Emr-i Hazır

 

IV) EMR-İ HAZIR

(MUHATAP FİİLİN EMİR YAPILMASI)

Muzâri fiilin muhatap sîgasının başındaki muzâri harfi kaldırılır.  Muzaraat harfi atıldıktan sonra kalan ilk harf cezimli değilse başa birşey getirilmez. Ama kalan ilk harf cezimli ise okuyabilmek için başına bir hemze getirilir. Bu hemze fiilin orta harfinin harekesine göre harekelenir. Üç harfli fiilin orta harfi ötreli ise emir fiilinin başına ötreli hemze (أُ), üç harfli fiilin orta harfinin harekesi üstün ya da esre ise emir fiilinin başına esreli hemze (إِ) eklenir. Fetha ile harekeleme yoktur. Sonu da cezim yapılır:  Örnekler:

Not: Mâzîdeki ilk harfi hemze olan  أَكَلَ -ُ  (yedi) ُ–أَمَرَ  (emretti) أَخَذَ -ُ  (aldı) gibi fiillerin emir fiili (اُُاْكُلْ) şeklinde söylenmez. İki hemzenin okunuşu dile ağır geldiği için hemzeli kısım atılır: (كُلْ)(ye). Geriye kalanın çekimi yapılır. Cemi müennes nûnu hariç fiil çekiminde yer alan nunlar düşer:

 

Emr-i hâzırların meçhûlü:  Muzârinin başına لِ harfinin takılıp sonunun meczûm yapılması ile olur.  Diğerlerinden farklı olarak mütekellimin de meçhûlu yapılır:

Cümle Örnekleri:

EMR-İ HÂZIR İLE İLGİLİ AYETLER

1- اُدْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ تُحْبَرُونَ .

(43/ZUHRUF, 70). Siz ve eşleriniz ağırlanmış olarak cennete giriniz!

حَبَرَ  يَحْبُرُ حَبْراً

sevindirmek, ağırlamak

2- … اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ …

(9/TEVBE, 105). ..(De ki;) (Yapacağınızı) yapın! Amelinizi Allah da Rasûlü de mü’minler de görecektir…

رَآى  يَرَى  رُؤْيَةً

görmek

سَيَرَى

görecek

3- وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلآئِكَةِ اسْجُدُوا ِلآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ …

(7/A’RÂF, 11). Andolsun sizi yarattık, sonra size şekil verdik, sonra da meleklere “Âdem’e secde edin!” dedik. İblis hariç secde ettiler.

لَقَدْ	andolsun ki, hakikaten, gerçekten
صَوَّرَ  يُصَوِّرُ  تَصْوِيراً	tasvir etmek, suret vermek, şekil vermek, şekillendirmek
قُلْنَا لِ..	…e dedik	اَلْمَلَكُ ج اَلْمَلآئِكَةُ			melek
إِلاَّ	hariç		اَلْإِبْلِيسُ		iblis, şeytan
سَجَدَ  يَسْجُدُ سُجُوداً	secde etti, boyun eğdi

4-  وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ …

(7/A’RÂF, 19). (Allah buyurdu ki:) Ey Adem! Sen ve eşin cennete yerleşin..

سَكَنَ  يَسْكُنُ  سَكْناً  سُكُوناً

yerleşmek, ikamet etmek

5- يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا …

(7/A’RÂF, 31). Ey Adem oğulları! Her mescidde (secde edişinizde) zinetinizi alın (güzel elbiselerinizi giyin); yiyin, için, (fakat israf etmeyin…)

خُذُوا  (أَخَذَ  يأْخُذُ)

alın (emir)

كُلُوا  (أَكَلَ  يأْكُلُ)

yiyin

زِينَةٌ

süs, zînet

6- وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ مَطَرًا فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ .

(7/A’RÂF, 84). Ve üzerlerine (taş) yağmuru yağdırdık. Bak suçluların akıbeti (sonu) nasıl oldu?

أَمْطَرَ  يُمْطِرُ إِمْطاَراً				yağdırmak, (taş) yağmuruna tutmak
مَطَرٌ	yağmur		كَيْفَ		nasıl	كَانَ  يَكُونُ	oldu	عَاقِبَةٌ	son, netice, âkıbet
اَلْمُجْرِمُ		suçlu, günahkar. (İsim tamlamasında birinci ismin ne tenvin ne de harf-i tarif almadığını ikinci ismin genellikle harf-i tarif alıp son harekesinin esre olduğunu şimdilik aklınızda tutunuz. Cemi müzekker sâlim’in esre halinin (ينَ) ile olduğunu hatırlayınız.

7- ثُمَّ بَعَثْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسَى بِآيَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُوا بِهَا فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ .

(7/A’RÂF, 103). Sonra onların ardından Mûsâ’yı mucizelerimizle Firavun ve kavmine gönderdik de o mucizeleri inkar ettiler, ama bak fesatçıların sonu nasıl oldu?

بَعَثَ  يَبْعَثُ	göndermek, uyandırmak, diriltmek		مِنْ بَعْدِهِمْ	onların ardından
اَلْمُفْسِدُ	fesat çıkaran, fesatçı	اَلْمَلَأُ		halk, eşraf
ظَلَمَ  يَظْلِمُ ظُلْماً	zulmetmek, inkar etmek	آيَةٌ ج  آيَاتٌ		ayet, mucize
عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ	fesatçıların sonu (birinci ismin harf-i tarifsiz ikinci ismin esre olduğu isim tamlaması çok yakında işlenecektir.)

8- قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ … وَاصْبِرُوا إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ …وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ .

(7/A’RÂF, 128). Mûsâ kavmine (şöyle) dedi: “(Allah’dan yardım isteyin)… ve sabredin. Muhakkak ki yeryüzü Allah’ındır (onu kullarından dilediğine miras verir.)… Sonuç müttekîlerindir (Allah’tan korkup günahtan sakınanlarındır). ”

اَلْمُتَّقِي

müttekî, takva sahibi, korunan, sakınan

9- وَاكْتُبْ لَنَا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ … وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ …

(7/A’RÂF, 156). (Ey Allahım!) Bize bu dünyada da iyilik yaz, ahirette de. (Allah buyurdu ki:) …Rahmetim herşeyi kuşatmıştır…

	حَسَنَةٌ	iyilik, nail olunan nimet, güzellik		رَحْمَةٌ	acımak, merhamet etmek
وَسِعَ  يَسَعُ  سِعَةً  سَعَةً			içine aldı, kapladı

10- اُنْظُرْ          كَيْفَ         كَذَبُوا     عَلَى     أَنْفُسِهِمْ …

İsim mecrûr	Harfi cer	Fiil+fâil	İsmü istifham	Fiil-i Emr
				Fâili müstetir (أَنْتَ)

(6/EN’ÂM, 24). Bak, kendilerinin aleyhine nasıl yalan söylediler…

11- وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ …

(7/A’RÂF, 205). Kendi kendine yalvararak, ve korkarak yüksek olmayan bir sesle (sözle) sabah akşam Rabbini an.

	ذَكَرَ يَذْكُرُ		zikretti, andı			اَلْجَهْرُ		ilan etmek, açığa vermek
	تَضَرَّعَ  يَتَضَرَّعُ تَضَرُّعاً		yalvarıp yakarmak, niyazda bulunmak
	خاَفَ  يَخاَفُ خَوْفاً خِيفَةً		korkmak [ayette: korkarak (hal)]
دُونَ		…siz, ..sız (zarftır önüne geldiği kelimeyi esreler)
دُونَ الْجَهْرِ		açığa çıkarmaksızın		اَلْغُدُوُّ	sabah		اَلْآصَالُ		akşam

 

  

HÂL: Ayette kullanılan mansûb ve nekre olarak gelen masdar şekli gramerde “hâl” olarak isimlendirilir “yalvararak ve korkarak” şeklinde ..erek, ..arak olarak tercüme edilir. İleride müstakil olarak işleyeceğimiz hâl hakkında kısa bir bilgi vermek devamlı Kur’ân okuyanların sık sık karşılaştıkları bir husus olduğundan burada kısaca bahsetmek faydalı olacaktır: Hâl; fiil işlenirken, fâilin, mef’ûlun veya her ikisinin durumunu gösteren mansûb ve nekre isimdir. Tekil ve illet harfi bulunmayan bir kelime olduğu takdirde hâl, üstün tenvinli olarak gelir. Fiile sorulan “Nasıl” sorusuna cevap teşkil eder. Fiil yapılırken onu işleyenin durumu açıklanan hâl Türkçe’ye (…erek, ..arak, …dığı halde, ..ken, …mış olduğu halde) kelimeleriyle tercüme edilir. Örnekler: