dersi anladılar. . عائِشَةُ وخَدِيجَةُ فَهِمَتا الدرسَ
Öğrencilerin hepsi sınavda başarılı oldular. . الطلابُ كلُهُمْ نَجَحُوا فِي الاِمْتِحانِ
Dün gölde yüzdük. . سَبَحْنا فِي الْبُحَيرَةِ أمْسِ
Bayan öğretmenler kızların eğitimine önem veriyorlar. . الْمُعَلّماتُ يَحْرُصْنَ على تَدْرِيسِ البَناتِ
( وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرفِينَ (الأعراف / 31
Yiyin için israf etmeyin. Şüphesiz o israf edenleri sevmez.
Siz ikiniz konuyu iyi anladınız. . أنْتُما فَهِمْتُمَا الْمَوْضُوعَ جَيِّدًا
Bu örneklerin tamamında zamirler malum (etken) fiillere bitiştiklerinden
mahallen merfu‘ fâil konumundadırlar. Aşağıdaki örneklerde ise mechûl
(edilgen) fiile bitiştiklerinden dolayı nâibu’l-fâil (sözde özne) olan zamirler
bulunmaktadır. Bunları dikkatli bir şekilde inceleyiniz.
( اَلَّذينَ اُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ اِلَّاۤ اَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللّٰهُ (الحاج / 40
O müminler ki tamamen haksız yere, sırf “Rabbimiz Allah’tır”
dediklerinden ötürü yerlerinden yurtlarından kovulmuşlardı. ( اُخْرِج fiili
mechûl olduğundan ona bitişen ( و) zamiri de nâibu’l-fâil olmaktadır.)
( هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَد۪يدًا (الأحزاب / 11
106
İşte orada müminler çetin bir imtihana tâbi tutulmuş, şiddetle silkelenmiş
ve kuvvetli bir şekilde sarsılmışlardı.
Yaptığım işten dolayı ödüllendirildim. . كُوفِئْتُ عَلَى عَمَلِي
Merfu‘ muttasıl zamirler ismini ref, haberini nasb eden ( كانَ ) ve
benzerlerinden (nâkıs fiillerden) birisine bitiştikleri zaman nâkıs fiilin ismi
olmak üzere yine merfu‘ olurlar. كَانَا طَالِبَيْنِ (o iki (erkek) öğrenci idi)
örneğinde ( كَانَ ) nâkıs fiil ve tesniye elifi ( ا), (كَانَ )nin ismi ve (mahallen)
merfu‘dur. ( طَالِبَيْنِ ) kelimesi ise ( كَانَ )nin haberidir ve tesniye olduğu için ( ي) ile
mansûbtur. كَانَتَا مُعَلِّمَتَيْنِ (o iki (bayan), öğretmen idiler) ve كَانُوا مُؤْمِنِينَ (O
erkekler mümin idiler) örneklerindeki ( ا) ve ( و) için de aynı durum söz
konusudur.

Aşağıdaki cümlelerde geçen merfu‘ muttasıl zamirleri belirleyiniz.
ِمْ إلى الْمَسْجِدِ الأقْصَى حَتّى أمَرَهُم اللهُ بأَنْ يَتّخِذوا الْمَسْجِدَ الحَْرامَ قِبْلَةً