İrabı anlamak isteyen herkesin 100 şeyi bilmesi lazımdır. Bu 100 şeyden 60 tanesine AMİL , 30 tanesine MAMUL , 10 tanesine de İRAB denir.
AMİLLER :
Cümle içinde kelimenin son harekesini belirleyen kelimelere AMİL denir. İki kısımdır. A ) lafzi amiller B ) manevi amiller.
Lafzi amiller de 2 kısımdır. 1) semai amiller 2) kıyasi amiller .
SEMAİ LAFZİ AMİLLER : adet olarak 49 tanedirler ve 5 bölüme ayrılırlar.
Semai : bir kaidesi olmayan , araplardan duyulan demektir. Kıyasi : kaidesi olan.
Lafzi : dille söylenen demektir.
A – ( semai lafzi amillerden birincisi ) : bir ismin sonunu cerr ( esre ) eden harflerdir ki bu harflere “ harfi cerr” ve “harfi izafet” denilir. Bunlar 20 tanedirler.
1- (ﺐ ) “ BA” harfidir .
örnek : ﻪﻟﻟﺎﺑﺖﻧﻣﺁ (amentu billahi) (ALLAH a inandım) gibi.
2- ( ﻥﻣ ) “ min” harfidir .
örnek : ﺏﻧﺬﻝﻛﻥﻣﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin ) ( bütün günahlardan tövbe ettim) gibi.
3- ( ﻰﻟﺇ ) “ ila” harfidir.
Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻰﻟﺇﺖﺑﺗ ( tubtu ilallahi teala ) ( ALLAH TEALA ya tövbe ettim ) gibi.
4- ( ﻥﻋ ) “an” harfidir.
Örnek : ﻢﺍﺭﺣﻟﺍﻥﻋﺖﻓﻓﻛ ( kufiftu anilharami ) ( haramdan men edildim) gibi.
5- ( ﻰﻟﻋ ) “a’la” harfidir.
Örnek : ﺐﻧﺫﻣﻞﻛﻰﻟﻋﺔﺒﻮﺗﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu ttevbetu ala kulli muznibin ) ( her günahkar üzerine tövbe etmek vaciptir ) gibi.
6- ( ﻞ ) “lam” harfidir.
Örnek : ﻲﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺪﻳﺒﻋﺎﻧﺃ ( ene ubeydun lillahi teala ) ( ben ALLAH TEALA nın – için – kulcağızıyım) gibi.
7- ( ﻰﻔ ) “fi” harfidir.
Örnek : ﺔﻧﺟﻠﺍﻰﻔﻊﻳﻂﻣﻠﺍ ( el muti u fi l cennet i ) ( itaat eden cennettedir) gibi.
8- ( ﻚ ) “kaf” harfidir.
Örnek : ﺊﺷﻪﻟﺛﻣﻛﺲﻳﻟ ( leyse ke mislihi şeyun ) ( O nun benzeri gibi hiçbir şey yoktur ) gibi.
9- ( ﻰﺗﺤ ) “ hatta “ harfidir.
Örnek : ﺖﻭﻤﻟﺍﻰﺗﺤﻲﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺩﺑﻋﺃ ( a’budu llahe teala hatta l mevti ) (ölüme kadar ALLAH TEALA ya ibadet ederim) gibi.
10-( ﺏﺭ ) “rubbe” harfidir.
Örnek : ﻥﺁﺮﻗﻟﺍﻪﻧﻌﻟﻳﻞﺎﺘﺏﺭ ( rubbe talin yel’anuhu l kuran u) ( nice okuyucular vardır ki kuran onlara lanet eder) gibi.
11-( ﻡﺳﻗﻟﺍﻭﺍﻭ ) “ vav” ul gasemi – yemin “vav” ı dır.
Örnek : ﺭﺋﺎﻜﻠﺍﻥﻠﻌﻓﺍﻻﻪﻟﻟﺍﻭ ( vallahi la ef’alenne l kebaire ) ( ALLAH a yemin ederim ki asla büyük günahları yapmayacağım) gibi.
12-( ﻡﺳﻗﻟﺍﺀﺎﺘ ) “ ta” ul gasemi – yemin “ta” sı dır.
Örnek : ﺽﺋﺍﺭﻔﻠﺍﻥﻠﻌﻓﻷﻪﻟﻟﺎﺗ ( tallahi le ef’alenne l feraida) ( ALLAH a yemin ederim ki elbette farzları yapacağım) gibi.
13-( ﺎﺸﺎﺣ ) “haşa” harfidir.
Örnek : ﻢﻠﺎﻌﻠﺍﺎﺸﺎﺣﺲﺎﻧﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke n nasu haşa l alimi ) ( alimler hariç , insanlar helak oldu ) gibi.
14-( ﻼﺧ ) “ hala” harfidir.
Örnek : ﻪﻣﻠﻌﺒﻞﻣﺎﻌﻠﺍﻼﺧﻥﻭﻣﻠﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l alimune hala l amili bi ilmihi ) ( ilmiyle amel edenler hariç , alimler helak oldu) gibi.
15-( ﺍﺩﻋ ) “ada” harfidir.
Örnek : ﺺﻠﺧﻣﻠﺍﺍﺩﻋﻥﻭﻟﻣﺎﻌﻠﺍﻚﻠﻫ ( heleke l amilune ada l muhlısi ) ( ihlaslılar hariç , amel edenler helak oldu) gibi.
16-( ﺫﻣ ) “muz” harfidir.
Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍﻢﻭﻴﺫﻣﻪﺗﻟﻌﻓﺏﻧﺬﻝﻛﻥﻣﺖﺑﺗ ( tubtu min kulli zenbin fealtuhu muz yevmi l buluği ) ( buluğa erdiğim günden beri yapmış olduğum bütün günahlardan tövbe ettim ) gibi.
17-( ﺫﻧﻣ ) “munzu” harfidir.
Örnek : ﻍﻭﻟﺒﻠﺍﻢﻭﻴﺫﻧﻣﺓﻭﻠﺼﻠﺍﺏﺠﺗ ( tecibu s salatu munzu yevmi l buluği ) ( buluğa erilen günden itibaren namaz farz olur) gibi.
18-( ﻻﻭﻟ ) “levla” harfidir. Kendisine bir zamir bitiştiği zaman harfi cerr olur.
Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍﻚﻠﻬﻠﻪﻟﻟﺍﺔﻣﺤﺭﺎﻳﻙﻻﻭﻟ ( levlake ya rahmetallahi leheleke n nasu ) ( ey ALLAH ın rahmeti , sen olmasaydın elbette insanlar helak olurdu ) gibi.
19-( ﻪﻣﻳﻜ ) “keyme” harfidir. “key” , niçin manasındadır. İstifham “ma” sına dahil olduğunda harfi cerr olur.
Örnek : ﺖﻳﺻﻋﻪﻣﻳﻜ ( keyme asayte ) ( niçin – neden asi oldun ) gibi.
20-( ﻞﻌﻠ ) “lealle” harfidir. Ukeyl kabilesinin lugatında harfi cerr olarak geçer.
Örnek : ﻰﺑﻭﻧﺫﺭﻓﻐﻴﻪﻟﻟﺍﻞﻌﻠ ( leallallahi yağfiru zunubi ) ( umulur ki ALLAH günahlarımı bağışlar ) gibi.
Mesaj: #3
Cvp: Avamil
B – ( semai lafzi amillerden ikincisi ) : İsmini nasb (fetha- üstün) , haberini ref’a ( zamme- ötre) yapan harflerdir. Bunlar 8 tanedir.
1- ( ﻥﺇ ) “ inne “ harfidir.
Örnek : ﺊﺷﻞﻛﻡﻟﺎﻋﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺇ ( inne llahe teala alimu kulli şeyin ) ( şüphesiz ALLAH TEALA her şeyi bilendir) gibi.
2- ( ﻥﺃ ) “enne” harfidir.
Örnek : ﺊﺷﻞﻛﻰﻟﻋﺭﺩﺎﻗﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺃﺪﻗﺗﻋﺍ ( a’tegidu enne llahe teala gadirun ala kulli şeyin ) ( muhakkak ALLAH TEALA nın her şeye kadir olduğuna inanıyorum) gibi.
3- ( ﻥﺄﻜ ) “keenne” harfidir.
Örnek : ﺭﺎﻧﻢﺍﺭﺣﻠﺍﻥﺄﻜ ( keenne lharame narun ) ( sanki haram ateştir) gibi.
4- ( ﻥﻜﻠ ) “lakinne” harfidir.
Örnek : ﺯﺋﺎﻓﻡﻠﺎﻌﻠﺍﻥﻜﻠﻞﻫﺎﺟﻠﺍﺯﺎﻓﺎﻣ ( ma fazel cahilu lakinne l alime faizun) ( cahil kurtulamadı lakin alim kurtulur) gibi.
5- ( ﺖﻴﻟ ) “leyte” dir.
Örnek : ﺪﺣﺍﻞﻛﻟﻖﻭﺯﺭﻣﻡﻠﻌﻠﺍﺖﻴﻟ ( leyte l ilme merzugun li kulli ehadin ) ( keşke , herkes ilimle rızıklanmış olsaydı) gibi.
6- (ﻞﻌﻠ ) “ lealle “ dir.
Örnek : ﻰﺑﻧﺫﺭﻓﺎﻏﻪﻟﻟﺍﻞﻌﻠ ( lealle llahe ğafiru zenbi) ( umulur ki ALLAH günahımı bağışlar) gibi.
Bu 6 tanesine , “ fiile benzeyen harfler” denilir.
7- ( ﻻﺇ ) “ illa “ dır. İstisna-i munkatı’ için olan ﻻﺇ dır .Örnek :
ﺎﻬﻧﻤﺔﺑﺭﻗﻣﺔﻋﺎﻁﻠﺍﻻﺇﺔﻧﺠﻠﺍﻥﻋﺓﺩﻌﺑﻣﺔﻳﺻﻌﻣﻠﺍ ( el ma’sıyyetu muba’idetun an il cenneti illa ttaate mugarribetun minha )
( günah cennetten uzaklaştırıcıdır, ancak itaat ona- cennete yaklaştırıcıdır) gibi.
(Müstesna i munkatı : الا ve kardeşleriyle topluluktan çıkartılmadığı halde bunlardan sonra gelendir.ماجائنيالقومالاحمارا . müstesna i munkatı da لكن manası vardır.o zaman örnek ماجائنيالقوملكنحماراجاء olur. Muğni….)
8 – ( ﻻ ) “ la “ dır. Nefyul cins içindir ; cinsindenden olan bütün fertlerden hükmü kaldıran “la” dır.
Örnek : ﺯﺋﺎﻓﺭﺷﻞﻋﺎﻓﻻ ( la faaile şerrin faizun ) (hiçbir şerr işleyen kurtulamaz. )
Mesaj: #4
Cvp: Avamil
C – ( semai lafzi amillerden üçüncüsü ) : ismini ref’a ,haberini nasb eden harflerdir. Bunlar 2 tanedir ve bunlara ﺲﻳﻟ (leyse) ye benzeyen denir. Çünkü ﺲﻳﻟ (leyse) manasındadırlar.
1- ( ﺎﻣ ) “ ma” .
örnek : ﻥﺎﻜﻣﺑﺎﻧﻜﻣﺘﻣﻪﻠﻠﺍﺎﻣ ( ma llahu mütemekkinen bi mekanin ) ( ALLAH (c.c.) , her hangi bir mekanda yerleşik değildir – olmadı)
2- ( ﻻ ) “ la “ .
örnek : ﻪﻠﻠﺎﻬﺑﺎﺷﻣﺊﺷﻻ ( la şey un müşabihen lillahi teala ) ( Allah Teala ya benzeyen bir şey olmadı )
NOT : ﻻ harfi için verilen örnek uygun değildir. Kitabın aslına bağlı kalmak için örnekleri değiştirmiyoruz. Çünkü burada leyse ye benzeyen “la” değil , cinsinden hükmü nefyeden “la” kullanılmalıdır . ikisinin arasında bariz farklar vardır. Yani leyse ye benzeyen “la” ile cinsten hükmü nefyeden “la” arasında.
( MA leyse ye daha kuvvetli benzediği için( 1- hem olumsuzluk için hemde şimdiki halin olumsuzluğu için kullanılır. 2- haberine “ba” bitişir.
( مازيدبمنطلق ) leyse gibi hem marifede hem de nekirede amel eder.
مازيدمنطلق – لارجلخيرأمنك
LA daha az benzediği için , ( 1- sadece olumsuzluk içindir.şimdiki halin olumsuzluğu için kullanılmaz.2- haberine “ba” bitişmez.) sadece nekirede amel eder. لارجلأفضلمنك
Leyse ye benzeyen LA ile cinsi nefyeden LA arasındaki fark açıktır.
a) lafzen amelleri zıttır.
b) manen ise , cinsini nefyeden LA da recul cinsinden hiç kimse senden daha faziletli değildir, leyse ye benzeyen LA da ise başka biri senden faziletli olabilir manası vardır… şerhul muğni kitabı…)
D – ( semai lafzi amillerden dördüncüsü ) : Fiili muzariyi nasb eden harflerdir ki 4 tanedirler.
1- ( ﻥﺃ ) “ en” harfidir. Cümleyi mastara çevirir. Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻊﻳﻁﺍﻥﺃﺏﺣﺍ ( uhibbu en utiia llahe teala) ( Allah Teala ya itaat etmemi severim) .
2- ( ﻥﻠ ) “ len “ harfidir. Tekidi nefyi istikbal ,yani gelecek zamanın kuvvetli olumsuzluğu içindir. Örnek : ﻥﻳﺭﻓﺎﻜﻠﻟﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺭﻔﻐﻳﻥﻠ ( len yağfira llahu teala lil kafirine ) ( Allah Teala , asla kafirleri bağışlamayacaktır)
3- ( ﻰﻜ ) “ key “ harfidir. Sebep bildirir. Örnek : ﻡﻠﻌﻠﺍﻝﺻﺤﺍﻰﻜﺭﻤﻌﻠﺍﻞﻭﻁﺏﺣﺍ ( uhibbu tuulel umri key uhassıle l ilme ) ( ilim tahsil edebilmem için ömrün uzun olmasını severim)
4- ( ﻥﺫﺇ ) “ izen “ harfidir. Örnek : ( “Allah Teala ya itaat ediyorum” diyen kimseye cevaben söylediğin şu cümle gibi)
ﺔﻧﺟﻠﺍﻞﺧﺪﺘﻥﺫﺇ ( izen tedhule l cennete ) ( o halde – öyleyse cennete girersin).
E – ( semai lafzi amillerden beşincisi ) : Fiili muzariyi cezm eden harflerdir ki bunlar 15 tanedir.
1- ( ﻡﻟ ) “ lem” harfidir.
Örnek : ﺩﻠﻭﻳﻢﻟﻭﺩﻠﻴﻡﻟ ( lem yelid ve lem yuled) ( doğurmadı ve doğurulmadı) .
2- ( ﺎﻣﻟ ) “ lemma” harfidir.
Örnek : ﻯﺭﻤﻋﻊﻓﻧﻳﺎﻣﻟ ( lemma yenfa’ umri) ( henüz ömrüm fayda vermedi).
3- ( ﺭﻣﻷﺍﻢﻻ ) “ emir lam ı” dır.
Örnek : ﺎﺣﻠﺎﺼﻼﻤﻋﻞﻣﻌﻴﻟ ( li ya’mel amelen salihan) ( salih amel yapsın).
4- ( ﻻ ) “ nehy lam ı “ dır.
Örnek : ﺐﻧﺫﺗﻻ ( la tuznib) ( günah işleme).
Bu dört tanesi sadece bir fiili muzariyi cezm ederler.
5- ( ﻥﺇ ) “ in “ harfidir.
Örnek : ﻚﺒﻭﻧﺫﺭﻓﻐﻳﺏﺗﺗﻥﺇ ( in tetub yuğfer zunuubuke) ( eğer tövbe edersen günahların bağışlanır).
6- ( ﺎﻣﻬﻣ ) “ mehma “ dır.
Örnek : ﻪﻧﻣﻞﺋﺳﺗﻞﻌﻓﺘﺎﻣﻬﻣ ( mehma tef’al tus’el minhu ) ( her ne yaparsan ondan sorulursun).
7- ( ﺎﻣ ) “ ma “ dır.
Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺩﻧﻋﻩﺩﺠﺗﺮﻳﺨﻥﻣﻞﻌﻓﺘﺎﻣ ( ma tef’al min hayrin tecid hu ind allahi teala) ( hayır olarak ne yaparsan , ALLAH teala yanında onu bulursun).
8- ( ﻥﻣ ) “ men “ dir.
Örnek : ﺎﻴﺠﺎﻧﻦﻜﻳﺎﺣﻠﺎﺼﻼﻤﻋﻞﻣﻌﻴﻥﻣ ( men ya’mel amelen salihan yekun naciyen) ( kim salih amel yaparsa o kurtulan olur).
9- ( ﻥﻴﺃ ) “ eyne “ dir.
Örnek : ﺖﻮﻣﻠﺍﻚﻜﺭﺩﻳﻥﻛﺘﻥﻴﺃ ( eyne tekun yudrikkel mevtu) ( nerede olursan ol ölüm sana yetişir).
10- ( ﻰﺗﻣ ) “ meta “ dır.
Örnek : ﻚﻟﻬﺗﺩﺴﺤﺘﻰﺗﻣ ( meta tahsud tuhlik) ( ne zaman hased edersen helak olursun ) .
11- ( ﻰﻧﺃ ) “ enna “ dır.
Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻚﻣﻠﻌﻳﺏﻧﺫﺗﻰﻧﺃ ( enna tuznib ya’lemkallahu teala) ( nerede günah işlersen işle Allah Teala seni bilir).
12- ( ﻯﺃ ) “ eyyu” dur.
Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻪﺿﻐﺒﻴﺭﺒﻛﺗﻳﻢﻟﺎﻋﻯﺃ ( eyyu alimin yetekbber yubğizhullahu teala) ( hangi alim kibirlenirse Allah Teala o alime gazaplanır).
13- ( ﺎﻣﺛﻳﺣ ) “ haysuma “ dır.
Örnek : ﻙﻟﻌﻓﺏﺗﻜﻴﻝﻌﻓﻳﺎﻣﺛﻳﺣ ( haysuma yef’al yukteb fi’luke) ( her nerede yaparsan , amelin (fiilin) yazılır).
14- ( ﺎﻣﺫﺇ ) “ iz ma “ dır.
Örnek : ﻚﺗﺒﻭﺘﻝﺒﻗﺗﺏﺗﺗﺎﻣﺫﺇ ( izma tetub tugbel tevbetuke) ( ne zaman tövbe edersen tövben kabul olur).
15- (ﺎﻣﺍﺫﺇ ) “ iza ma “ dır.
Örnek : ﺲﺎﻧﻠﺍﺭﻳﺧﻥﻜﺗﻚﻣﻟﻌﺒﻝﻣﻌﺗﺎﻣﺍﺫﺇ ( izama ta’mel tekun hayrennasi) ( ilminle amel ettiğin zaman – ne zaman ilminle amel edersen , insanların en hayırlısı olursun).
Bu son 11 tanesi 2 fiili muzariyi cezm ederler. Birincisine şart, ikincisine ceza denir.
Cvp: Avamil
LAFZİ AMİLLERDEN İKİNCİSİ KIYASİ AMİLLERDİR .
Kıyasi Lafzi Amiller 9 tanedir.
1- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN BİRİNCİSİ : Genel anlamda Fiil dir. Her fiil ref’ eder, nasb eder. ( failini veya naibi failine ref’ eder , mefulünü nasb eder.) . örnek : ﺊﺸﻝﻛﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻕﻟﺧ ( halagallahu teala kulle şeyin) ( Allah Teala her şeyi yarattı).
Halaka : müteaddi fiildir. Müteaddi fiil hem fail hem de meful alır.
Allah : faildir. Son harekesi bundan dolayı ÖTRE dir. Çünkü fiil ,bunu ref’ etmiştir.
Kulle şeyin : izafet terkibi olarak mefuldür. Muzaf olan kulle nin son harekesini ÜSTÜN yapmıştır.
Örnek : ﻻﻭﺯﻧﻥﺁﺭﻗﻟﺍﻞﺯﻧ ( nezelel kuranu nuzuulen) ( kuran inmekle indi.)
Nezele : lazım fiil.
Kuran : faildir , bundan dolayı son harekesi ÖTRE dir.
Nuzulen : mefulu mutlaktır , bundan dolayı son harekesi ÜSTÜN dür.
Her fiil için ÖTRELİ (fail , naibi fail , isim ) bir kelime lazımdır. Eğer bu ötreli kelimeyle kelam tamamlanıyorsa böyle fiile TAM FİİL denir.
Örnek : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻡﻟﻋ ( alime llahu teala) ( Allah Teala bildi , bilir).
Ötreli kelimeyle kelam tamamlanmıyorsa bilakis mansub (harekesi üstün) bir habere ihtiyaç duyuyorsa böyle fiillere NAKIS FİİL denir.
Örnek : ﺎﻣﻳﻜﺣﺎﻣﻴﻠﻋﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺎﻜ ( kane llahu teala alimen hakimen) (Allah Teala , alim ve hakim dir.) –
ﺏﺍﺫﻌﻟﻟﺎﻗﺣﺘﺴﻣﻰﺻﺎﻌﻠﺍﺭﺎﺻ ( sare l aasıı mustehıggen lil azabi ) (asi azabı hakeden oldu)
ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﻣﺍﺪﻴﻌﺒﺏﻧﺫﻣﻠﺍﻞﺍﺯﺎﻣ ( ma zale l muznibu beiiden minallahi teala) ( günah işleyen Allah Teala dan uzak olmaya devam etti)
ﻥﺪﺒﻟﺍﻲﻓﻼﺧﺍﺩﺡﻮﺭﻠﺍﻢﺍﺩﺎﻣﺔﺑﻭﺗﻟﺍﻝﺑﻗﺘ ( tugbelu t tevbetu ma dame r ruhu dahilen fi l bedeni) ( ruh bedenin içinde olduğu sürece tövbe kabul edilir)
ﺎﻣﺴﺠﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺲﻴﻟ ( leyse llahu teala cismen) ( Allah Teala cisim değildir – olmadı )
(ﻥﺎﻜ – ﺭﺎﺻ – ﻞﺍﺯﺎﻣ – ﻢﺍﺩﺎﻣ – ﺲﻴﻟ – Bunlar nakıs fiillerdir , nakıs fiiller ismini ref’ , haberini nasb ederler. Tam fiiller ; fail meful alırlar.)
2- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN İKİNCİSİ : İsmi Fail dir. Malum fiilinin ameli gibi amel yapar.
Örnek : ﻪﻟﻣﻋﻩﺩﺴﺣﻕﺭﺣﻤﺪﻮﺴﺣﻝﻜ ( kullu hasudin muhrigun haseduhu amelehu ) ( her hasetçinin hasedi amelini yakar)
3- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN ÜÇÜNCÜSÜ : İsmi Meful dür. Meçhul fiili gibi amel eder. Örnek : ﻪﺗﺒﻮﺗﻞﻭﺑﻗﻣﺐﺋﺎﺘﻝﻛ ( kullu taibin magbulun tevbetuhu) ( her tövbe eden ki tövbesi kabul edilmiştir)
4- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN DÖRDÜNCÜSÜ : Sıfat – ı Müşebbehe dir. Kendi fiili gibi amel eder. ( kendi malum fiili gibi amel eder demedi çünkü sıfatı müşebbehe lazım fiillerden gelir, lazım fiillerden ise meçhul gelmez)
Örnek : ﺎﻬﺑﺍﻭﺛﻥﺴﺣﺓﺩﺎﺑﻌﻟﺍ ( el ibadetu hasenun sevabuha) ( ibadet , sevabı gözel olandır) ﺎﻬﺒﺍﺫﻋﺢﻳﺑﻗﺔﻳﺻﻌﻣﻠﺍ ( el ma’sıyetu gabihun azabuha) ( günah , azabı çirkin olandır)
5- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN BEŞİNCİSİ : İsmi Tafdil dir. Kendi fiilinin ameli gibi amel yapar.
Örnek : ﻡﻟﺎﻌﻠﺍﻰﻓﻪﻧﻣﻡﻟﺣﻟﺍﻪﻴﻓﻥﺴﺣﺃﻞﺠﺮﻥﻣﺎﻣ ( ma min reculin ahsene fiihil hilmu minhu fil aalimi) ( alimde olan hilm- yumuşaklıktan daha güzel bir yumuşaklık hiçbir kimsede olmamıştır.)
6- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN ALTINCISI : Mastar dır. Kendi fiilinin ameli gibi amel yapar.
Örnek : ﺎﻣﻫﺭﺩﺍﺭﻳﻗﻓﻩﺩﺒﻋﻪﻟﺀﺎﻁﻋﺇﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺏﺣﻳ ( yuhibbu llahu teala i’taaen lehu abduhu fagiren dirhemen) ( Allah Teala , kulunun kendisi için fakire para vermesini sever)
7- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN YEDİNCİSİ : Muzaf isim dir. Cerr , ameli yapar : muzafu ileyhin son harekesini ESRE yapar.
Örnek : ﺭﻴﺧﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺓﺪﺎﺑﻋ ( ibadetullahi teala hayrun) ( Allah Teala ya ibadet etmek hayırdır.-hayırlı bir iştir)
8- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN SEKİZİNCİSİ : Tam Mübhem İsim dir. Nasb , ameli yapar. Kelimenin sonunu ÜSTÜN yapar.
Örnek : ﺔﻌﻜﺭﻥﻭﺭﺷﻋﺢﻴﻭﺍﺭﺗﻠﺍ ( etteraviihu işrune rek aten) ( teravih rekat olarak 20 dir – teravih 20 rekattır)
9- KIYASİ LAFZİ AMİLLERDEN DOKUZUNCUSU : Ma’na Fiili dir. Kendisinden fiil manası anlaşılan her kelime manayı fiildir.
Örnekler : ﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﻤﺏﻧﺫﻣﻠﺍﺖﺎﻬﻴﻫ ( heyhate l muznibu minallahi teala) ( günah işleyen Allah Tela dan uzak oldu) ﺖﺎﻬﻴﻫ = ﺩﻌﺒ (beude – uzak oldu) (fiili mazi manasında)
ﺎﺒﻧﺫﻚﺍﺭﺗ ( teraki zenben) ( günahı terket) ﻚﺍﺭﺗ = ﻚﺭﺗﺃ ( utruk – terket manasındadır) ( emri hazır manasındadır)
ﺔﺣﺍﺭﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓﺎﻣ ( ma fiddunya rahatun) (dünyada rahat – hasıl olmamıştır- lık yoktur) zarfı mustakarr dır.
ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓﺎﻣ = ﺎﻴﻧﺩﻠﺍﻰﻓﻞﺻﺤﺎﻣ
ﻪﻗﻟﺧﺎﻴﺪﻣﺣﻣﻥﻭﻜﻴﻥﺃﻢﻟﺎﻌﻠﻠﻰﻐﺑﻧﻳ ( yenbaği lilalimi en yekune muhammediyyen huluguhu) ( alimin ahlakının Muhammedi olması gerekir) ( ismi mensub da manayı fiildendir)
Lafzi amiller bu kadardır.
MANEVİ AMİLLER : Dille söylenmeyip amel edenler 2 tanedir.
1- MÜBTEDA – HABER i ref’ edendir. Örnek : ﻪﻠﻠﺍﻞﻭﺴﺭﺩﻣﺣﻣ ( muhammedun resulullahi) ( Muhammed s.a.v.s. Allah ın elçisidir.)
2- FİİLİ MUZARİ yi ref’ edendir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻢﺣﺭﻳ ( yerhamullahi teala ttaaibe) ( Allah Teala tövbe edene merhamet eder).
Cvp: Avamil
MA’MUL
Kitabın birinci kısmı AMİLLER hakkındaydı ,yukarıda bahsedildi. Kitabın ikinci kısmı isme MA’MULLER hakkındadır. Amillerin , amel ettikleri kelimelere MA’MUL denilir. İki kısımdır.
A ) asli mamuller
B ) tabi mamuller : irabı tabi olduğu kelimenin irabı gibi olanlar.
ASLİ MAMULLER de 4 çeşittir.
a) merfu’ olanlar
b) mansub olanlar
c) mecrur olanlar
d) meczum olanlar ki bu sadece fiillerde ( fiili muzari )olur.
a) MERFU OLANLAR : 9 tanedir.
1- FAİL dir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻢﺣﺭ ( rahime llahu teala ettaibe) ( Allah Teala tövbe edene merhamet etti).
2- NAİBİ FAİL dir. Örnek : ﺏﺋﺎﺘﻟﺍﻢﺣﺭ ( ruhime ttaibu) ( tövbe edene merhamet edildi)
3- 4- MÜBTEDA HABER dir. Örnek : ﺀﺎﻴﺒﻧﻷﺍﻢﺘﺎﺧﺩﻣﺣﻣ ( muhammedun hatemul enbiyaai) ( Muhammed s.a.v.s. peygamberlerin sonuncusudur.)
5- ﻥﺎﻜ ve kardeşlerinin – benzerlerinin ismi dir.
Örnek : ﺎﻣﻳﻜﺣﺎﻣﻴﻠﻋﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﻥﺎﻜ ( kane llahu teala alimen hakimen) (Allah Teala , alim ve hakim dir.)
6- ﻥﺇ “ inne” babının haberi dir.
Örnek : ﻖﺤﺙﻌﺑﻠﺍﻥﺇ ( inne l ba’se haggun ) ( muhakkak ki ölümden sonra diriliş gerçektir ).
7- Nefyul cins için olan ( ﻻ ) “ la “ nın haberi dir.
Örnek : ﻞﻭﺑﻗﻣﺀﺍﺭﻣﻞﻣﻋﻻ ( la amele murain magbulun) ( hiçbir riyakarın ameli makbul değildir – kabul edilmez)
8- Leyse ye benzeyen ﺎﻣ ve ﻻ nın ismi dir.
Örnek : ﻡﻟﺎﻌﻠﻠﺎﻗﺋﻻﺭﺑﻛﺘﻠﺍﺎﻣ ( ma ttekebburu laigen lil alimi) ( kibirlenmek alime yakışmaz)
ﻻﻼﺣﺩﺴﺤﻻ ( la hasedun halalen) ( hased helal değildir)
9- başında CEZMEDENLER ve NASBEDENLER bulunmayan fiili muzari dir. Örnek : ﻊﺿﺍﻭﺗﻠﺍﻰﻟﺎﻌﺗﻪﻟﻟﺍﺏﺣﻳ (yuhibbu llahu teala ettevazua) ( Allah Teala tevazuyu sever)