İLLETLİ FİİLLER

Aslî harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile mu‘tel (illet harfli) fiil
denir. Bu illet harfleri de elif, vâv ve yâ’dır .( وَجَدَ (ا، و، ي buldu, قَالَ dedi, رَمَى attı, وَقَى korudu fiilleri gibi. Bunlar da illet harfinin türü ve bulunduğu yere
göre dörde ayrılır:
1. Misâl fiil.
2. Ecvef fiil.
3. Nâkıs fiil.
4. Lefîf fiil.
1. Misâl Fiil
Misâl fiil, aslî harflerinden ilki vâv ya da yâ harfi olan fiildir. Bu tür fiillerde
vâv ile başlayanlar çoğunluktadır. Vâv ile başlayanlara misâl-i vâvî, yâ ile
başlayanlara da misâl-i yâî denir.
وَقَفَ durdu, وَهَبَ bağışladı, وَرِثَ mirasçı oldu, وَعَدَ söz verdi
يَئِسَ ümitsiz oldu, يَبِسَ kurudu, يَقِظَ uyandı, يَسُرَ kolay oldu
2. Ecvef Fiil
Ecvef fiil, aslî harflerinden ikincisi illet harfi olan fiildir. Bu ortadaki harf de
ya “vâv” ( و) ya da “yâ” ( ي)harfidir. Misâl fiilde olduğu gibi ecvef fiilde de
orta harfi vâv olana ecvef-i vâvî, yâ olana da ecvef-i yâî denir. Ecvef fiilin
vâvlı mı yoksa yâlı mı olduğu muzârisinden ve mastarından anlaşılır. – قَالَ
يَقُولُ – قَوْلٌ şeklinde olanlar vâvlı iken, بَاعَ – يَبِيعُ – بَيْعٌ şeklindekiler ise yâlı
ecveftir. Ancak خَافَ – يَخَافُ – خَوْفٌ korktu ve نَالَ – يَنَالُ – نَيْلٌ elde etti
örneklerinde olduğu gibi mâzî ve muzârisi فَعِلَ – يَفْعَلُ sıygasında gelen
fiillerde vâv’lı mı yoksa yâ’lı mı olduğu muzârisinden değil, mastarından
anlaşılır. Ancak aslı vâv ya da yâ olan bu illet harfleri mâzî fiilde elif ( ( ا
olarak yazılır.
96
قَالَ dedi, زَارَ ziyaret etti, مَاتَ öldü, خَافَ korktu
بَاعَ sattı, سَارَ yürüdü, سَالَ aktı , نَالَ elde etti
Ecvef fiiller orta harfi hemze olan mehmûz fiillerle karıştırılmamalıdır. سَأَلَ sordu fiili mehmûzken, سَالَ aktı fiili ecveftir.
3. Nâkıs Fiil
Nâkıs fiil, aslî harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiildir.
دَعَا dua etti, çağırdı, عَفَا affetti, شَكَا şikayet etti, نَجَا kurtuldu
رَمَى attı, شَفَى şifa verdi, بَنَى bina etti, بَكَى ağladı
رَضِيَ razı oldu, لَقِيَ karşılaştı, نَسِيَ unuttu, خَفِيَ gizli oldu
4. Lefîf Fiil
Lefîf fiil, aslî harflerinden iki tanesi illet harfi olan fiildir. Bu illet harflerinin
bulunduğu yere göre de lefîf fiil, lefîf-i makrûn (illet harfleri bitişik lefîf)
ve lefîf-i mefrûk (illet harfleri ayrı lefîf) olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Lefîf-i Makrûn
İllet harflerinin birisi fiilin ortasında, diğeri de sonunda ise buna lefîf-i
makrûn denir.
نَوَى niyet etti, رَوَى rivâyet etti, طَوَى katladı, كَوَى ütüledi
b. Lefîf-i Mefrûk
İllet harflerinin birisi fiilin başında diğeri de sonunda ise buna da lefîf-i
mefrûk denir.
وَقَى korudu, وَفَى sözünü tuttu, وَعَى aklında tuttu, ezberledi, وَلِيَ izledi,
hükmetti, sorumlu oldu
İLLETLİ FİİLLERİN ÇEKİMİ
1. Misâl Fiil
Mâzî
Misâl fiilin mâzîleri, sâlim fiil gibi çekilir.
97
Vâv’lı Misâl Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Söz verdi : وَعَدَ
وَعَدَ وَعَدَا وَعَدُوا Gâib / الْغائبُ َِ3. Şahıs Erkek
وَعَدَتْ وَعَدَتَا وَعَدْنَ
Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
وَعَدْتَ وَعَدْتمَُا وَعَدْتُمْ
Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
وَعَدْتِ وَعَدْتمَُا وَعَدْتُنَّ
Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
وَعَدْتُ وَعَدْنَا
Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Muzâri
Vâv’lı Misâl Fiil
Vâv ile başlayan misâl fiilerin muzârileri elde edilirken genelde ilk harf
düşer. وَضَعَ – يَضَعُ ,وَعَدَ – يَعِدُ koydu ve وَرِثَ – يَرِثُ gibi. Sadece وَجِلَ – يَوْجَلُ korktu ve وَقُرَ – يَوْقُرُ vakarlı oldu örneklerinde olduğu gibi فَعِلَ – يَفْعَلُ ve – فَعُلَ
يَفْعُلُ sıygalarında gelen fiillerin muzârisinde vâv harfi genelde sabit kalır. Bu
durumda misâl fiilin muzârisi, sâlim fiil gibi çekilir.
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Söz veriyor / : يَعِدُ
verir / verecek
يَعِدُ يَعِدَانِ يَعِدُونَ
Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَعِدُ تَعِدَانِ يَعِدْنَ
Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَعِدُ تَعِدَانِ تَعِدُونَ
Muhatab / الْمُخَاطَبُ
98
2. Şahıs Erkek
تَعِدِينَ تَعِدَانِ تَعِدْنَ
Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَعِدُ نَعِدُ
Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Yâ’lı Misâl Fiil
Bu tür fiillerin muzârileri de, mâzîleri gibi sâlim fiil gibi çekilir.
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Kolay oluyor / : يَيْسُرُ
olur / olacak
يَيْسُرُ يَيْسُرَانِ يَيْسُرُونَ
Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَيْسُرُ تَيْسُرَانِ يَيْسُرْنَ
Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَيْسُرُ تَيْسُرَانِ تَيْسُرُونَ
Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَيْسُرِينَ تَيْسُرَانِ تَيْسُرْنَ
Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَيْسُرُ نَيْسُرُ
Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Emir
Emir fiili, muzârinin muhatab ve muhataba sıygalarından elde edilir. Şu
yollar takip edilir:
Önce muzârinin başındaki muzârilik harfi olan tâ ( ت) atılır ve sonu
cezimli yapılır:
عِدْ  عِدُ  تَعِدُ
Emirde müfred muhatabın sonu cezim olurken, cemi muhataba mebnî
olduğu için sonu aynen kalır, geri kalanlarda ise cezim alâmeti olarak
sonlarındaki nûn harfleri düşer.
99
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Söz ver : عِدْ
عِدْ عِدَا عِدُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
عِدِي عِدَا عِدْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Vâv’lı misâl fiillerin emirlerinin çekiminde, فَعِلَ – يَفْعَلُ ve فَعُلَ – يَفْعُلُ sıygalarında
gelenler hariç vâvlar düşer.
Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de وَقَفَ durdu ve يَئِسَ ümitsiz oldu fiillerinin
başlarına أَنْتَ , أَنَا ve نَحْنُ zamirlerini getirerek mâzî çekimlerini yapınız.
2. Ecvef Fiil
Mâzî
İster vâv’lı olsun ister yâ’lı, mâzî çekiminde, harekeli merfû muttasıl
zamirlere bitiştiklerinde ecvef fiillerin ortasındaki illet harfi düşer. Bunlar da
nun-u nisveye bitişen ve ondan sonra gelen sıygalardır. قُلْتَ , قُلْنَ gibi.
Vâv’lı Ecvef Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Dedi, söyledi : قَالَ
قَالَ قَالاَ قَالُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
قَالَتْ قَالَتَا قُلْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
قُلْتَ قُلْتُمَا قُلْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
قُلْتِ قُلْتُمَا قُلْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
قُلْتُ قُلْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
100
Yâ’lı Ecvef Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Sattı : بَاعَ
بَاعَ بَاعَا بَاعُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
بَاعَتْ بَاعَتَا بِعْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
بِعْتَ بِعْتُمَا بِعْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
بِعْتِ بِعْتُمَا بِعْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
بِعْتُ بِعْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
خَافَ Fiilinin Mâzî Çekimi
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Korktu : خَاف
خَافَ خَافَا خَافُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
خَافَتْ خَافَتَا خِفْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
خِفْتَ خِفْتُمَا خِفْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
خِفْتِ خِفْتُمَا خِفْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
خِفْتُ خِفْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
101
Muzâri
Ecvef fiilin muzârisinde ortadaki illet harfi aslına dönüşür. قَالَ – يَقُولُ gibi.
Ancak خَافَ – يَخَافُ örneğinde olduğu gibi, فَعِلَ- يَفْعَلُ sıygasında olanlar bu
kuralın dışındadır. Bunların muzârisinde illet harfi aslına dönüşmez. Ayrıca
ecvef fiillere nûn-u nisve bitiştiğinde ise hepsinde de illet harfi düşer. يَقُلْنَ
gibi.
Vâv’lı Ecvef Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Diyor / der / : يَقُولُ
diyecek – söylüyor,
söyler, söyleyecek
يَقُولُ يَقُولاَنِ يَقُولُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَقُولُ تَقُولاَنِ يَقُلْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَقُولُ تَقُولاَنِ تَقُولُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَقُولِينَ تَقُولاَنِ تَقُلْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَقُولُ نَقُولُ Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Yâ’lı Ecvef Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Satıyor, satar, : يَبِيعُ
satacak
يَبِيعُ يَبِيعَانِ يَبِيعُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَبِيعُ تَبِيعَانِ يَبِعْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
102
تَبِيعُ تَبِيعَانِ تَبِيعُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَبِيعِينَ تَبِيعَانِ تَبِعْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَبِيعُ نَبِيعُ Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
خَافَ Fiilinin Muzâri Çekimi
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Korkuyor, : يَخَافُ
korkar, korkacak
يَخَافُ يَخَافَانِ يَخَافُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَخَافُ تَخَافَانِ يَخَفْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَخَافُ تَخَافَانِ تَخَافُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَخَافَانِ تَخَافَانِ تَخَفْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَخَافُ نَخَافُ Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Emir
Ecvef fiillerin emirleri elde edilirken şu yol takip edilir:
قُلْ  قُولُ  تَقُولُ
Cezim alâmeti, müfred muhatab ve cemi muhataba sıygalarında illet harfinin
düşmesi ( قُلْنَ ve قُلْ gibi ), diğer sıygalarda ise sondaki nûn’ların
düşmesidir.
103
Vâv’lı Ecvef Fiil
Mâzî ve muzârisi قَالَ – يَقُولُ şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi
ötre olur. قُلْ gibi.
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
De, söyle : قُلْ
قُلْ قُولاَ قُولُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
قُولِي قُولاَ قُلْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Yâ’lı Ecvef Fiil
Mâzî ve muzârisi بَاعَ – يَبِيعُ şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi
esre olur. بِعْ gibi.
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Sat : بِعْ
بِعْ بِيعَا بِيعُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
بِيعِي بِيعَا بِعْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
خَافَ Fiilinin Emir Çekimi
Mâzî ve muzârisi خَافَ – يَخَافُ şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin
harekesi üstün olur. خَفْ gibi.
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Kork : خَفْ
خَفْ خَافَا خَافُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
خَافِي خَافَا خَفْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
104
Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de قَامَ kalktı ve سَارَ yürüdü fiillerinin هُمَا , هُوَ
ve هُمْ zamirleriyle birlikte muzârî çekimlerini yapınız.
3. Nâkıs Fiil
Nâkıs fiillerin çekiminde, illet harfinden önce fetha varsa 3. erkek şahsın
çoğulu söylenirken vâv harfi sâkin (harekesiz) gelir. دَعَا – دَعَوْا , رَمَى – رَمَوْا gibi.
Ancak mâzînin müfred gâib sıygasında illet harfinden önce kesra varsa vâv,
harf-i med şeklinde bulunur. رَضِيَ – رَضُوا gibi. Aynı durum emir ve muzâride
de geçerlidir. Emirde اِرْمِ – اِرْمُوا ve اِرْضَ – اِرْضَوْا şeklinde, muzâride ise – يَرْمِي
يَرْمُونَ ve يَرْضَى – يَرْضَوْنَ şeklinde olur.
Mâzî
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Dua etti, davet : دَعَا
etti
دَعَا دَعَوَا دَعَوْا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
دَعَتْ دَعَتَا دَعَوْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
دَعَوْتَ دَعَوْتمَُا دَعَوْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
دَعَوْتِ دَعَوْتمَُا دَعَوْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
دَعَوْتُ دَعَوْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Attı : رَمَى
رَمَى رَمَيَا رَمَوْا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
رَمَتْ رَمَتَا رَمَيْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
105
رَمَيْتَ رَمَيْتُمَا رَمَيْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
رَمَيْتِ رَمَيْتُمَا رَمَيْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
رَمَيْتُ رَمَيْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Razı oldu : رَضِيَ
رَضِيَ رَضِيَا رَضُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
رَضِيَتْ رَضِيَتَا رَضِينَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
رَضِيتَ رَضِيتُمَا رَضِيتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
رَضِيتِ رَضِيتُمَا رَضِيتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
رَضِيتُ رَضِينَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
دَعَا fiilinde olduğu gibi, nâkıs fiilin mâzîsinin son harfi uzun elif şeklindeyse,
onun aslı vâv demektir ve bu harf fiilin çekiminde ortaya çıkar. دَعَا – دَعَوَا örneğinde olduğu gibi.
Muzâri
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Dua ediyor / : يَدْعُو
eder / edecek
يَدْعُو يَدْعُوَانِ يَدْعُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
106
تَدْعُو تَدْعُوَانِ يَدْعُونَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَدْعُو تَدْعُوَانِ تَدْعُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَدْعِينَ تَدْعُوَانِ تَدْعُونَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَدْعُو نَدْعُو Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Atıyor / atar / : يَرْمِي
atacak
يَرْمِي يَرْمِيَانِ يَرْمُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَرْمِي تَرْمِيَانِ يَرْمِينَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَرْمِي تَرْمِيَانِ تَرْمُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَرْمِينَ تَرْمِيَانِ تَرْمِينَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَرْمِي نَرْمِي Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Razı uyor / olur : يَرْضَى
/ olacak
يَرْضَى يَرْضَيَانِ يَرْضَوْنَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَرْضَى تَرْضَيَانِ يَرْضَيْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
107
تَرْضَى تَرْضَيَانِ تَرْضَوْنَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَرْضَيْنَ تَرْضَيَانِ تَرْضَيْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَرْضَى نَرْضَى Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Emir
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Dua et, davet et : اُدْعُ
اُدْعُ أُدْعُوَا أُدْعُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
أُدْعِي أُدْعُوَا أدْعُونَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
At : اِرْمِ
اِرْمِ اِرْمِيَا اِرْمُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
اِرْمِي اِرْمِيَا اِرْمِينَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Razı ol : اِرْضَ
اِرْضَ اِرْضَيَا اِرْضَوْا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
اِرْضَيْ اِرْضَيَا اِرْضَيْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
108
Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de ◌ُ- رَجَا umdu, ◌ِ- كَفَى yeterli oldu ve
◌َ– نَسِيَ unuttu fiillerinin mâzî çekimlerini هُمَا , هِيَ ve هُنَّ zamirleriyle birlikte
yapınız.
4. Lefîf Fiil
Mâzî
Lefîf fiilin mâzî çekimi nâkıs fiillerle aynıdır.
Lefîf-i Makrûn
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Niyet etti : نَوَى
نَوَى نَوَيَا نَوَوْا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
نَوَتْ نَوَتَا نَوَيْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
نَوَيْتَ نَوَيْتُمَا نَوَيْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
نَوَيْتِ نَوَيْتُمَا نَوَيْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
نَوَيْتُ نَوَيْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Lefîf-i Mefrûk
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Korudu : وَقَى
وَقَى وَقَيَا وَقَوْا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
وَقَتْ وَقَتَا وَقَيْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
109
وَقَيْتَ وَقَيْتُمَا وَقَيْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
وَقَيْتِ وَقَيْتُمَا وَقَيْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
وَقَيْتُ وَقَيْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Muzâri
Lefîf fiilin muzâri çekimi de nâkıs fiil gibidir.
Lefîf-i Makrûn
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Niyet ediyor / : يَنْوِي
eder / edecek
يَنْوِي يَنْوِيَانِ يَنْوُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَنْوِي تَنْوِيَانِ يَنْوِينَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَنْوِي تَنْوِيَانِ تَنْوُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَنْوِينَ تَنْوِيَانِ تَنْوِينَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَنْوِي نَنْوِي Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Lefîf-i Mefrûk
Bunlarda, vâv’lı misâl fiillerin çoğunda olduğu gibi, muzârisi elde edilirken
فَعِلَ – يَفْعَلُ sıygasında olanlar hariç, baştaki vâv harfi düşer. وَفَى – يَفِي gibi.
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Koruyor / korur / : يَقِي
koruyacak
يَقِي يَقِيَانِ يَقُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَقِي تَقِيَانِ تَقِينَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَقِي تَقِيَانِ تَقُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
110
Emir
Lefîf-i Makrûn
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Niyet et : اِنْوِ
اِنْوِ اِنْوِيَا اِنْوُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
اِنْوِي اِنْوِيَا اِنْوِينَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Lefîf-i Mefrûk
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Koru : قِ
قِ قِيَا قُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
قِي قِيَا قِينَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de طَوَى katladı ve وَفَى sözünü tuttu
fiillerinin muzârî çekimlerini أَنْتُمَا , أَنْتِ ve أَنْتُنَّ zamirleriyle birlikte yapınız.
تَقِينَ تَقِيَانِ تَقِينَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَقِي نَقِي Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
111
المثال الأجوف الناقص اللفيف
هُوَ وَعَدَ يَسُرَ قَالَ بَاعَ دَعَا رَمَى رَضِيَ نَوَى وَقَى
هُمَا وَعَدَا يَسُرَا قَالاَ بَاعَا دَعَوَا رَمَيَا رَضِيَا نَوَيَا وَقَيَا
هُمْ وَعَدُوا يَسُرُوا قَالُوا بَاعُوا دَعَوْا رَمَوْا رَضُوا نَوَوْا وَقَوْا
هِيَ وَعَدَتْ يَسُرَتْ قَالَتْ بَاعَتْ دَعَتْ رَمَتْ رَضِيَتْ نَوَتْ وَقَتْ
هُمَا وَعَدَتَا يَسُرَتَا قَالَتَا بَاعَتَا دَعَتَا رَمَتَا رَضِيَتَا نَوَتَا وَقَتَا
هُنَّ وَعَدْنَ يَسُرْنَ قُلْنَ بِعْنَ دَعَوْنَ رَمَيْنَ رَضِينَ نَوَيْنَ وَقَيْنَ
أَنْتَ وَعَدْتَ يَسُرْتَ قُلْتَ بِعْتَ دَعَوْتَ رَمَيْتَ رَضِيتَ نَوَيْتَ وَقَيْتَ
أَنْتُمَا وَعَدْتمَُا يَسُرْتمَُا قُلْتُمَا بِعْتُمَا دَعَوْتمَُا رَمَيْتُمَا رَضِيتُمَا نَوَيْتُمَا وَقَيْتُمَا
أَنْتُمْ وَعَدْتُمْ يَسُرْتُمْ قُلْتُمْ بِعْتُمْ دَعَوْتُمْ رَمَيْتُمْ رَضِيتُمْ نَوَيْتُمْ وَقَيْتُمْ
أَنْتِ وَعَدْتِ يَسُرْتِ قُلْتِ بِعْتِ دَعَوْتِ رَمَيْتِ رَضِيتِ نَوَيْتِ وَقَيْتِ
أَنْتُمَا وَعَدْتمَُا يَسُرْتمَُا قُلْتُمَا بِعْتُمَا دَعَوْتمَُا رَمَيْتُمَا رَضِيتُمَا نَوَيْتُمَا وَقَيْتُمَا
أَنْتُنَّ وَعَدْتُنَّ يَسُرْتُنَّ قُلْتُنَّ بِعْتُنَّ دَعَوْتُنَّ رَمَيْتُنَّ رَضِيتُنَّ نَوَيْتُنَّ وَقَيْتُنَّ
أَنَا وَعَدْتُ يَسُرْتُ قُلْتُ بِعْتُ دَعَوْتُ رَمَيْتُ رَضِيتُ نَوَيْتُ وَقَيْتُ
نَحْنُ وَعَدْنَا يَسُرْنَا قُلْنَا بِعْنَا دَعَوْنَا رَمَيْنَا رَضِينَا نَوَيْنَا وَقَيْنَا
Tablo 4.1: İlletli Fiillerin Munfasıl Zamirlerle Mâzî Çekim Tablosu.
112
المثال الأجوف الناقص اللفيف
هُوَ يَعِدُ يَيْسُرُ يَقُولُ يَبِيعُ يَدْعُو يَرْمِي يَرْضَى يَنْوِي يَقِي
هُمَا يَعِدَانِ يَيْسُرَانِ يَقُولاَنِ يَبِيعَانِ يَدْعُوَانِ يَرْمِيَانِ يَرْضَيَانِ يَنْوِيَانِ يَقِيَانِ
هُمْ يَعِدُونَ يَيْسُرُونَ يَقُولُونَ يَبِيعُونَ يَدْعُونَ يَرْمُونَ يَرْضَوْنَ يَنْوُونَ يَقُونَ
هِيَ تَعِدُ تَيْسُرُ تَقُولُ تَبِيعُ تَدْعُو تَرْمِي تَرْضَى تَنْوِي تَقِي
هُمَا تَعِدَانِ تَيْسُرَانِ تَقُولاَنِ تَبِيعَانِ تَدْعُوَانِ تَرْمِيَانِ تَرْضَيَانِ تَنْوِيَانِ تَقِيَانِ
هُنَّ يَعِدْنَ يَيْسُرْنَ يَقُلْنَ يَبِعْنَ يَدْعُونَ يَرْمِينَ يَرْضَيْنَ يَنْوِينَ يَقِينَ
أَنْتَ تَعِدُ تَيْسُرُ تَقُولُ تَبِيعُ تَدْعُو تَرْمِي تَرْضَى تَنْوِي تَقِي
أَنْتُمَا تَعِدَانِ تَيْسُرَانِ تَقُولاَنِ تَبِيعَانِ تَدْعُوَانِ تَرْمِيَانِ تَرْضَيَانِ تَنْوِيَانِ تَقِيَانِ
أَنْتُمْ تَعِدُونَ تَيْسُرُونَ تَقُولُونَ تَبِيعُونَ تَدْعُونَ تَرْمُونَ تَرْضَوْنَ تَنْوُونَ تَقُونَ
أَنْتِ تَعِدِينَ تَيْسُرِينَ تَقُولِينَ تَبِيعِينَ تَدْعِينَ تَرْمِينَ تَرْضَيْنَ تَنْوِينَ تَقِينَ
أَنْتُمَا تَعِدَانِ تَيْسُرَانِ تَقُولاَنِ تَبِيعَانِ تَدْعُوَانِ تَرْمِيَانِ تَرْضَيَانِ تَنْوِيَانِ تَقِيَانِ
أَنْتُنَّ تَعِدْنَ تَيْسُرْنَ تَقُلْنَ تَبِعْنَ تَدْعُونَ تَرْمِينَ تَرْضَيْنَ تَنْوِينَ تَقِينَ
أَنَا أَعِدُ أَيْسُرُ أَقُولُ أَبِيعُ أَدْعُو أَرْمِي أَرْضَى أَنْوِي أَقِي
نَحْنُ نَعِدُ نَيْسُرُ نَقُولُ نَبِيعُ نَدْعُو نَرْمِي نَرْضَى نَنْوِي نَقِي
Tablo 4.2: İlletli Fiillerin Munfasıl Zamirlerle Muzâri Çekim Tablosu.
113
المِثال الأجوف الناقص اللفيف
أَنْتَ عِدْ قُلْ بِعْ اُدْعُ اِرْمِ اِرْضَ اِنْوِ قِ
أَنْتُمَا عِدَا قُولاَ بِيعَا اُدْعُوَا اِرْمِيَا اِرْضَيَا اِنْوِيَا قِيَا
أَنْتُمْ عِدُوا قُولُوا بِيعُوا اُدْعُوا اِرْمُوا اِرْضَوْا اِنْوُوا قُوا
أَنْتِ عِدِي قُولِي بِيعِي اُدْعِي اِرْمِي اِرْضَيْ اِنْوِي قِي
أَنْتُمَا عِدَا قُولاَ بِيعَا اُدْعُوَا اِرْمِيَا اِرْضَيَا اِنْوِيَا قِيَا
أَنْتُنَّ عِدْنَ قُلْنَ بِعْنَ اُدْعُونَ اِرْمِينَ اِرْضَيْنَ اِنْوِينَ قِينَ