Muttasıl ve Munfasıl Zamirler – Açıköğretim İlahiyat Arapça Dersleri

Zamirler

Türkçemizde olduğu gibi Arapçada da düşüncelerimizi anlatırken isimleri sıklıkla kullanırız. Cümleler peş peşe sıralanırken aynı ismi sürekli tekrarlamamız halinde dikkat çekici bir anlatım bozukluğu meydana gelir. Bu yüzden aynı isimden tekrar bahsetmek istediğimizde aynen söylemek yerine onun yerini tutan bir başka kelimeye yer veririz.

Örneğin Türkçemizde “Ali geldi. Onu çok neşeli gördüm. Sınavı iyi geçmişti.” şeklinde bir anlatımı benimser “Ali geldi. Ali’yi çok neşeli gördüm. Ali’nin sınavı çok iyi geçmişti.” şeklinde söylemeyiz. Aynı durum Arapça için de geçerlidir.

Türkçemizde bu tür bir kullanıma sahip “ismin yerini geçici olarak tutabilen, isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı eklere” zamir (adıl) denilmektedir. Arapça dilbilgisinde ise zamir “ismin yerini turan marife kelimelerdir” şeklinde tanımlanmaktadır. ( ، هي، هما، هم، إياكَ، إياكما، إياكم، ك، كما كم، … ) vb. kelimeler zamirdirler.

Türkçemizde zamirler; kişi (şahıs) zamirleri, işaret (gösterme) zamirleri, belgisiz zamirler, soru zamirleri, ilgi zamiri, iyelik zamiri vb. çeşitlere ayrıldığı gibi Arapçada da çeşitli kısımlara ayrılmaktadır. Arapçada bir zamir için en önemli ayırım ölçütü kendinden önceki kelimeye bitişik yazılıp yazılmadığıdır. Buna göre kendisinden önceki kelimeden ayrı olarak yazılan
zamirler munfasıl, bitişik yazılanlara da muttasıl zamirler denilmektedir.

Her iki grup da kendi arasında merfu‘, mansûb ve mecrûr kısımlarına ayrılmaktadır. Arapçadan Türkçeye doğru bir çeviri yapabilmek için zamirin hangi kelimenin yerini tuttuğunun tespit edilmesi son derece önemlidir. Bu doğru belirlenemezse yapılan çeviri de yanlış olacaktır. Bu açıdan Arapça öğrenenlerin zamirler hakkında da yeterli bilgiye sahip olmaları mutlaka
gereklidir.

Bâriz Zamirler

Metinde yazılan ve telaffuz edilen zamirler şeklinde tanımlanabilecek olan bâriz zamirler kendilerinden önceki kelimeye bitişik yazılanlar (muttasıl zamirler) ve herhangi bir kelimeye bitişmeksizin tek başlarına yazılanlar (munfasıl zamirler) olmak üzere iki kısma ayrılırlar.

Her bir zamir grubunun da cümle içersinde kullanıldıkları yere göre merfu, mansûb ve mecrûr gibi ayırımları söz konusudur.

Munfasıl Zamirler

Munfasıl zamirler önlerindeki kelimelere bitişmeksizin tek başlarına yazılan
zamirlerdir. Merfu ve mansûb olanlar olmak üzere iki kısma ayrılırlar:

Merfu munfasıl zamirler: Arapçada kullanılan merfu munfasıl zamirler şunlardır:

merfu konumlarında kullanılmalarından ötürüdür. Bu zamirler cümle içinde mübteda, haber, matûf, matûfun aleyh, müstesna ve tekid konumlarında kullanılırlar.
Merfu munfasıl zamirin en yaygın kullanımı mübteda olmasıdır.
Mübteda haber uyumu gereği mübteda pozisyonundaki zamirin haber pozisyonundaki kelimeye müenneslikmüzekkerlik ve sayı (müfredtesniyecemi) bakımlarından uyumlu olması gerekir. Zamirlerin tamamı mebni (cümle içindeki yerine göre sonu değişmeyen) olduğundan mübteda olan zamirlerin mahallen merfu olduklarını da unutmamak gerekir.

Aşağıdaki örnek cümleleri ve mübteda konumundaki munfasıl zamirleri inceleyiniz.

Ben İlahiyat Fakültesinde öğrenciyim. . أنا طالبٌ فِي كُلِّيَّةِ الإلهَِيَّاتِ
Biz Müslümanlar Ramazanda oruç tutarız. . نَحْنُ الْمُؤْمِنِينَ نَصُومُ فِي رَمَضَانَ
Biz ikimiz çocuk hastanesinde doktoruz. . نَحْنُ طَبِيبَتانِ في مُسْتَشْفَى الأطْفالِ
أَنْتُما سَتَشْتَرِكانِ فِي مُسابَقَةِ القُرْآنِ الكَرِيمِ.

Siz ikiniz Kuranı Kerim yarışmasına katılacaksınız.
O iki (bayan) İçişleri Bakanlığında memurdurlar. . هما مُوَظَّفَتانِ فِي وِزَاوَةِ الدّاخِلِيَّةِ
Biz (bayanlar) ilkokulda öğretmeniz. . نَحْنُ مُعَلِّماتٌ فِي الْمَدْرَسَةِ الاِبْتِدَائِيَّةِ

Onlar (erkekler) devlet okulunda öğretmendirler. . هُمْ مُعَلِّمونَ في الْمَدْرَسَةِ الحُْكومِيَّةِ
Bu örneklerin tamamında munfasıl zamirler mübteda konumundadırlar ve
mahallen merfudurlar.

(Adam cömerttir.) . الرجلُ هُوَ الكَرِيمُ (cömert adam) الرّجُلُ الكرِيمُ

(Bayan öğrenci zekidir.) . الطَّالِبَةُ هِيَ الذّكِيّةُ ( Zeki bayan öğrenci) الطالِبَةُ الذّكِيّةُ

(Çocuklarının rahatı için uyanık kalan anne) . اَلْأُمُّ السّاهِرَةُ على راحَةِ أَوْلادِها

(Anne çocuklarının rahatı için uyanık kalandır.) . اَلْأُمُّ هِيَ السّاهِرَةُ على راحَةِ أَوْلادِها

Birinciler sıfat tamlaması, ikinciler cümledir.

Mansûb munfasıl zamirler: Arapçada kullanılan mansûb munfasıl zamirler şunlardır:

Bu zamirler müstesna olarak da kullanılmakla birlikte cümle içersinde büyük çoğunlukla mefûl konumunda kullanılırlar ve daima mansûbturlar.
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi zamirler mebni olduklarından zahiri (görünen) bir alametle değil de mahallen mansûb olurlar.Aşağıdaki örnek cümleleri ve mefûl konumundaki munfasıl zamirleri inceleyiniz.

Yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz. . إياكَ نَعْبُدُ وإِيّاكَ نَسْتَعِينُ
Hoca size onu öğretti mi? . هَلْ عَلَّمَكُم الأستاذُ إياّهُ
Onu o ikisine verdim. . أَعْطَيْتُهُ إِياّهما
Onu ona giydirdim. . كَسَوْتُهُ

Mansûb munfasıl zamirler genellikle mansûb muttasıl zamirlerin ardı ardına kullanılmasının önüne geçmek amacıyla kullanılırlar. Örneğin ( أرانِي الشّرْطِيُّ إِياهُ ) “Polis onu bana gösterdi” cümlesini munfasıl zamir kullanmadan söylemiş olsaydık iki tane mansûb zamiri ( ي، ه ) peş peşe getirerek ( أرانِيهِ الشّرْطِيُّ ) şeklinde söylemek zorunda kalacaktık.

Muttasıl Zamirler

Önlerinde bulunan isim, fiil veya harflere bitişik olarak yazılan zamirlerdir. Kendi aralarında merfu, mansûb ve mecrûr kısımlarına ayrılırlar.
Merfu muttasıl zamirler: Fiillere bitişen ve fiil malûm (etken) yapıda ise fâil (özne), fiil mechûl (edilgen) yapıda ise nâibul fâil (sözde özne) konumunda bulunan zamirlerdir. Kısaca çekim esnasında fiile bitişen zamirlerdir diye de söylenebilir.

Merfu muttasıl zamirler şunlardır:

Aşağıdaki cümlelerde altı çizilmiş olan merfu muttasıl zamirleri inceleyiniz.

Ayşe ve Hatice dersi anladılar. . عائِشَةُ وخَدِيجَةُ فَهِمَتا الدرسَ

Öğrencilerin hepsi sınavda başarılı oldular. . الطلابُ كلُهُمْ نَجَحُوا فِي الاِمْتِحانِ

Dün gölde yüzdük. . سَبَحْنا فِي الْبُحَيرَةِ أمْسِ

Bayan öğretmenler kızların eğitimine önem veriyorlar. . الْمُعَلّماتُ يَحْرُصْنَ على تَدْرِيسِ البَناتِ

( وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرفِينَ (الأعراف / 31

Yiyin için israf etmeyin. Şüphesiz o israf edenleri sevmez.

Siz ikiniz konuyu iyi anladınız. . أنْتُما فَهِمْتُمَا الْمَوْضُوعَ جَيِّدًا

Bu örneklerin tamamında zamirler malum (etken) fiillere bitiştiklerinden mahallen merfu fâil konumundadırlar. Aşağıdaki örneklerde ise mechûl (edilgen) fiile bitiştiklerinden dolayı nâibulfâil (sözde özne) olan zamirler bulunmaktadır.

Bunları dikkatli bir şekilde inceleyiniz.

( اَلَّذينَ اُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ اِلَّاۤ اَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللّٰهُ (الحاج / 40

O müminler ki tamamen haksız yere, sırf “Rabbimiz Allahtır” dediklerinden ötürü yerlerinden yurtlarından kovulmuşlardı. ( اُخْرِج fiili mechûl olduğundan ona bitişen ( و) zamiri de nâibulfâil olmaktadır.)

( هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالًا شَديدًا (الأحزاب / 11

İşte orada müminler çetin bir imtihana tâbi tutulmuş, şiddetle silkelenmiş ve kuvvetli bir şekilde sarsılmışlardı. Yaptığım işten dolayı ödüllendirildim. . كُوفِئْتُ عَلَى عَمَلِي Merfu muttasıl zamirler ismini ref, haberini nasb eden ( كانَ ) ve benzerlerinden (nâkıs fiillerden) birisine bitiştikleri zaman nâkıs fiilin ismi olmak üzere yine merfu olurlar. كَانَا طَالِبَيْنِ (o iki (erkek) öğrenci idi) örneğinde ( كَانَ ) nâkıs fiil ve tesniye elifi ( كَانَ) ,(ا )nin ismi ve (mahallen) merfudur. ( طَالِبَيْنِ ) kelimesi ise ( كَانَ )nin haberidir ve tesniye olduğu için ( ي) ile mansûbtur. كَانَتَا مُعَلِّمَتَيْنِ (o iki (bayan), öğretmen idiler) ve كَانُوا مُؤْمِنِينَ (O erkekler mümin idiler) örneklerindeki ( ا) ve ( و) için de aynı durum söz konusudur.

Mansûb muttasıl zamirler: Fiile bitişen ve daima mef’ûlün bih konumunda olmak üzere mansûb olan zamirlerdir. Fiile bitişmiş olan ve fiil çekimlerinde yer almayan her zamir mutlaka mansûb muttasıl zamirdir.

Mansûb muttasıl zamirler şunlardır:

Mansûb muttasıl zamirler ( إِنَّ ) ve benzerlerine bitiştikleri zaman bu edatların ismi olmak üzere yine mansûb olurlar. ( (اِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ –الأعراف/ 167

“Şüphesiz o merhamet eden ve çok bağışlayandır” cümlesinde ( ه) zamiri اِنَّ) )nin ismidir ve (mahallen) mansûbtur.

عَدَدُ الطّالِباتِ فِي الْكُلّيّةِ مائَتانِ، إنّهُنَّ أكْثَرُ عَدَدا مِنَ الطّلابِ) ) “Fakültede kız öğrenci

sayısı iki yüz. Onlar sayıca erkeklerden fazlalar.” cümlesinde de ( هُنَّ ) zamiri إنّ) )nin ismidir ve mahallen mansûbtur.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizilmiş olan mansûb muttasıl zamirleri inceleyiniz.

الطّالِباتُ قَدْ يُخْطِئْنَ فَنَرْجُو مِنْكُمْ أَنْ تُسامِحُوهُنَّ.

Bayan öğrenciler hata yapabiliyorlar. Sizden onlara müsamaha göstermenizi
bekliyoruz.
O ikisini yolda gördüm. . رَأيْتُهُما فِي الطّرِيقِ
Kalemini ona ver. . أَعْطِهِ قَلَمَكَ
Sizi bu akşam evimde bekliyorum. . أَنْتَظِرُكُمْ بِمَنْزِلِي الليلَةَ
Bana bunun için söz veriyor musun? ؟ هَلْ تَعِدُنِي بِذلكَ

ما هُوَ آخِرُ كتابٍ قَرَأْتَهُ؟

سَأَلَنِي المدُِيرُ عَنْ سَبَبِ التّأْخيرِ.

وَعَدَنا اللهُ بالجَْنّةِ.

( إِنّكَ لَعَلَى خُلُقِ عَظِيمٍ. (القلم / 4

وَصَلَ الوُزَراءُ إلى الْمَطارِ واسْتَقْبَلَهُمُ الْمَسْؤولونَ.

Mecrûr muttasıl zamirler: Yukarıda tablo halinde verdiğimiz mansûb muttasıl zamirlerle aynı zamirlerdir. Bu zamirler fiile bitiştiklerinde mansûb oldukları gibi isme bitiştiklerinde (muzâfun ileyh olmak üzere) ve harfi cerden sonra geldiklerinde mecrûr olmaktadırlar. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi zamirler mebni kelimeler olduklarından görünen bir alametle değil de mahallen mecrûr olmaktadırlar.

Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizilmiş olan mecrûr muttasıl zamirleri inceleyiniz.

Öğrenciler! Çalışmanız gerekiyor. . يا طُلابُ! يَجِبُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَجْتَهِدُوا

Bu, Fatma ve bu da oğlu. . هذهِ فاطِمَةُ وهذا اِبْنُها

هَؤلاءِ طُلّابُ كُلِّيَّةِ الإلهِيّاتِ وَهَذا عَمِيدُهُم.

Bunlar İlahiyat Fakültesi öğrencileri ve bu da dekanları.

Yarın sizi ziyarete geleceğim. . سَأَحضُرُ لِزِيارَتِكُمْ غَدا

Zamirler, Bağlaçlar 

İsmin yerini tutan Harekesi değişmeyen (Mebni) isimdir. Ayrık (Munfasıl) (ayrık) ve Bitişik (Muttasıl) (bitişik) zamirler olarak iki gruba ayrılır.

1.      Ayrık (Munfasıl) zamirler: Kendi başına (fiile, harfi cer v.b. ‘e bitişik olmaksızın) kullanılabilen zamirlerdir.

2.      Bitişik (Muttasıl) zamirler: Kendi başına kullanılamayan (fiil, harfi cer v.b.’e bitişik olarak kullanılan) zamirler.

İŞARET İSİMLERİ (İŞARET SIFAT VE ZAMİRLERİ)

Bir kişi ya da şeyin isminin yerine geçen kelimedir.

• Tüm işaret isimleri Harekesi değişmeyen (Mebni)dir.
• İşaret isimlerinin sonlarına eklenen “ك” harfine “كَافُ الخِطَاب” denir ve Karşımızdaki kişiye göre (Muhataba) göre çekimlidir. Örneğin: ذَالِكَ ، ذَالِكِمَا ، ذَالِكُمْ v.b.

İSMİ MEVSULLER:

İSMİ MEVSUL

Kendisini izleyen cümleyi (sıla), öncesindeki isme sıfat olarak bağlayan Harekesi değişmeyen (Mebni) isimdir. İsmi mevsul ve sıla cümlesi Türkçedeki sıfat yan cümlelerinin karşılığıdır ve genellikle ortaçlarla (…yapan, …olan  gibi) karşılanabilir. İsmi mevsuller “has” ve “müşterek” olmak üzere ikiye ayrılırlar.

1.      Has ismi mevsuller:

• اَلَّذِين Akıl sahibi Eril (Müzekker)ler için; اَلْلاَّتِي ، اللَّوَاتِي ، اللاَّئِي akıl sahibi Dişil (Müennes)ler için kullanılır. 

2.      Müşterek ismi mevsuller: Eril (Müzekker) ve Dişil (Müennes) için ortak kullanılabilen ismi mevsullerdir.