İSİM الإسمُ
Zamana bağlı olmaksızın kendi başına bir anlamı olan kelimelere isim denir.
İsimlerin Bölümleri: İsimler köklerine göre ikiye ayrılır:
Camid– ( جامدٌ ) : Bir varlığa isim olarak verilmiş olup, başka kelimeden
türememiş kelimedir.
رأسٌ : baş
عَيْنٌ : göz
رَجُلٌ : adam
Müştak – ( مشْتقٌ ) : Bir fiil veya diğer bir isimden türeyen kelimedir.
فَتَحَ مِفْتاح : anahtar – (açtı fiilinden)
طَبَخَ مَطْبَخ : mutfak – ( pişirdi filinden)
لَعِبَ مَلْعَب : oyun yeri – (oynadı fiilinden)
Son Harflerine Göre İsimler:
1-Sahih İsim– ( الإسم الصحيح ): Son harfinde illet harfi bulunmayan
isimdir. Bu isimler iraplarını zahiri olarak açıktan alırlar.
أسَدٌ : aslan
قَلَمٌ : kalem
سَحَابٌ : bulut
2- Maksur İsim الإسم المقصور) ) : Son harfi şeklinde yazılan elif olup,
elifden önceki harfin harekesi meftuh olan isimdir.
فََتىً : genç
معَنىً : mana
مستشْفىً : hastane
Maksur isimler irabını takdiri olarak alır. Yani alması gereken hareke
açıktan konamadığı için zihnen takdir edilir. Örneğin :
جاءَ الفتَى :( Genç geldi) الفتى kelimesi fail ve merfudur. Ref alemeti ise
elifi maksure üzerine takdir edilen mukadder zammedir.
رأيّتُ الفتَى : ( Genci gördüm) الفتى kelimesi bu cümlede mefulü bih olması
nedeniyle mensubtur. Nasb alemeti elif üzerine takdir edilen mukadder
fethadır.
مررْتُ بالفتَى : ( Gence uğradım) : الفتى kelimesi bu cümlede mecrur
isimdir. Cer alameti, elifi mukaddere üzerine takdir edilen mukadder
kesradır.
3- Menkus İsim –( الإسم المنقوص ) Son harfi ( ي ) olup, bir önceki
harfinin harekesi kesra olan isimdir.
المفْتي : müftü
القاضي : kadı, hakim
المُنادي : münadi, bağıran
Menkus isimin irabı: Ref halinde kelime sonuna zamme takdir edilir.
جاءَ القاضي : ( Hakim geldi) القاضي kelimesi fail ve dolayısıyla
merfudur. Ref alemeti ye üzerine takdir edilen mukadder zammedir.
هذا قاضٍ عادلٌ : ( Bu adil bir hakimdir) cümlesinde قاضٍ haber olarak
merfudur. Ref alemeti ise ye üzerinde takdir edilen zammedir. Telaffuz
zorluğu nedeniyle ye hazfedilerek yerine tenvin getirilmiştir.
Nasb hali: Ya fetha aldığı için lafzidir.
رأيّتُ القاضيَ يحكمُ بينَ النّاسِ : ( Hakimi insanlar arasında hükmederken
gördüm) القاضيَ mefulü bih mensubtur. Nasn alemeti olarak sonuna zahiri
fetha almıştır.
رأيْتُ قاضياً : ( Bir hakim gördüm) قاضياً mefulu bih mensubtur. Nasb
alemeti ise zahiri fethadır.
Cer halinde ya üzerine kesra takdir edilir.
سَلّمْتُ على القَضيِ : ( Hâkime selam verdim)
4- Memdud İsim- ( الإسم المَمدود ) Sonunda zaid eliften sonra elifi
memdude ( اء ) bulunan isimdir. İrabı sahih isim gibidir. Gayri
munsarfitirler.
السّماءُ : gök
الصحراءُ : sahra
الحمراءُ : kırmızı