Yıl: 2013

Bu sayılar varlıkların bir sıra içindeki yerlerini, baştan veya sondan kaçıncı sırada olduklarını bildiren sayılardır. Sıra sayıları, sayılan kelimelerden sonra gelir.   فَاعِلٌ kalıbında düzenli bir sıfat yapısı gösterir.  Sayılana yer yönden uyar. Kullanıldığı isimle sıfat tamlaması oluştururlar.

11-19 arası sıra sayıları: Bunlara “mürekkeb sıra sayıları” denir. Bu sayıların sonu üstün olarak mebnidir.(Yani son harekeleri değişmez. Cümledeki yerleri ne olursa olsun her zaman üstün hareke alırlar. ) Örnekler:

جَاءَ الطَّالِبُ الثَّالؤثَ عَشَرَ  On üçüncü öğrenci geldi.

رَاَيْتُ الطَّالِبَ الثَّالِثَ عَشَرَ  On üçüncü öğrenciyi gördüm.

سَلَّمْتُ عَلَى الطَّالِبِ الثَّالِثَ عَشَرَ  On üçüncü öğrenciye selam verdim.

11-19 arasındaki sıra sayıları marife isme sıfat olduklarında birinci sayılar harfi tarif alır, ikinci sayıları almaz.

On birinciاَلْحَادِىَ عَشَرَ   ث    اَلْحَادِيَةَ عَشَرَةَ

On ikinciاَلثَّانِى عَشَرَ   ث   اَلثَّانِيَةَ عَشَرَةَ

On üçüncüاَلثَّالِثَ عَشَرَ   ث   اَلثَّالِثَةَ عَشَرَةَ

On dördüncüاَلرَّابِعَ عَشَرَ   ث   اَلرَّابِعَةَ عَشَرَةَ

On beşinciاَلْخَامِسَ عَشَرَ   ث   اَلْخَامِسَةَ عَشَرَةَ

On altıncıاَلسَّادِسَ عَشَرَ   ث   اَلسَّادِسَةَ عَشَرَةَ

On yedinciاَلسَّابِعَ عَشَرَ    ث   اَلسَّابِعَةَ عَشَرَةَ

On sekizinciاَلثَّامِنَ عَشَرَ   ث   اَلثَّامِنَةَ عَشَرَةَ

On dokuzuncuاَلتَّاسِعَ عَشَرَ   ث   اَلتَّاسِعَةَ عَشَرَةَ

20, 30, 40 gibi onluk sayılarda cinsiyet bakımından sayılan kelimeyle uygunluk aranmaz. Müzekker ve müennes kelimeler için ortak kullanılır.

Yirminciاَلْعِشْرُونَ

Otuzuncuاَلثَّلاَثُونَ

Ellinciاَلْخَمْسُونَ

KESİRLİ SAYILAR

Kesirli sayı, bir varlığın eşit parçalarının bir kısmını belirten sayılardır. Onda bir, üçte bir gibi.

(1/ ) üçte birden, (1/10) onda bire kadar olan kesirli sayılar ( فُعُلٌ ) veya (  فُعْلٌ ) vezninde gelir. Her iki kalıbında çoğulu (اَفْعَالٌ ) vezninde gelir.

1/2نِصْفٌ   ج   اَنْصَافٌ

1/3ثُلُثٌ   ج   اَثْلاَثٌ

1/4رُبُعٌ   ج   اَرْبَاعٌ

1/5خُمُسٌ   ج   اَخْمَاسٌ

1/6سُدُسٌ   ج   اَسْدَاسٌ

1/7سُبُعٌ   ج   اَسْبَاعٌ

1/8ثُمُنٌ   ج   اَثْمَانٌ

1/9تُسُعٌ   ج   اَتْسَاعٌ

1/10عُشُرٌ   ج   اَعْشَارٌ

3/5ثَلاَثَةُ اَخْمَاس

5/7خَمْسَةُ اَسْبَاع

Arapçada sayılar “adet” olarak, sayılan şeyler ise “madud” olarak anılır. Arapçada sayılar ve kullanıldıkları isimler belli kurallara göre gelirler. Örneğin “1 öğrenci” demekle, “11 öğrenci” “21 öğrenci” demek birbirinden farklıdır. Sayıları kolayca öğrenebilmek için şu dört grupta inceleyeceğiz:

1- Müfred sayılar (1-10 arası olan sayılar)

2- Mürekkeb sayılar (11-19 arası olan sayılar)

3- Ukud sayılar (10’un katları olan sayılar)

4- Matuf sayılar (20’den sonra gelen ara sayılar)

1- MÜFRED SAYILAR: 1’den itibaren 10’a kadar olan sayılar, -burada 10 dâhildir- tek başına bir kelime oldukları için müfred sayılar ismini alırlar. Müfred sayıların irabı şu şekildedir: “İki” sayısı müsenna bir isim gibi irab edilir. Diğerleri ise müfred bir isim gibi irab edilir. Sonları cümledeki yerine göre değişir.

Şimdi sayıları teker teker görelim:

1 ve 2 sayısında önce madud sonra adet gelir. Adet, madudun sıfatı olur. İsimlerin müfredleri “bir tane” olduklarını, müsennaları da “iki tane” olduklarını gösterdiği için 1 ve 2 sayısı kullanılmasa da olur. Sadece anlamı kuvvetlendirmek için gelirler. Buna göreوَاحِدٌ  bir demektir. Müennes olarak  وَاحِدَةٌ  şeklinde söyleriz.  إِثْنَانِ İki demektir. Müennes olarak إِثْنَتَانِ  şeklinde söyleriz.

Müfred sayılara ait kaideleri şöylece maddeleyebiliriz:

1- Müfred sayıların irabı şu şekildedir: “İki” sayısı müsenna bir isim gibi irab edilir. Diğerleri ise müfred bir isim gibi irab edilir. Sonları cümledeki yerine göre değişir.

2- 1 ve 2 sayısında önce madud, sonra adet gelir. Adet, madudun sıfatı olur.

3- İsimlerin müfredleri “bir tane” olduklarını, müsennaları da “iki tane” olduklarını gösterdiği için “bir” ve “iki” sayısı kullanılmasa da olur. Sadece anlamı kuvvetlendirmek için gelirler.

4- وَاحِدٌ  kelimesinin müennesi وَاحِدَةٌ  ;  إِثْنَانِ kelimesinin müennesi de إِثْنَتَانِ  şeklindedir.

Şimdi 3 ve 10 arası sayıların özelliklerini öğrenelim:

3 ve 10 arası sayılarda şu kaideler geçerlidir:

1- Önce adet, sonra madud gelir.

2- Adet, madudun cinsiyet bakımından zıddı olur.

3- Madud “cemi ve cer” durumunda gelir.

4- Adet ile madud izafet oluştururlar.

2- MÜREKKEB SAYILAR:

Mürekkep sayılar, 11’den itibaren 19’un sonuna kadar olan sayılardır. Mürekkep sayılara ait kuralları şöylece maddeleyebiliriz:

1- Bu sayılarda önce birler basamağı, sonra onlar basamağı gelir.

2- “On iki” nin “ikisi” hariç, diğer sayılar fetha üzere mebnidirler. Yani cümledeki yerlerine göre sonları hiç değişmez. Sadece “on iki” sayısının birler basamağı olan “iki” sayısı, müsenna bir isim gibi irab edilir.

3- Bu sayıların madudları, müfred-mensub ve nekre olarak gelir.

4- 11 ve 12 sayıları hariç, mürekkep sayıların birler basamağı madudun cinsiyet bakımından zıddı; 10 sayısı ise madudun cinsiyet bakımından aynısı olur. 11 ve 12’nin her iki basamağı da madud ile aynı cinsten gelir.

3- UKUD SAYILAR:

Ukud sayılar, 10 sayısının katları olan sayılardır. Bu sayılar için geçerli olan kaideleri şöylece maddelememiz mümkündür:

1- 3-9 arası sayıların sonuna “vav” ve fethalı nun (ونَ)  getirilerek ukud sayılar yapılır.

2- Cemi müzekker salim kalıbında geldikleri için ref durumunda “vav”, nasb ve cer durumunda “ye” alırlar.

3- Müzekker ve müennes isimler için aynı sayı kullanılır.

4- Ukud sayıların madudları, 11-20 arası sayılar gibi, müfred-mensub ve nekre olarak gelir.

4- MA’TUF SAYILAR:

Birler basamağı, onlar basamağına “vav” atıf harfi ile bağlanarak yapıldıkları için 20’den sonraki ara sayılara matuf sayılar denir. Matuf sayıların irabı da şu şekildedir:  Birler basamağı müfred sayıların irabını ve kurallarını; onlar basamağı da ukud sayıların irabını ve kurallarını taşır. Madudları ise müfred-mensub ve nekre gelir. Bu kural 11’den 99’un sonuna kadar geçerlidir.

100 ve katları için ise şu kuralları sayabiliriz:

1- Yüzün katlarını ifade ederken yüz sayısı, 3-10 arası müzekker sayılarla izafet oluşturur. Yüz sayısı katlarıyla izafet oluşturduğu gibi madudlarıyla da izafet oluşturur.

2- Madudu, müfred-mecrur olarak gelir.

3- Müzekker ve müennes isimler için aynı sayı kullanılır.

1000 ve katları için şu kurallar geçerlidir:

1- 1000 ve katları, hem madudlarıyla hem de katlarıyla izafet oluştururlar.

2- Müzekker ve müennes isimler için aynı rakamlar kullanılır.

Şu kurala da dikkat edelim: Yüzden sonraki sayıların hepsi en büyük basamaktan en küçük basamağa doğru okunur. En sona kalan sayının kuralına göre de madud şekillenir.

Kelimenin ilk harfi olarak gelen hemze, öncesinde başka bir kelime olduğunda okunmadan bir sonraki harfe geçiliyorsa vasıl hemzesidir. Öncesinde başka bir kelime olsun olmasın her durumda okunan hemze ise kat’ hemzesidir.

Vasıl hemzesini şöyle sıralayabiliriz:

1- Harflerden (edatlardan) sadece harf-i tarifin hemzesi vasıl hemzesidir. Diğerleri kat’ hemzesidir.

2- Şu isimlerin başındaki hemzeler vasıl hemzesidir:

اِسْمٌ  –  اِبْنٌ  –  اِبْنَةٌ  –  اِثْنَانِ  –  اِثْنَتَانِ  –  اِمْرُؤٌ  –  اِمْرَأَةٌ  –  اَيْمُنٌ

3- Sülasi fiillerin emri hazırlarındaki hemze vasıl hemzesidir.

4- Mezid bablardan; iftial, infial, ifilal, istifal babının muzari mütekellimleri hariç her durumda hemzeleri vasıldır. Örnekler:

اِنْكَسَرَ  –   وَانْكَسَرَ

اِسْتَيْقَظَ  –  ثُمَّ اسْتَيْقَظَ

اِسْوَدَّ  –   وَ اسْوَدَّ

Kat’ hemzesini şöyle sıralayabiliriz:

1- Bütün muzari fiillerin ister mücerred isterse mezid olsun müfred-mütekellimlerindeki hemze kat’ hemzesidir.

2- Harf-i tarif hariç hemze ile başlayan bütün harflerin (harf-i cer, fiile benzeyen harfler v.s.) hemzesi kat’ hemzesidir.

3- Mezid bablardan if’al babının tüm durumlarda (mazi, muzari, emir, masdar) hemzesi kat’ hemzesidir.

4- Hemze ile başlayan sülasi fiillerin hemzesi kat’ hemzesidir.

5- Daha önce saydığımız vasıl hemzesi olan isimlerin dışında hemze ile başlayan tüm isimlerin hemzesi kat’ hemzesidir. Örneğin: Özel isimler, sıfatlar, ism-i tafdillerin hemzesi kat’ hemzesidir.

Not: Kat’ hemzesi ile başlayan bir kelimede kat’ hemzesi olan harfe (  ء  )konur.

İsimler ve fiillerin bazılarının sonu cümledeki yerine göre veya başına gelen bir edattan dolayı değişirken, bazılarının sonu da ne olursa olsun değişmez. Sonu cümledeki yerine göre veya başına gelen bir edata göre değişebilen kelimelere “murab” denir. Ne olursa olsun sonu değişmeyen ve tek bir hal üzere kalan kelimelere de “mebni” denir.

Mebni kelime gruplarını öğrendiğimizde murabları da öğrenmiş oluruz. Çünkü mebni kelimeler belirli kelimelerdir. Mebni olan kelime gruplarını isimlerde ve fiillerde olmak üzere şu şekilde sıralayabiliriz:

1- Zamirler

2- Müsennaları hariç işaret isimleri

3- Müsennaları hariç ismi mevsuller

4- Mazi fiiller

5- Muzarilerin cemi müennesleri

6- 11-19 arası sayılar (12’nin 2’si hariç)

7- Soru isimleri (  أَىُّ hariç)

8- Şart isimleri   مَهْمَا – اِذَا – مَنْ

9- Fiil isimleriهَلُمَّ  – هَيْهَاتَ

10- Bütün harflerلَمْ – ب

11- Bazı zarflar

12- Cinsini nefyeden لا nın ismi

13-  وَيْهِ  ile biten özel isimler  سِبَوَيْهِ – رَاحَوَيْهِ – مَرْدَوَيْهِ

Mebni kelimelerin dışında kalan kelimeler murabtır. Murab kelimelerin irab halleri vardır. Mebni kelimelerin ise bina halleri vardır. Bina halleri dört tanedir:

1- Fetha: هُوَ  –  أَنْتَ  – كَتَبَ

2- Damme:نَحْنُ  –  حَيْثُ  – قَطُّ

3- Kesra:أَنْتِ  –  بِ  – لِ

4- Sükûn: اَلَّذِى  –  اُكْتُبْ  – فِى

Arapçada birini övmek ya da yermek için kullanılan fiiller vardır. Bu fiiller övmek için olunca “ne güzel!” “ne iyi! ; yermek için olunca da “ne kötü!” “ne çirkin!” şeklinde tercüme edilir.

Med fiilleri:نِعْمَ – حَبَّذَا

Zem fiilleri :بِئْسَ – سَاءَ – لاَ حَبَّذَا

Cümlede kullanılışları: Birinci cümlenin başında yer alırlar. Arkalarından genellikle iki merfu isim gelir. Birinci isim medh veya zem fiilin faili, ikinci isim de mahsusu olur. Fiil ve faili öne geçmiş haber, mahsus mübteda olur. Kurulan cümle isim cümlesidir. Örnekler:

نِعْمَ الدَّرْسُ دَرْسُ التَّارِيخ  “Tarih dersi ne iyi derstir.” Bu cümlede الدَّرْسُ faildir. دَرْسُ التَّارِيخ ise mahsustur.

نِعْمَتِ الْبِنْتُ فَاطِمَةُ “Fatma ne iyi kızdır.” Görüldüğü gibi fail müennes olduğunda medh fiili de müennes olur. Medh ve zem fiilleri cümlesinde fiilin faile cinsiyet bakımından uyması gibi uyar.

بِئْسَ الرَّجُلُ سَعِيدٌ   “Said ne kötü adamdır.”

بِئْسَتْ الْحَدِيقَةُ اَلْحَدِيقَةُ الْمُهْمَلَةُ  “İhmal edilen bahçe ne kötü bahçedir.”

سَاءَ الْحُكْمُ حُكْمُ الْقَاضِى  “Hakimin hükmü ne kötü hükümdür.”

Bir olay karşısında şaşkınlığımızı, sevincimizi, hayretimizi göstermek için kullandığımız bazı vezinler vardır. Bu vezinlere taaccub vezinleri denilir. Taaccub ifadeleri Türkçeye “Ne güzel hava!” “Ne uzun cetvel!” “Ne geniş oda!” şeklinde çevrilir. Sülasi fiilden ve nitelik bildiren fiillerden şu vezinlerde yapılır.  مَا أَفْعَلَ ، أَفْعِلْ بِ

Müzekker ve müennes için ortak olarak kullanılır. Bunlara taaccub fiilleri denir. Kendilerinden sonra marife bir isim gelir. Bu marife isim “ مَا أَفْعَلَ“ vezninin mefulün bihi olacağı için mensub olur.

Örnekler:

مَا أَطْوَلَ هَذِهِ الْمِسْطَرَةَ  Bu cetvel ne uzun!

مَا أَنْظَفَ هَذَا الْبَيْتَ   Bu ev ne temiz!