Ba harfi cerrinin 14 manasını bilmemiz bizlere yeterlidir şimdilik.
اِلْصَاقْ (İlsak) Bitiştirme Manası: أَمْسَكْتُ بِزَيْدٍ “Zeyd’e yapıştım” cümlesinde بِزَيدٍ carr ve mecrurdur. بِ harfi cerrdir, زَيْدْ ise harfi cerrin meksur olan mecrurudur. مَرَرْتُ بِزَيْدٍ “Zeyd’e uğradım” cümlesinde بِزَيدٍ carr ve mecrurdur. بِ harfi cerrdir, زَيْدْ ise harfi cerrin meksur olan mecrurudur. Yani -e, -a gibi bitişme manası ihtiva eder. بِكَ “Sana”, بِهِمْ “Onlara” gibi zamirlere de bitişir. آمَنْتُ بِاللهِ “Allah’a iman ettim” cümlesinde failin yapmış olduğu iş, meful konumda olan بِاللهِ carr-mecruruna teâlluk eder. Bu teâlluku sağlayan بِ harfi cerridir.
اِسْتِعَانَه (İstiâne) Yardım Manası: كَتَبْتُ بِالْقَلَمِ “Kalem ile yazdım” cümlesinde yazma işi kalem ile yapılmıştır, yani kalem yardımı iledir. Bunu بِ harfi cerri ile ifade etmek mümkündür.
تَعْدِيَّتْ (Ta’diye) Geçişlilik Manası; بِ harfi cerri önüne gelmiş olduğu isme teâlluk eden failin fiilini müteaddi yapar. ذَهَبْتُ بِزَيْدٍ “Zeyd’e gittim” cümlesini “Zeyd’i gönderdim” diye de anlayabiliriz. Eğer söylemek istediğimiz “Zeyd’i gönderdim” manası ise bu بِ harfi cerri tadiyyet içindir. Cümlemizin aslı اَذْهَبْتُ زَيْدًا “Zeyd’i gönderdim” şeklindedir.
مُقَابَلَه (Mukabele yani عِوَضِيَّتْ) Karşılık Manası; بِعْتُ هَذَا الْكِتَابَ بِأَلْفِ دِرْهَمِ “Bu kitabı 1000 dirheme sattım” cümlesinde ki بِ harfi cerri mukabele manasındadır.
تَبْعِيضْ (Teb’iz) Baziyyet Manası; Genelde مِنْ harfi cerri min-i teb’iz diye tesmiye edilse de بِ harfi cerri de bu tanıma girebilir. عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللهِ “O bir pınar ki Allahın kulları ondan (pınardan) içer” İnsan suresi 6. ayet-i celilesindeki بِهَا carr ve mecrurundaki بِ harfi cerri aslında مِنْ manasındadır.
مُصَاحَبَتْ (Bir olma) Sahiplik Manası; Yani بِ harfi cerri مَعَ manasında kullanılır. وَ قَدْ دَخَلُوا بِالْكُفْرِ “Küfür ile girmişlerdi..” maide suresi 61. Ayet-i celilesindeki بِالْكُفْرِ lafzındaki بِ harfi cerri burada مَعَ manasında kullanılmıştır.
مُجَاوَزَتْ Mucavezet Manası; فَسْئَلْ بِهِ خَبِيرًا “Haberdar olandan sor” Furkan suresi 59. Ayet-i celilesindeki بِهِ car ve mecruru “ondan” manasını içerir. Yani -den, -dan eki yerine harfi cerr kullanılmıştır. Esası عَنْهَا “ondan” şeklindedir.
ظَرْفِيَّتْ Zarfiyyet Manası; Tıpkı فِي “içinde” harfi cerri gibi amel eder. وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللهِ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ “Andolsun siz zillet (az asker, az silah vs.) içerisindeyken bedirde Allah size yardım etti” Ali imran 123. Ayet-i celilesindeki بِبَدْرٍ carr ve mecruru Bedir’de manasındadır. Aslı فِي بَدْرٍ şeklindedir. İkinci misal; نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ “Onları seherde (seher vaktinde) kurtardı” Kamer suresi 34. Ayet-i celilesindeki بِسَحَرٍ “Seherde” carr ve mecrurundaki harfi cerr olan بِ harfi فِي “içinde” harfi cerri gibi amel etmiştir.
بَدَلْ Bedel Manası; مَا يَسِرُّنِى أَنَّ لِي بِهَا حُمْرَ النَّعَمِ “Onların kırmızı devesinin olması beni mutlu etmez” cümlesindeki بِهَا carr – mecrurundaki harfi cerr olan بِ harfi onların kırmızı develere sahip olmalarından bedeldir.
اِسْتِعْلاَءْ (İsti’la) Üzerinde Manası; Aslında عَلَى “üzerinde” manası taşır. وَ مِنْ اَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ “Ehli kitaptan öyle kimseler vardır ki; kendisine bir kantar emanet etsen onu sana eksiksiz öder” Ali imran 75. Ayet-i celilesinde بِقِنْطَارٍ lafzındaki ba harfi cerri عَلَى manasındadır.
سَبَبِيَّتْ Sebebiyyet Manası; فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ “Buna rağmen vermiş oldukları misakı bozduklarından onları lanetledik” Maide suresi 13. Ayet-i celilesindeki بِمَا lafzındaki ba harfi cerri مَا ile birleşince sebep ile, şey ile manaları katar. Sebebi baştaki فَ harfi katar birazda. فَ yani önceden olan bir şeye karşın manasını da katar.
تَأْكِيْدْ (Te’kid) Kuvvetlendirme Manası; Tekid manasında zaid olması muhtemeldir. وَ كَفَى بِاللهِ شَهِيدًا “Ve şahid olarak Allah yeter” nisa suresi 79. Ayet-i celilesindeki بِاللهِ lafzındaki ba harfi zaiddir ve كَفَى lafzının tekididir.
قَسَمْ (kasem) Yemin Manası; قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ “Dedi ki senin izzetine yemin ederim ki, ben de onların hepsini azdıracağım” Sad suresi 82. Ayet-i celilesindeki بِعِزَّتِكَ “senin izzetine and olsun” cümlesindeki “and, yemin” ba harfi cerri sayesindedir.
اِنْتِهَاءْ Yönelme Manası; وَ قَدْ اَحْسَنَ بِي “Bana iyilik etti” Yusuf suresi 100. Ayet-i celilesindeki بِي “bana” demektir. Aslı إِلَّيَّ şeklindedir.