MÜZEKKER – MÜENNES
Müzekker; canlı ya da cansız varlıkların erkek olanını gösteren isimdir. Türkçe’dekinin aksine Arapça’da cansız varlıklar da müzekker ya da müennes kabul edilmektedir. Müzekker ismin herhangi ayırıcı bir harfi yoktur:
| أَبٌ | baba | اَلتِّلْميِذُ | öğrenci | رَجُلٌ | adam | |
| اَلْحِصاَنُ | at | اَلْكِتاَبُ | kitap | باَبٌ | kapı | |
| خاَلِدٌ | Halit | قِطٌّ | kedi | اَلْمُؤْمِنُ | mü’min (erkek) | |
Müennes; canlı ya da cansız varlıkların dişi olanını gösterir.
İsimlerde müenneslik alâmetleri üçtür:
a) Tâ-i te’nis ya da tâ-i merbûta (Bitişik, yuvarlak tâ) ة: En çok kullanılan müenneslik alâmetidir.
| اَلصُّورَةُ | resim | اَلتِّلْميِذَةُ | kız öğrenci | اَلْمَرْأَةُ | kadın | ||
| فاَطِمَةُ | Fâtıma | فاَئِدَةٌ | fayda | ناَفِذَةٌ | pencere | ||
| عاَئِشَةُ | Ayşe | قِطَّةٌ | kedi (dişi) | اَلْمُؤْمِنَةُ | mü’min (kadın) |
| |
Cümlede fiil ile fâil arasındaki uygunluk gibi müzekker müennes uygunluğu istenilen durumlarda sıfatlar müzekker halden aşağıdaki örneklerde görüldüğü gibi müennese çevrilir[3]:
| نَظيِفٌ ث نَظيِفَةٌ | temiz | جَميِلٌ ث جَميِلَةٌ | güzel |
| كَبيِرٌ ث كَبيِرَةٌ | büyük | مُسْلِمٌ ث مُسْلِمَةٌ | müslüman |
| مُجْتَهِدٌ ث مُجْتَهِدَةٌ | çalışkan | نَشيِطٌ ث نَشيِطَةٌ | neşeli, dinç |
b) Elif-i Memdûde (Uzun elif): (اء) Bu elifle biten isimlerin müennes olması için eliften sonra gelen hemzenin kelimenin kök harflerinden olmaması gerekir. Bu tür müennes isimler genelde sıfat anlamı taşıyan isimlerdir, elif ve hemze de ekleme harflerdir.
| أَحْمَرُ ث حَمْراَءُ | kırmızı | أَسْمَرُ ث سَمْراَءُ | esmer |
| |||||
| أَخْضَرُ ث خَضْراَءُ | yeşil | أَبْيَضُ ث بَيْضاَءُ | beyaz |
| |||||
| أَسْوَدُ ث سَوْداَءُ | siyah | أَصْفَرُ ث صَفْراَءُ | sarı |
| |||||
| أَعْرَجُ ث عَرْجاَءُ | topal | شَقْراَءُ | sarışın | اَلصَّحْراَءُ | çöl | ||||
c) Elif-i Maksûre (Kısa elif): (ى) İsimlerin sonunda noktasız ى şeklinde yazılan ve kendisinden önceki harf fethalı olduğu için elif olarak okunan bu harf o ismin müennes olduğunu gösterir.
| سَلْمىَ | Selma | أَكْبَرُ ث كُبْرَى | daha büyük |
| لَيْلىَ | Leyla | أَصْغَرُ ث صُغْرَى | daha küçük |
| حُبْلىَ | hamile | عَطْشاَنُ ث عَطْشَى | Susuz |
* Bu üç te’nis (müennes) alâmeti olmadan da müennes olan isimler vardır. Bunlar:
1-Kadınlara ait özel isimler:
| سُعاَدُ | Suad | هِنْدُ | Hint |
| زَيْنَبُ | Zeynep | مَرْيَمُ | Meryem |
2-Dişi varlıklara delâlet eden isimler:
| أُخْتٌ | kızkardeş | أُمٌّ | anne |
3-Vücudun çift organlarının isimleri:
| أُذُنٌ | kulak | عَيْنٌ | göz | رِجْلٌ | ayak |
4-Ülke, şehir ve kabile isimleri:
| مِصْرُ | Mısır | اَلشاَّمُ | Şam | غَطَفاَنُ | Gatafan kabilesi |
5-Rüzgar ve çeşitli ateş isimleri:
| سَعيِرٌ | kuvvetli ateş | ناَرٌ | ateş | دَبوُرٌ | batı rüzgarı |
6-Canlı fakat akıl sahibi olmayan topluluk isimleri:
| إِبِلٌ | develer | غَنَمٌ | koyun, keçiler | حَماَمٌ | güvercinler |
* Bunların dışında müennes olduklarını duyarak veya sözlüklere bakmak suretiyle öğrendiğimiz bazı kelimeler vardır ki bunlara semâî müennes (işitmek suretiyle müennes olduğu bilinen) denir. Örnek:
| رُوحٌ | ruh | اَلْأَرْضُ | yer | نَفْسٌ | can |
| داَرٌ | ev, yurt | اَلشَّمْسُ | güneş |
|
|
Konuyla İlgili Cümle Örnekleri
| طَلَعَتِ الشَّمْسُ. | Güneş doğdu. |
| قَرَأَتِ الْمُؤْمِنَةُ الْقُرْآنَ. | Mü’min (kadın) Kur’ân okudu. |
| عَمِلَتِ الْمُجْتَهِدَةُ الْواَجِبَ. | Çalışkan (kadın) ödevi yaptı. |
| عَمِلَ الْمُجْتَهِدُ الْواَجِبَ. | Çalışkan (erkek) ödevi yaptı. |
| سَمِعَ التِّلْميِذُ الْجَرَسَ وَ دَخَلَ الْمَدْرَسَةَ. Öğrenci zili duydu ve sınıfa girdi. | |
| سَمِعَتِ التِّلْميِذَةُ الْجَرَسَ وَ دَخَلَتِ الْمَدْرَسَةَ. (Kız) öğrenci zili duydu ve sınıfa girdi. | |