Yıl: 2012

Bir de vaktiyle yapılmış tartışmaların, söylenmiş sözlerin tekrarı söz konusu. Bazı yazarların yeni uyandıkları anlaşılıyor.

Konuşulmuşa ve tartışılmışa örnek olarak birkaç yıl önce verdiğim cevap ve yazdığım yazıdan alıntılar yapacağım:

Siyasal İslâmcılık bitti mi, niçin?

Siyasal İslâmcılık nisbeten yeni bir terim, İslâm’ın mensuplarından istediklerinden bir kısmının, belli bir dönemin şartları içinde öne alınmasıyla ve gerçekleştirilme stratejileriyle ilgili. Bu bir kısmından maksat da İslâm’ın siyasî, sosyal, hukukî ve ekonomik talepleridir. “Bütün olmadan parça da olmaz” düşüncesinden yola çıkan İslâmcılar, “inancın, ibâdetin, eğitimin, medeniyetin olabilmesi için siyasî iktidarın da müslümanların elinde olması gerekir” diyorlardı. Bu düşünce dün de, bugün de yanlış değildir, ancak müslümanların bütün misyonu, siyasî iktidar şartına bağlı değildir, siyasî iktidar başkalarının elinde olduğu zaman da İslâm, müslümanlar ve onların insanlığa rahmet olan dîni temsil ve tebliğ vazifeleri devam eder. Ben buna da İslâmcılık dediğim için “İslâmcılık bitmez” diyorum. İslâmcılığın muhtevâsını yalnızca siyasî iktidar ile sınırlamak doğru değildir, hiçbir devrin İslâmcısı da dâvâsının sınırını böyle çizmemiştir. Dün siyasî iktidar da müslümanların elinde olsun diye çalışanlar, bu amaçlarına eremedikleri zaman ve zeminlerde yine İslâmcı olarak misyonlarını -geri kalan alanlarda, ama iktidar mücadelesinden de vazgeçmeden- sürdürüyorlardı. Bugünün müslümaları -ki bana göre hepsi aynı zamanda İslâmcıdır, işte bunların bir kısmı- yaşadığımız dünyanın şartları içinde, yeni bir siyasî İslâmcılık çizgisi/hedefi belirlediler: Demokratik, laik, çoğulcu bir düzen içinde (bunlar müslümanların talebi değil, verili şartlardır), başkalarının hak ve hürriyetlerine zarar vermedikçe İslâm’ı, azamî ölçülerde yaşamak; bunun içinde bütün şubeleriyle sosyal hayat da vardır…

Olivier Roy gibi bazı yazarlara göre “siyasi İslam” iflas etmiştir ve artık “post İslam” dan söz etmek gerekir. Yine yerli ve yabancı birçok yazara göre “İslamcılar değişmiş, davalarını terk etmiş, sekülerleşmiş ve küreselleşen dünyaya uyum sağlamışlar, batılı manada demokrat olmuşlardır, bu demokrasiden başka yol yoktur…”

Bu iddiaların iki kusurdan kaynaklandığı için gerçeği yansıtmadığını düşünüyorum: 1. Olanı değil, olmasını istediklerini düşünüyor, kuruyor ve yazıyorlar. 2. İslam’ın özü, tabiatı ve müminlerin hayatındaki yeri konusunda bilgi eksikleri var, dışa (mesela son isyan hareketlerindeki sloganlara ve pankartlara, İslamcıların görünmemelerine) bakarak hükme varıyor, isabetsiz genellemeler yapıyorlar.

İslam her değişime olumsuz bakmıyor, her değişimi yasaklamıyor, İslam’ın amaçları doğrultusundaki değişimi (gelişmeyi, iyileşmeyi, kemale ermeyi) teşvik ediyor; ama bozulma manasında değişmeyi istemiyor, bu değişmeye karşı tedbir alınmasını istiyor.

Müslüman (Müslim) ve mümin terimleri baştan beri vardır, ama İslamcı terimi, bir siyasi ideoloji olarak ikinci meşrutiyetten sonra konuşulmaya başlanmıştır; yani yenidir. Bütün zamanlarda ve bir zamandaki bütün dünyada tektip bir İslamcı yoktur. Müminleri İslam dairesinden çıkarmayan farklı İslam anlayışları hep olduğu gibi farklı İslamcılar da olmuştur. İslamcı olmanın en önemli ayırıcı özelliği “dinin etki alanı” ile ilgilidir ve İslamcı laik olamaz.

Daha önce niçin siyasi bir dava olarak İslamcılık yoktu?

Çünkü İslam dünyasında “din ile dünyanın, din ile siyasetin, din ile devletin ayrılması, ayrı olduğu” şeklinde bir düşünce de uygulama da yoktu. Müminlerin bütün inanç ve davranışları -yorumlar isabetli olsun olmasın- dine dayandırılıyor, meşruiyetini dinden alıyordu. Bazılarının iddia ettiği gibi Selçuklu’da, Osmanlı’da laiklik nüveleri yoktu; örfî kanunlar, vergiler, teşrifat kaideleri… dinden bağımsız değildi, bütün bunlar “dinin serbest bıraktığı, ülü’l-emre yetki verdiği alanlarda” oluyordu ve meşruiyetini yine dinden (dinin verdiği yetki ve imkandan) alıyordu.

İslam dünyasında “yenileşme hareketleri” Batı’nın etkisiyle başladı, bazıları Müslümanları dinin geri bıraktığını iddia ettiler, batılılaşmadan yana olanlar dini asgari sınırlara indirmek (iman ve ibadetler dışında kalan hayattan dini çıkarmak) ve medeniyet değiştirmek istediler. Yenileşmeyi ve değişmeyi istemekle beraber bütün şümulüyle dinden vazgeçmeyenler ise -ki, bunlara geniş manada İslamcılar diyebiliriz- ictihad ve tecdidi devreye sokarak hem Müslüman kalmak hem de çağdaşlaşmak istediler. Kalın çizgilerle ayırırsak ortaya Batıcılar ve İslamcılar diyebileceğimiz iki gurup çıktı…

Müslümanları medeniyet ve düzen değiştirmeye zorlayanlar hep batıcılar oldu, güç olarak da askeri kullandılar. Asker ya demokrasiyi yıkarak doğrudan duruma el koydu veya demokrasi maskesi altında asker destekli sivil otoriteler duruma hakim oldular; yani halkın iradesini engellediler.

İşte İslamcılarda bazılarının gördüğü, görmek ve göstermek istediği değişikliğin -ki, bu taktik değişikliğidir- sebeplerinden biri budur. İslamcılar da peygamber olmadıklarına göre elbette ötekilerden etkilenme de söz konusudur.

Hayrettin Karaman

Kıvrılıp bükülerek giden yollarında araç hareketliliği hiç eksilmeyen, modern zamanların seküler mabetleri olan alışveriş merkezlerinin bulunduğu caddelerinin hıncahınç insanla dolu olduğu bir kadim kent… Bu yönüyle alabildiğine karmaşık, alabildiğine hareketli, alabildiğine bu dünyaya ait bir kent Bursa. Ne araçların akışı bitiyor ne de insanların bir o yana, bir bu yana devinimleri. İnsanı alıp giden bu akışa kapılıp yitmemek o kadar zor ki… “Mahşer nedir” diye sorsalar birine ve o da Bursa’nın bu hareketliliğini gösterip “Şunun gibi bir şey işte!” dese, yalan söylemiş olur mu bilmem.

Bursa’ya kalp gözüyle bakmak gerek!

Ama bu, Bursa’nın ilk bakıldığında görünen makyajlı yüzüdür. Bu yüz, Bursa’nın, mahremini meraklı gözlerden sakınmak için yüzüne taktığı iğreti bir maskedir aslında. Kenti tanıyıp da, onun kılcal damarlarında yürümeye başladığınızda, sizi bir değil, birden fazla paralel hayatın yaşandığı bir sakin dünyanın beklediğini büyük bir şaşkınlıkla görüverirsiniz. Bu dünyanın ilk özelliği sakinliğidir. Bu paralel dünyada hayat, sindirilerek yaşanılır. Telaş yoktur. Her şey sekinet ve huzur üzeredir. Bir şey yapılırken düşünülerek yapılır ve yapılan şeyler üzerinde de düşünülür. Yapılan her şey ya huzur verir ya da hüzün; ama illa ki her şeyin bir karşılığı olur ruhlarda. Öyle hemen tüketilip bitirilmez, bilinir ki sözlerin de bir tarihi vardır, onlar da bir yerden gelip bir yere gitmektedir. Bilinir ki önce söz vardı ve söz kutsaldı.

Bir de böyle bir yönü vardır Bursa’nın. Velhasıl, tanımak için bakmak gerekir Bursa’ya; dünya gözüyle değil, kalp gözüyle bakmak gerekir. Bakıldığında, çok basit görünen birçok şeyin bile, aslında içinde nasıl derinlikler barındırdığı ortaya çıkar. Tıpkı Ulu Cami’nin minberinde olduğu gibi.

Ulu Cami, Bursa’nın kalbi olarak bilinir. Şehrin merkezinde o vardır ve hayat, o merkezden başlayarak gümrah bir şekilde yayılır çevreye doğru. Dıştan bakıldığında insanda hayranlık uyandıran bu heybetli caminin içine girildiğinde, bu heybet, yerini huzura terk eder. Ve sonra gözler caminin içini tarar; biraz duvarlarda, biraz kubbede dolaştıktan sonra bir de minbere değer o göz.

Ulu Cami’nin minberi: Dünya içinde dünya

Ulu Cami’nin minberi, ceviz ağacından kütük kündekâri işçiliği ile yapılmış. Kısım kısım işlenen motifler, geçmeler açılarak minberin alnına kenetlenmiş. Hiç çivi kullanılmayan bu minberde, muhtemelen 6666 parça abanoz kullanılmış. Minberin süslemelerine bakıldığında ise, bunların sadece göze hoş görünme amaçlı sıradan süslemeler olmadığı, her süslemenin bir anlamı olduğu ortaya çıkar.

Mesela minberin doğu cephesine, küresel motifler biçiminde dokuz gezegen ve Güneş Sistemi yerleştirilmiştir. Hem de orijinal sistemine uygun sıralanışına göre olmuştur bu yerleştirme… Güneş Sisteminin arka tarafına yıldızlar ve kuyruklu yıldızlar eklenerek sistemin bütünlüğü sağlanmıştır.

Minberin alt eşikleri de bu ustalıktan nasibini almış. Minberin alt eşiklerinin hem doğu hem de batı taraflarına on ikişer kapı yerleştirilmiş. Toplamda yirmi dört olan bu kapı sayısı, yirmi dört Türk boyunu sembolize etmektedir.

Daha birçok ayrıntıyı bağrında saklayan bu minber bile, önce kendisinin, sonra da Bursa’nın görünüşte basit ama gerçekte nasıl da derin ve gizemli bir dünya olduğuna dair harika bir örnektir. Elhasıl, görmek için bakmayı bilmek gerek, kalp gözü gerek. Bursa, ehl-i dilin keşfini bekliyor dersek pek de yalan söylemiş olmayız sanırım.

Ahmet Serin

Dünyabizim

Davutoğlu, Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez, Irak Sünni Vakıflar Divanı Başkanı Abdul Gafur El Sammari ve Şii Vakıflar Divanı Başkanı Salih Haydari ile iftar yemeğini de kapsayan bir görüşme gerçekleştirdi.

Görüşmenin ardından misafirleriyle birlikte gazetecilere açıklama yapan Davutoğlu, Sammari ile Haydari’nin Türkiye’ye “önemli bir mesaj” ile geldiklerini belirterek, “Orta Doğu’da son dönemde çıkarılmaya çalışılan mezhep gerilimlerine karşı Sünni ve Şii alimlerin, dini mercilerin ortak tavır alması konusunda mutabakat sağladık” diye konuştu.

Suriye‘deki çatışmaların bir an önce durması için güçlü bir mesajı İstanbul’dan iletmek istediklerini vurgulayan Davutoğlu, “Buradan, bütün kardeş kavgalarının son bulması için çağrıda bulunuyoruz” dedi.

Davutoğlu, Suriye‘deki kutsal mekanların korunması, buralara karşı herhangi bir saldırıda bulunulmaması çağrısı yaparak, “Özellikle Halep’te süren ağır bombardımandan zarar görecek bütün kutsal mekanların korunması çağrısında bulunuyoruz. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti olarak Şam-ı Şerif’teki bütün kutsal mekanlara saygı gösterilmesi çağrısında bulunuyoruz. Bütün bu mekanlar bizim ortak mirasımızdır” şeklinde konuştu.

Kutsal mekanların korunması için İİT zirvesinde girişim

İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) zirvesine katılmak üzere bu gece Cidde’ye hareket edeceğini belirten Davutoğlu, “İİT toplantısında da bu konuda bir girişimde bulunacağız. Bütün dini mekanlara saygı gösterilmesi ve çatışmalardan bu mekanların etkilenmesini önleyecek her türlü tedbirin alınmasını sağlayacak bir karar alınması için çalışacağız” dedi.

Irak‘ın son 9 yılda mezhep gerilimi nedeniyle büyük acılar yaşadığını, hem çok büyük ölçüde insan kaybı olduğunu hem de birçok kutsal mekanın saldırılarda zarar gördüğünü belirten Davutoğlu, şunları söyledi:

“Bu kötü tecrübeyi bizzat yaşayan sayın Sammari ile Haydari’nin ülkemize gelip birlikte böyle bir teklifte bulunmalarından, Suriye‘de de benzer şeylerin yaşanmaması için girişimde bulunmalarından dolayı kendilerini tebrik ediyorum. Türkiye, hangi dine veya mezhebe ait olursa olsun, kutsal mekanların korunması için her türlü girişimde bulunacaktır.”

Görmez: “Ortak mirası korumak ortak vazifemiz”

Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez de 10 gün önce Türkiye’ye gelen Sammari ve Haydari ile “kardeş kavgasını durdurma konusunda din adamlarının üstüne düşen vazifeyi” tartıştıklarını söyledi.

Mabetleri korumanın, Müslümanların Hz. Muhammed’den devraldığı bir vazife olduğuna işaret eden Görmez, “İslam dini, gönülleri ayırmaya değil, birleştirmeye gelen bir dindir. Ortak mirası korumak ortak vazifemiz” diye konuştu.

Şii Vakıflar Divanı Başkanı Salih Haydari de silahlı grupların İslam dünyasındaki bazı mabetleri havaya uçurma planları yaptıklarını öğrenince Türkiye’ye geldiklerini ve Türk hükümetinden mabetlerin korunması mesajını dünyaya iletmesi için yardım istediklerini söyledi.

Haydari, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin fark gözetmeden Irak‘taki ve bölgedeki herkese eşit davranması ve samimiyetle yaklaşması bizi memnun etmiştir. Sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz” diye konuştu. 

Beyazıt, Süleymaniye ve Sultanahmet gibi semtlerdeki camiler cemaatsiz kaldı. Sultanahmet ve Beyazıt gece geç saatlere kadar hareketli iken bu bölgedeki camilerde teravih namazı çok az insanla kılınıyor. Beyazıt Meydanı’nın yanı başındaki Kâtip Sinan Camii imamı Hüseyin Kanatsız, bu duruma neden olarak evlerin tamamının otel ve işyerlerine dönüşmesini gösteriyor. İstanbul’un Beyazıt, Sultanahmet ve Süleymaniye gibi semtlerini tanımlamak için kullanılan ‘Dersaadet’ bölgesi, Ramazan’ı buruk yaşıyor. Tarihî yarımadadaki yaklaşık 300 caminin bahçesi ve etrafındaki restoranlar iftarda doluyor. Ancak camilerde aynı coşku yok. Nüfusun azalması, evlerin otel ve işyerine dönüşmesi sebebiyle teravih namazlarında tek saf dahi olmuyor. Sadece 4 kişiyle teravih kılınan Beyazıt’taki Kâtip Sinan Camii’nin 30 yıllık imamı Hüseyin Kanatsız, “1980-90’larda camimiz tıklım tıklım olurdu. Ama şimdi garip kaldı.” diyor. 

1980’lere kadar öğrenci evleri, yurtlar ve evlerle dolu bu mekânlar, ticaretin yoğunlaşmasıyla yerini dükkânlara ve ticaret merkezlerine terk etmiş. Camide saf tutup 4 kişilik teravih cemaatine katıldığımız Kâtip Sinan’ın imamı Hüseyin Hoca anlatıyor: “Bu çevreler üniversiteye yakın olduğu için eskiden beri talebeler ve talebe evleri de çok burada. Burası cıvıl cıvıldı 1980’lerde. Camimizde Kur’an kursları yapılır, öğrencilerimizin derslerine takviye dersleri tertiplenirdi. Cami cemaatindeki insanlarla, mahalle sakinleriyle sohbetler gerçekleştirilirdi. Ama şimdi biraz garip oldu. İnşallah bu güzide mekânlar, tekrar eski haline gelir diye ümit ediyoruz.” 

İmam Hüseyin Kanatsız’ın anlattıklarını teyit eden en önemli bilgiler, aslında ilçenin nüfus kayıtlarına ve demografik değişimine de yansımış. Örneğin Sultanahmet Mahallesi olarak kayıtlarda yer alan bölgede, kayıtlı nüfus sadece bin 183 kişi. Beyazıt, Molla Fenari, Mercan ve Mesihpaşa gibi mahallelerin nüfusu ise 30’lu ve 70’li sayılarla ifade ediliyor. 1950’de 1 milyon 160 bin nüfuslu İstanbul’un en büyük ilçelerinden biri olan Eminönü’nde yaşayan kişi sayısı 123 bin. 1980’li yıllarla birlikte sürekli bir düşüş yaşayan bu rakam, 2010’da 39 binlere kadar düşmüş. Toplamda 300 civarında caminin yer aldığı tarihî yarımadadaki nüfus ile cami sayısı arasındaki orantı ise bu rakamlar göz önüne alındığında dikkate değer. 

Eminönü, ticari olarak İstanbul’un en hareketli bölgesi. Sabah 7’den itibaren başlayan ticari hareketlilik esnafın kepenk kapattığı 21’e kadar sürüyor. Teravihlerin 22’de başlayıp 23’e kadar sürdüğü bir ortamda camilerin cemaatsizliğine bir anlam vermek belki mümkün. Katip Sinan Camii imamı Kanatsız bu durumu, “30 sene önce buralar meskûn mahallerdi ve yüzde yüz oturma semtiydi. Buradaki camilerin önceleri gerçekten mazbut ve seçkin bir cemaati vardı. Teravihler, sabah ve akşam namazları camimiz tıklım tıklım olurdu. Seksenlerde başlayarak doksanlarla devam eden süreçte burası tamamen boşalıp işyeri oldu. Bu bakımdan cemaatimiz burada gündüz geliyor. Birkaç senedir Ramazan’ın yaz mevsimine denk gelmesinden dolayı buralar biraz garip kaldı.” şeklinde açıklıyor. 

Vakti zamanında Kâtip Sinan Camii’nin çok güzel bir cemaati olduğunu ifade eden Kanatsız, aynı zamanda caminin çok meşhur bir hocası olduğunu da dile getiriyor ve devam ediyor:“Bir hocamız vardı Kemal Hoca. Buradaki cemaatin babası gibiydi. Talebelere de çok sahip çıkardı.” 

Kâtip Sinan Camii, örneklerden sadece birisi. Hatırı sayılır mekânlardaki cemaat azlığının sebebi sadece yerleşim yeri olmamalarından kaynaklanmıyor aslında. Belediyeler ve bölgedeki sivil toplum kuruluşları Ramazan’ı eğlencelerin ötesine taşıyamıyor. Özellikle Süleymaniye ve Sultanahmet’te Ramazanlar, bu tehlikeyle karşı karşıya. 

Aracın amaç yerine geçmesiyle birlikte, manevi havası yüksek mekânların sahip olduğu kutsal yön, dünyevi yöne kurban ediliyor. Bu mekânlar sadece bir mesire alanı, bir yeme-içme yeri olarak lanse ediliyor. Ramazan’ın hakkıyla yaşanabilmesi için ise daha bilinçli birlikteliklere zemin hazırlanması gerekiyor.