İrab Çeşitleri Nelerdir ?

İrâb dört çeşittir

İrab bi hasebi’z-zât ve’l- hakika kullanılan i râb alâmetinin bizzat kendisi) on tanedir:

1. Üç hareke
2. Dört harf
3. Oç hazf

2. İ‘râb bi hasebi’l-mahal (i ‘râb alâmetinin kullanıldığı mu’rab kelime) dokuz tanedir:

1. Sadece üç hareke ile mu’rab olan kelime
2. Sadece dört harf ile mu’rab olan kelime (ki bu ikisi isme aittir)
3. Hareke veya harfin hazfi ile mu’rab olan kelime (ki bu fiile aittir)

3. İ‘râb bi hasebi’n-nev’ (çeşidine göre) öç tanedir

1. Lafzı
2. Takdirî
3. Mahallî

4. İ‘râb bi hasebi’s-sıfatı (özelliğine göre) dört adet­tir:

1. Ref
2. Nasb
3. Cer
4. Cezm

İrab, kelimenin yapısına göre üç şekilde isimlendirilir:

1-Lafzî irab: irabın açıktan olduğu durumlardır. Yani irab işareti açıkça telaffuz edilir, yazılır veya görülür. Bütün normal isimlerde irab lafzî olur. Lafzî irab almış bir kelime için lafzen merfu, lafzen mansub veya lafzen mecrur ifadeleri kullanılır.

 

2- Mahallî irab: Cümle içerisindeki konumu ne olursa olsun son harekesi değişmeyen (mebni) kelimeler, diğer bir ifade ile başındaki amilin etkisi, açıkça gözükmeyen kelimelerin irabı için kullanılan bir ifadedir. Bu kelimelerin cümledeki konumları ne olursa olsun (özne, nesne vs.) son hareke şekilleri değişmez. İşte bu kelimeler için, cümle içerisinde almış oldukları irab durumlarına göre “mahallen merfû”, “mahallen mansûb”, “mahallen mecrûr” ifadeleri kullanılır.

 

Mahallî irab, başta mebni kelimeler ve değişik durumlardaki cümleler ve cümlemsi yapılar için kullanılır.

 

2-Takdirî İrab: Bazı kelimelerde, telaffuzun zorluğu gibi bir nedenden dolayı irab işareti açıkça görülmez veya telaffuz edilmez. Bundan dolayı irab işareti “takdir” edilir, yani öylece var sayılır. Takdirî irab, Nâkıs isimlerde, Maksûr isimlerde ve Mütekellim (ben şahsı) için olan ي (bitişik zamiri) ile isim tamlaması yapan, yani bu zamire muzaf olan isimlerde görülür.