2. BÜYÜK BÎR KAYIP

İbrahim’in duası kabul
oldu. Arabistan’dan ve daha uzaklardan gelen hacılar tarafından getirilen
zenginlikler Mekke’yi doldurdu. Büyük Hac yılda bir kez yapılıyordu; fakat:
Kâ’be, Umre yapılarak yılın istenilen zamanında zi­yaret edilebilirdi; bu ib? d
etler, ibrahim ve İsmail’in koy­duğu kurallara göre şevk ve bağlılık içinde
yapılmaya de­vam ediyordu. İshak’ın soyundan gelenler de, Kâ’be’yi İb­rahim
tarafından yapılan kutsal bir tapınak olarak ziya­ret ediyorlardı. Bu onlar
için Tanrı’nın var olan mabed-lerinden sadece biri idi. Fakat yüzyıllar
geçtikçe tek Tan­rı’ya olan ibadetin saflığı bozulmaya ve kirlenmeye baş­ladı.
İsmail’in soyundan gelenler, Mekke vadisine sığma­yacak kadar çoğaldılar;
uzaklara göç edenler bu kutsal tapınaktan taşlar alıp, Kâ’be adına onlara saygı
göster* diler. Daha sonraları, komşu putperest toplulukların etki­siyle bu
taşlara putlar da eklendi; ve sonunda hacılar bu putları Mekke’ye de taşımaya
başladılar. Bu putlar Kâ’be’-nin içine kondu, işte o zaman yahudiler İbrahim’in
tapma­ğını ziyaret etmeye başladılar1.

Putperestler,
putlarının Tanrı ile insan arasında ara­cılık yaptığını savunuyorlardı. Bu
nedenle, Tanrı ile olan ilişkileri günden güne azaldı ve Tanrı onların
hayatından uzaklaştıkça, Ahiret’e olan inançları zayıfladı, sonunda çocuğu
ölümden sonraki yaşama inanmamaya başladılar. Fa­kat gerçeği görebilenler için,
onların Hak yoldan saptığını gösterir birçok delil vardı: artık Zemzem kuyusuna
önem vermiyorlardı, nerede olduğunu bile unutmuşlardı. Bunun asıl sorumlusu
Yemen’den gelen Cürhümilerdi. Onlar Mek­ke’nin yöneticiliği görevini üstlenmiş,
İbrahim’in soyundan gelenler de bunu kabullenmişlerdi, çünkü ismail’in ikinci
karısı bir Cürhümi idi. Fakat Cürhümiler her türlü ada­letsizliği uygulamaya
başladığında diğer kabileler onları Mekke’den kovdular. Cürhümiler ayrılmadan
önce Zemzem kuyusunu doldurdular ve üstünü örttüler. Şüphesiz bunu intikam
almak için kinlerinden yaptılar, fakat yıllardan beri hacıların Kâ’be’ye
getirdiği mücevherleri, geri dönüp zengin olmak için kuyuya gömdükleri ve
üstünü kumla kapladıkları da olasıdır.    
‘

Onların görevini, yanı
Mekke’nin yöneticiliğini Huzaa kabilesi üstlendi. Bu kabile İsmail’in soyundan
gelen, Ye-men’A göç eden, daha sonra tekrar kuzeye dönen bir Arap kabilesidir.
Fakat Huzaa da, atalarına verilen bu harika suyun kaynağını araştırmadı. Çünkü
o günlerde, Mekke’­de başka kuyular kazılmış ve Tanrı’nın bu hediyesi bir ih­tiyaç
olmaktan çıkmış, Kutsal Kuyu yarı unutulmuş bir hatıra olarak kalmıştı.

O halde Cürhürmlerin
suçuna Huzaa’lar da ortak ol­muşlardır. Onlar diğer yönlerden de suçludurlar
onların bir şefi, Suriye’den dönerken Moabi’lerden, putlarından bi­rini
vermelerini istedi. Ona Hubel’i verdiler. Beraberinde Mekke’ye getirdiği Hubel,
Kâ’be’ye kondu ve Mekke’nin baş putu oldu.

3. VADİDEKÎ KUREYŞ

İbrahim’in soyundan
gelen en güçlü arap kavimlerin­den biri de Kureyş idi; ve İsa’dan yaklaşık dört
yüz yıl sonra, Kureyş’ten Kusayy, Huzaa’nın lideri Huleyl’in kızı ile evlendi.
Huleyl, damadını kendi oğullarma tercih etti; çünkü Kusayy ammanmın araplan
arasında sivrilmiş bir şahsiyetti. Huleyl’in ölümünden sonra, şiddetli bir
çarpış-ma oldu ve sonunda Mekke’nin yöneticiliği ve Kabe’nin ko­ruyuculuğu
Kusayy’a verildi.

Bunun üzerine Kusayy
yalan akrabaları olan Kureyşlileri –kardeşi 
Zühre, amcası Teym, diğer bir amcasının oğ­lu olan Mahzum ve daha uzak
olan bir kaç kuzenini- va­diye getirdi ve Mabed’in yakınma yerleştirdi. Bunlar
ve yakınları Vadi Kureyşleri, Kusay’ın daha uzak akrabaları olan ve çevredeki
tepelerde yerleşmiş olanlar İse civar Ku­reyşleri olarak tanınır. Kusayy bu iki
kabileyi de kral gibi yönetiyor ve vergi alıyordu, bu parayla da kendilerini
besleyemeyecek kadar fakır olan hacıları doyururdu. Bu zamana kadar Mabed’in
koruyucuları onun çevresinde ça­dırlarda kalıyorlardı. Fakat Kusayy onlara,
kendilerine ev­ler yapmalarını söyledi, kendisi de Daru’n-Nedve adıyla tanınan
geniş bir ev yaptı.

Herşey ahenkliydi,
fakat karışıklıklar çıkmak Üzere idi. Kusayy soyunun belirgin özelliklerinden
biri de her ne­silde bir tek seçkin kişinin tüm kavme hükmetmesi idi Kusayy’ın
dört oğlundan en şerefli ve tanınmış olanı Abdu’1-Menaf ti. Fakat Kusay, en
büyük oğlu Abdu’d-Dar’ı. içlerinde en az yetenekli olmasına rağmen diğerlerine
ter­cih etti ve ölümünden kısa bir süre önce ona şunları söyle­di: «Oğlum,
insanlar, onları senden daha şerefli kabul etseler de, seni onların seviyesine
çıkaracağım. Sen açma­dıkça Ka’be’ye kimse giremeyecek. Kureyş’in savaş san­cağı
senin ellerinde olacak, sen izin vermedikçe hiçbir ha­cı Mekke’de içecek su
bulamayacak, sen vermedikçe hiç­bir yiyecek bulamayacak, Kureyş senin evinden
başka yer­de bir meselede anlatamayacak.[1]Kendi
hak ve güçleri­nin tümüyle birlikte Darün-Nedve’nin sahipliğini de ona verdi.

Evlada yakışır bir
şekilde Abdu’l-Menaf, babasının di­leklerini tartışmasız kabul etti; fakat bir
sonraki nesilde Kureyş’in yansı, gününün en ileri gelen adamı olan
Ab-du’L-Menafın oğlu Hagim’in etrafında toplandılar ve hak­ların Abdu’d-Dar
sülalesinden Hasim’in kendi sülalesi­ne aktarılmasını istediler. Haşim ve
kardeşlerini destek­leyenler Zühre ve Teymin torunları ve en yaşlı grup ha­riç
tüm Kusayy soyundan gelenlerdi. Mahzum’un soyun­dan gelenler ve diğer uzak
kuzenler hakların Abdu’d-Dar’-da kalmam gerektiğini savundular. Duygular o
kadar şid­detlendi ki Abdu’l-Menaf soyundan bir grup kadın bir kâ­se güzel koku
getirip, Ka’be’nin yanına koydular; Haşim, kardeşleri ve diğer taraftarları
ellerini bu kaseye daldı­rıp, birbirlerini bırakmayacaklarına dair and içtiler
ve bu anlaşmayı teyid etmek için kokulu ellerini Kabe’nin taş­larına sürttüler.
İşte bu grup güzel kokanlar diye anıldı. Abdu’d-Dar’ın taraftarları da birleşme
andı içtiler ve on­lara da Müttefikler adı verildi. Şiddet ve savaş sadece Mabed’İn
içinde değil Mekke’yi çevreleyen büyük bir daire içinde de yasaktı. İki grup,
bir anlaşmazlık çıktığın savaş etmek için bu kutsal yerden milierce uzağa
gitmek zo­rundaydılar. Sonunda Abdu’LMenaf oğullarının vergi top­lama ve
hacılara yiyecek ve su sağlama haklarını alma­sına, Abdu’d-Dar oğullarının ise
Ka’be’nin anahtarlarına ve diğer haklara sahip olmasına ve onların evinin yine
top­lanma yeri (Darü’n-Nedve) olarak devam etmesine karar verildi.

Haşim’in kardeşleri,
hacılara hizmet görevini Haşim’e verdiler. Hac zamanı yaklaştığında Haşim
mecliste kalkar ve şöyle derdi: «Ey Kureyşliler, siz Allah’ın komşularısı­nız,
O’nun evinin yakınlarısınız, işte bu bayramda Tanrı’-ran ziyaretçileri, hacılar
O’nun evine geliyor. Onlar Allah’­ın misafirleridir ve hiçbir* misafir O’nun
misafirleri kadar cömertlik beklemez. Eğer benim kendi zenginliğim yetse idi,
bu yükü size yüklemezdim.»

Haşim hem Arabistan
içinde, hem de dışında şeref ka­zandı. Mekke’den kalkan iki büyük kervanı,
Yemen’e gi­den kış kervanını ve kuzey-baü Arabistan’a, oradan Ro­ma
İmparatorluğunun bir bölümü olarak Bizans yöneti­minde olan Suriye ve
Filistin’e giden Yaz kervanını o dü­zenlemiştir. İki kervan da eski «misk yolu»
üzerinden ge­çerdi ve yaz kervanının en önemli duraklarından biri ve ilk
durağı, kuzeytte Mekke’den onblr günlük deve yolu uzak­lıktaki Yesrid vahası
İdi. Bu vahada bir zamanlar sadece yahudiler hüküm sürüyordu, fakat daha sonra
Güney Ara­bistan’dan bir kavim onları yönetmeye başladı. Yahudiler, toplumun
genel yaşamında rol almaya ve kendi dinlerini koruyarak zenginlik içinde
yaşamaya devam ettiler. Yes-rib’deki Araplara gelince, onlar ana-erkil
gelenekleri de­vam ettiriyorlardı. Atalarından bir kadının ölümünden son­ra
Kayle’nin çocukları adını aldılar, fakat Kayle’den son­ra kabile, oğullan Evs
ve Hazreç arasında ikiye ayrıldı.

Hazreç’in en etkili
kadınlarından biri. Neccar sülale­sinden Amr’ın kızı Selma idi. Haşim onunla
evlenmek is­tedi. Selma, kendisiyle ilgili İslerin kontrolünün kendisin­de
olmasını şart koşarak teklifi kabul etti ve ayrıca bir erkek çocuk dünyaya
getirdiğinde en azından on dört yaşına dek Yesrib’de büyütmeyi şart koştu.
Haşim bu şartları kabul etti, çünkü /eni gelenler için daha tehlikeli olan va­ha
humması sayılmazsa, Yesrib’in iklimi Mekke’den daha sağlıklıydı. Bundan başka
Haşim sık sık Suriye’ye gidiyor­du. Gerek oraya giderken, gerekse dönüşte Selma
ve oğlu­nun yanında kalabilirdi. Fakat Haşîm’in yaşamı uzun sür­medi,
seferlerinden birinde Filistin’de, Gazze’de hastalandı ve öldü.

Haşim’in Abdu’ş-Şems
ve Muttalib adında iki öz kar­deşi ve Nevfel adında bir üvey kardeşi vardı.
Abdu’ş-Şems Yemen’de ve Suriye’de ticaretle meşguldü, Nevfel ise Irak’­ta
ticaret yapıyordu. Bu nedenle ikisi de çoğu zaman Mek­ke’den uzakta
bulunuyorlardı. Bu ve daha başka sebepler yüzünden, hacılara su verme ve onları
beslemek için ver­gi toplama haklarını Haşim’in küçük kardeşi Muttalib al­dı ve
kendisinden sonra bu görevleri yüklenebilecek bir kişi düşünmeye başladı.
Haşim’in Selma dışındaki diğer eşlerinden üç oğlu vardı. Fakat söylenenlerin
tümü doğru ise, bunların hiçbiri -ve Muttalib’in kendi oğullarından hiçbiri-
Sehna’nın oğluyla karşılaştırılamazdı. Çok genç ol­masına rağmen Şeybe
-annesinin verdiği isim- liderlik için özgün vasıfları göstermeye başlamıştı.
Vaha’dan gecen yol­cular onunla ilgili çok mükemmel haberler getiriyorlardı.
Sonunda Muttalib onu görmeye gitti; gördükleri onu, Selma’dan yeğenini
kendisine emanet etmesini istemeye yö­neltti. Selma oğlunu bırakmak
istemiyordu. Şeybe de an­nesinin rızası olmadan onu bırakmayacağını söyledi. Fa­kat
Muttalib’in ümidi kırılmamıştı. Mekke’nin anne ve oğu-la Yesrib’in
sağlayamayacağı olanaklar sağlayacağını vur-guladı. Kutsal Ev’in bekçileri ve
tüm Arabistan’daki Hacc’-în merkezi olan Kureyşliler şerefçe diğer Arap
kabilele­rinden üstündüler; büyük bir ihtimalle Şeybe, bir gün ba­basının
görevini üstlenecek ve Kureyş’in liderlerinden bi­ri olacaktı. Fakat bunun için
Önce kendi halkıyla bütünleş­meliydi. Dışarıdan gelen bir göçmen böyle bir
şerefe ta­bii ki hak kazanamazdı. Selma onun öne sürdüğü düşün­celerden çok
etkilendi.    Eğer oğlu Mekke’ye giderse
onu

Mekke’de ziyaret
etmesi veya oğlunun onu ziyaret etmesi kolay olacaktı, bu nedenle onun
gitmesine izin verdi. Mut-talib yeğenini devesinin arkasına aldı ve yola
koyuldu. Mekke’ye giderken yolda onlara rastlayanların, bu yaban­cı genci
gördüklerinde «Abdü’l-Muttalib- yani «Muttalib1-in kalesi» dediklerini duydu. O
da «bu benim kardeşim Haşîm’in oğludur» diye cevap verdi. Sözlerine karşılık
ola-rak verilen selamla birlikteki gülümseme, şehirde ağızdan agıza dolaşacak
olan genç adamla ilgili haberlerin başlan­gıcıydı; o günden sonra genç,
Abdu’l-Muttalib olarak anıldı. Mekke’ye vardıktan kısa bir süre sonra,,
babasının hak­ları üzerinde amcası Nevfel’le aralarında anlaşmazlık çık­tı :
fakat koruyucu amcasının ve Yesrib’den gelen desteğin yardımıyla
Abdu’l-Muttalib haklarını kazanabildi. Mutta-lib’in Yesrib’de verdiği sözlerden
de ümit kesmedi. Yıllar sonra Muttalib öldüğünde hiç kimse yeğeninin hacılara
yiyecek ve su sağlama hektarını almasına karşı çıkmadı. Onun bu işi becermekte
.mcasını ve babasını bile geçtiği söylenirdi.

HZ.
MUHAMMED’İN HAYATI

1. ALLAH’IN EVİ

Yaratılış kitabı
(Tekvin) bize ibrahim’in çocuksuz ol* duğunu, çocuk sahibi olmaktan ümit
kestiğini ve Tanrı’nın, çadırındaki İbrahim’e şöyle seslendiğini söyler: «Şimdi
gök­lere bak ve sayabiltrsen gökteki yıldızları say.- İbrahim gözlerini
yıldızlara çevirdi ve şöyle bir ses duydu: «Senin soyun da aynı şekilde
çoğalacak»  (Tekvin: 15:S).

Karısı Sara
yetmişaltı, İbrahim ise seksenbeş yaşın­da idi; karısı İbrahim’e Hacer adında
Mısır’a bir cari-yeyy ikinci karisi olması İçin verdi. Fakat hanımla cari­ye
arasında geçimsizlik ortaya çıktı. Hacer, Sara’run kız­gınlığından kaçtı ve
üzüntü içinde Allah’a yalvardı. Allah ona Melek’le ‘bir mesaj gönderdi: «Senin
soyunu o kadar çoğaltacağım ki onu saymak mümkün olmayacak.- Melek ona şunları
söyledi: «İşte, bir çocuğun olacak, bir erkek çocuğu dünyaya getireceksin ve
adını İsmail koyacaksın; çünkü Allah senin kederini işitti.» (Tekvin: 16:
10-11). Son­ra Hacer, İbrahim ve Sara’nın yanma döndü ve onlara Me­leğin
söylediklerini haber verdi; çocuk doğduğunda, İbra­him ona «Tanrı işitir»
anlamındaki İsmail adını koydu.

Çocuk onüç yaşma
geldiğinde, İbrahim yüz, Sara ise doksan yaşındaydı; Tanrı tekrar İbrahim’e
seslendi ve Sa-ra’nm bir erkek çocuğu dünyaya getireceğini, adını İshak koymasını
söyledi. Büyük oğlunun Allah katında gözden düşeceğinden korkan İbrahim Allah’a
yalvardı: «İsmail se­nin katında yaşamaya devam etsin*   Allah ona şöyle cevap verdi: -ismail’le
ilgili söylediklerini duydum. Üzülme, selâmım onun üzerine olsun… ben onu
büyük bir mili at yapacağım. Fakat benim ahc&n (sözüm), Sara’nın gelecek
yıl bu vakitte dünyaya getireceği İshak ile yerine gelecek.-(Tekvin: 17:20-1).

Sara, İshak’ı dünyaya
getirdi ve onu kendisi emzırdi. İshak sütten kesildiğinde, ibrahim’e artık Hacer
ve İsma­il’in kendi evlerinde kalmasına gerek kalmadığını söyledi. İbrahim,
ismail’i çok sevdiği için buna üzüldü. Fakat Tan­rı tekrar İbrahim’e seslendi
ve Sara’nın teklifine uyma­sını ve üzûlmemesini söyledi; ve İsmail’in
korunanlardan olacağını tekrarladı.

İbrahim bir değil, iki
büyük milletin atası olacaktı -iki büyük millet, yani, iki rehber güç,
yeryüzünde Tann’nın emirlerini yerine getirecek olan iki araç, çünkü Allah sö­zünden
dönmez ve Allah katında Ruh ululuğundan baş­ka büyüktük yoktur. İbrahim,
beraber akmaması gereken, nerbirinin kendi yolunda gitmesi gereken iki ruhsal
akar-sunun kaynağı olacaktı; O, İsmail ve Hacer’i güvenlikle­rinden emin olarak
Allah’a ve Onun meleklerine emanet etti

İki ruhsal akarsu, iki
din, Tann’nın yarattığı iki fark­lı alem; iki daire, yani iki merkez. Bir yer
insanlar seçtiği için değil, Sema’da seçildiği için kutsal olur. İbrahim’in
çevresinde İse iki kutsal yer vardı: birisi yakında idi, di­ğerinden. İse
İbrahim’in henüz haberi yoktu. İşte Hacer ve İsmail, Arabistan çöllerinde,
Kenan illerinin kırk günlük deve yolu güneyinde yer alacak olan bu ikinci
kutsal yere yönlendirilmişlerdi. Vadinin ismi Bekke idi, bazıları bu adın
vadinin darlığı nedeniyle verildiğini söyler: her ta­rafı tepelerle kaplıdır,
sadece üç çıkısı vardır, biri kuzeye. biri güneye, diğeri ise batıda Kızıl
Deniz’e açılır ve kıyıya elli mil uzaklıktadır. Kitaplar, Hacer ve İsmail’in
Bekke’ye nasıl ulaştığı hakkınn» bilgi vermiyor, kervan yolcuları­nın
yardımıyla ulaşmış olmalılar, çünkü vadi büyük ker­van yollarından birinin
üzerindedir. Bu yol, Güney Arabis­tan’dan Akdeniz’e götürülen güzel kokular ve
parfümlerin taşındığı yol olduğu için bazen «misk yolu» diye de adlandırılır.
Hacer’le İsmail vadiye vardıklarında, herhal­de, kervandan ayrılmışlardır.
Ana-oğul susuzluktan kav­rulmaya başladıklarında, Hacer oğlunun ölmesinden kork­tu.
Atalarının geleneklerine göre, İsmail yattığı yerden Tanrıya yalvardı ve annesi
biraz Ötedeki tasın üstüne çı­kıp, yardım gelip gelmediğini araştırdı. Kimseyi
göreme­yince karsıdaki yüksek tepeye kadar koştu, fakat yine kim­seyi göremedi.
Yan çılgın bir halde iki nokta arasından yedi kez geçti, yedincisinde dinlenmek
İçin kayanın üstü­ne oturduğu sırada melek geldi. Tekvin’e göre Melek şöy­le
dedi:.

«Tanrı çocuğun sesini
duydu; ve Tann’mn Meleği gök­ten Hacer’e seslendi ve şöyle dedi: Hacer, seni
üzen ne? Korkma, çünkü Tanrı, yatan çocuğun sesini duydu. Kalk ve çocuğu
kaldır, kucağına al. çünkü onu büyük bir mil­let yapacağım. Tanrı onun
gözlerini açta ve o kaynayan bir su gördü.» 
(Tekvin, 21: 17-20).

Allah, İsmail’in,
topuğunun olduğu yerden bir su kay­nağı fışkırttı. Bundan sonra vadi, suyunun
bolluğu ve gü­zelliği nedeniyle kervanların konak yeri oldu ve kaynak Zemzem
adını aldı.

Tekvin, İbrahim’in
diğer kolunun kitabı değil, tshak ve soyundan gelenlerin kitabıdır. İsmail’le
ilgili şunları ya­zar: «Ve Tanrı çocukla beraberdi, çocuk vahşi doğanın içinde
büyüdü, yaşadı ve bir okçu oldu.» (Tekvin). Bundan sonra İsmail’den çok az
bahseder, sadece İsmail ve Ishak’-m babalarım Hebran’da beraber gömdüklerini ve
birkaç yıl sonra Esau’nun kuzeniyle, yeni İsmail’in kızıyla evlen­diğini
yazarken İsmail’in adı geçer. Fakat Mezmur’da, «Ey Mihmandarların Rabbi, senin
barınakların: (tapınakların) ne güzeldir» adlı bölümü acarken İsmail ve
annesinden ve Zemzem’in onların vadiden geçmesi nedeniyle çıktığından
bahsedilir: «Mübarek olanlar, gücünü senden alan, Bek-ke vadisinden geçip,
orayı bir su kaynağı yapanların yo­luna olan ve onları kalbinde taşıyanlardır.»
(Mezmur; 84-5-6).

İsmail ve Hacer
gittikleri yere ulaştıklarında, İbrahim’­in daha yetmiş-bes yıllık ömrü vardı
ve oğlunu o kutsal yerde ziyaret etti. Kur*an bize, Allah’ın ibrahim’e
İsmail’le birlikte Zemzem kuyusunun yakınma İnşa edecekleri ma­bedin yerini
gösterdiğini söyler (Hacc: 26); nasıl yapacak­ları da onlara bildirilmişti. Bu
mabede, şekil olarak «küp» e benzediği için Kâ’be adı verilir; dört köşesi,
pusulanın dört yönüne göredir. Fakat bu kutsal yerdeki en kutsal nesne,
yeryüzüne indiğinden beri Ebu Kubays tepesinde bulun­duğu ve oradan bir Melek
tarafından İbrahim’e getirildiği söylenen semavi bir taştır. -O, Cennet’ten
yeryüzüne süt­ten beyaz bir halde indi, fakat Ademoğlunun günahları onu
kararttı.» [1]Bu karataşı, Kâ’be’nin doğu
köşesine yerleştirdiler; mabedin yapımı bittiğinde Allah tekrar İbrahim’e
seslendi ve ona Bekke’ye, veya da­ha sonra adlandırıl dığı gibi Mekke’ye Hac
geleneğini kur­masını emretti:

«Bana hiçbir şeyi
ortak koşma, tavaf edenler, kıyam edenler, rükua ve sucuda varanlar için Evimi
tertemiz tut. İnsanlar içinde Hacet duyur; gerek yaya. gerekse uzak yollardan
(derin vadilerden) gelen yorgun düşmüş develer üstünde sana gelsinler.» (Hacc:
26-27).

Hacer, İbrahim’e
Bekke’ye ilk geldiği günkü yardım arama çabalarından bahsetti. O da Hacer’in
geçtiği iki nok­ta olan Safa ile Merve tepeleri arasından Hacıların yedi defa
geçmelerini Haccın gereklerinden birisi yaptı.

Daha sonra İbrahim,
büyük bir olasılıkla Kenan’da, etrafındaki geniş otlaklara, buğday ve arpa
tarlalarına ba­karak şöyle dua etti:

«Rabbimiz, gerçekten
ben, çocuklarımdan bir kısmını Beyt-ı Haram (kutlu ve korunmuş ev”mda
ekini olmavan bir vadi­ye yerleştirdim; Rabbimiz. dosdoğru namazı kılsınlar
diye (öyle yaptım), Böyle Sen, insanların bir kısmının kafbterini onlara ilgi
duyar kıl ve onları birtakım ürünlerden rızıklandtr. Umulur ki şük­rederler.»
(ibrahim. 37)[2].