Sahabi
Sahabi: Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
ile ona iman ederek birlikte bulunan yahut onu gören ve bu hal üzere ölen
kimsedir.
Buna göre önce irtidad eden, sonra tekrar İslama
dönen kimseler de kapsama girer. el-Eş’as b. Kays gibi. Çünkü o Peygamber
Sallallahu aleyhi vesellem‘in vefatından sonra irtidad eden kimselerdendi.
Daha sonra Ebu Bekir’in huzuruna esir olarak getirildi, tevbe etti. Ebu Bekir
Radıyallahu anh da onun tevbesini kabul etti.
Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem
hayattayken ona iman etmekle birlikte, onunla bir arada olmayan kimseler bu
kapsam dışında kalmaktadır. Necaşi gibi. İrtidad edip de mürted olarak ölen
kimseler de böyle. Abdullah b. Hatal gibi. O Mekke’nin fethedildiği günü
öldürülmüştü. Rabia b. Umeyye b. Halef de Ömer Radıyallahu anh‘ın
halifeliği döneminde irtidad etti ve mürted olarak öldü.
Ashab-ı kiramın sayısı pek çoktur. Kesin olarak
onların sayılarını tesbit etmeye imkân yoktur. Fakat yaklaşık olarak
yüzondörtbin kişi oldukları söylenmiştir.
Ashabın hepsi sikadırlar ve adaletlidirler.
Onlardan bir kişinin dahi rivayeti makbuldür. İsterse bu kişi meçhul olsun.
Bundan dolayı, sahabinin cehaleti (kim olduğunun bilinmemesi) zarar vermez,
denilmiştir.
Ashab-ı kiramın durumlarına dair
anlattıklarımızın delili de şudur: Yüce Allah da, Rasûlü de pek çok nasda
onlardan övgüyle sözetmiştir. Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem de
onlardan müslüman olduğunu bildiği herbir kişinin sözünü kabul etmiş ve durumu
hakkında soru sormamıştır. İbn Abbas Radıyallahu anh‘dan şöyle dediği
rivayet edilmiştir: Bir bedevi Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem‘e
gelerek:
“Ben hilali -ramazan ayı hilalini kastediyor-
gördüm dedi.” Peygamberimiz:
“Allah’tan başka ilah olmadığına şehadet ediyor
musun?” diye sorunca, bedevi:
“Evet dedi. Peygamber:
“Muhammed’in Allah’ın Rasûlü olduğuna şehadet
ediyor musun?” diye sordu. Bedevi
yine:
“Evet” dedi. Peygamber şöyle buyurdu:
“Ey
Bilal kalk, insanlar arasında yarın oruç tutmaları için nida et.”
Bu hadisi Buhârî, Muslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî ve
Nesâî rivayet etmiş olup İbn Huzeyme ve İbn Hibban sahih olduğunu
belirtmişlerdir.
Herhangi bir kayıt sözkonusu edilmeksizin son
vefat eden sahabi Leys’li Âmir b. Vasile olup, Mekke’de hicri 110 yılında vefat
etmiştir. O Mekke’de en son vefat eden sahabidir.
Medine’de en son vefat eden sahabi ise Hazrecli
Ensardan Mahmud b. er-Rabi’dir. Hicri 99 yılında vefat etmiştir.
Şam bölgesinde Dımaşk şehrinde son ölen sahabi
Leys’li Vâsile b. el-Eska’dır 86 hicri yılında vefat etti.
Hıms’da ise Mâzin’li Abdullah b. Busr 96 yılında
vefat etti.
Basra’da en son vefat eden sahabi Hazrec’li
ensardan Enes b. Malik’tir. 93 yılında vefat etmiştir.
Kûfe’de en son vefat eden sahabi Eslem’li
Abdullah b. Ebi Evfâ’dır. Hicri 87 yılında vefat etmiştir.
Mısır’da en son vefat eden sahabi Abdullah b.
el-Haris b. Ceze, ez-Zebîdî olup 89 hicri yılında vefat etmiştir.
110 yılından sonra onlardan herhangi bir kimse
hayatta kalmamıştır. Çünkü İbn Ömer Radıyallahu anh dedi ki: Rasûlullah
Sallallahu aleyhi vesellem hayatının sonlarında bize bir namaz kıldırdı.
Selam verdikten sonra kalkıp dedi ki: “Şu geçen geceniz var ya bundan itibaren
yüz yıl sonuna kadar bugün yeryüzünde bulunanlardan hiçbir kimse hayatta
kalmayacaktır.”[1]
Bu ise Muslim’in, Cabir
yoluyla gelen hadiste rivayet ettiği üzere Peygamberimizin vefatından bir ay
önce olmuştu.
Ashab-ı kiramdan en son vefat eden kişileri
bilmenin iki faydası vardır:
1- Bu
nihai tarihten sonra ölen bir kimseden sahabi olduğu iddia etse de kabul
edilmez.
2- Bu
son tarihten önce temyiz yaşına erişmeyen kimsenin ashab-ı kiramdan rivayet
ettiği hadisler munkatı’dır.
Ashab-ı kiramdan bazıları çokça hadis
nakletmişler. Bundan dolayı onlardan hadis alan da çok olmuştur. Kendilerinden
binden fazla hadis rivayet edilen sahabiler şunlardır:
1-
Ebu Hureyre Radıyallahu anh: 5374 hadis
2-
Abdullah b. Ömer b. el-Hattab Radıyallahu anh: 2630 hadis
3-
Enes b. Malik Radıyallahu anh: 2286 hadis
4-
Âişe Radıyallahu anha‘dan: 2210 hadis rivayet edilmiştir.
5-
Abdullah b. Abbas Radıyallahu anh‘dan: 1660 hadis
6-
Câbir b. Abdullah Radıyallahu anh‘dan: 1540 hadis
7-
Ebu Said el-Hudrî Radıyallahu anh‘dan: 1170 hadis rivayet edilmiştir.
Bunlardan çokça hadis rivayet edilmiş olması onların başkalarına göre
peygamberden daha çok hadis öğrenmiş olmalarını gerektirmez. Çünkü sahabilerden
birisinin az hadis nakletmiş olmasının sebebi, erken vefat etmiş olması
olabilir. Peygamberimizin amcası Hamza Radıyallahu anh gibi. Yahut daha
önemli işlerle meşgul olması olabilir, Osman Radıyallahu anh gibi. Yahut
her iki sebep birlikte bulunmasından ötürü de olabilir, Ebu Bekir Radıyallahu
anh gibi. Hem erken dönemde vefat etmiştir, hem de halifelikle uğraşmıştır.
Ya da bundan başka sebepler dolayısıyla da olabilir.