GAYRU’L-MUNSARİF

Gayr-i munsarif şu iki durum müstesnâ, sonuna kesre ve tenvin almayan isimdir[1]:

a) Başına harf-i tarif gelmesi

b) Muzâf olma durumu

Gayr-i münsarifler kesre yerine fetha ile mecrûr olur. Tenvin yerine tenvinsiz hareke durumunu alırlar. Bilindiği gibi başına harf-i tarif almayan kelime nekre kabul edilir. 

Görüldüğü gibi gayr-i munsarif olan bu isimler ya özel isimdir, ya sıfattır, ya da normal isimdir:

I) ÖZEL İSİM (ALEM) OLANLAR

Özel isimler içinde şu gruba girenler gayr-i munsariftir ve hiçbir şekilde esre almazlar:

1-Yabancı dilden arabçaya giren özel isimler:

 

 Not: İkinci harfi sukûn (cezm ya da uzatma) olan üç harfli alemler bu kaideden hariçtir ve tenvin ya da esre alabilir[3]:

2-Müennes Özel isimler: Bu isimlerin sonunda müenneslik alameti olsun olmasın değişmez. Ayrıca sonunda müenneslik alâmeti bulunan erkek isimleri de gayr-i munsariftir. İnsan, hayvan, şehir ve ülkelere verilen isimler de müennes kabul edilir.

3-Sonunda (آنِ) bulunan özel isimler:

4- Fiil vezninde olan özel isimler:

5- فُعَلُ veznindeki özel isimler:

6- Mezcî terkib denen kaynaşmış iki kelime:

Not: (وَيْهِ ) ile biten isimler gayr-i munsarif değil kesre üzere mebnidir.

II) SIFAT OLANLAR

1- (أَفْعَلُ) veznindeki sıfatı müşebbehe ve ism-i tafdiller[4]:

 

 2- (فَعْلاَنُ) vezninde olanlar[6]:

3- Birden 10’a kadar olan üleştirme sayıları:

III) İSİM OLANLAR

1- Sonunda elif-i memdûde (اء) olan isimler. Bu aynı zamanda müenneslik alâmetidir[7].

2- Sonunda elif-i maksûre (ى) bulunan isimler: Bu da müenneslik alâmetidir.

3- Müntehe’l-cumû vezninden olan isimler. Yani, kelimenin ikinci harfinden sonra elif, eliften sonra iki veya üç harf bulunan cemi isimler. En meşhur kalıbları şunlardır:

Bu sigalarda kullanılan en meşhur isimler de şunlardır:

Not: Müntehe’l-cumû vezninden gelmelerine ve cemî olmalarına rağmen sonlarında kapalı tâ (tâ-i merbûta) bulunan bazı isimler gayr-i munsarif olmazlar, yani tenvin ve kesre alırlar. Mefâil ve benzeri çoğul kalıbının silinen yâ harfi yerine isimlerin sonuna tâ-i merbûta eklenir:

Genel Cümle Örnekleri:

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

GAYR-İ MUNSARIF İLE İLGİLİ AYETLER

1- وَامْرَأَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ .

(11/HÛD, 71). (İbrâhim (a.s.)’ın ) ayakta duran karısı (bu sözleri duyunca) güldü. O’na İshak’ı, İshak’ın ardından da Ya’kub’u müjdeledik.

2- أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لاَ تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ .

(36/YÂSÎN, 60). Ey Adem oğulları! Size “şeytana tapmayın, Gerçek şu ki o sizin için apaçık bir düşmandır” diye ahd vermedim mi?

3- وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُوماً لِلشَّيَاطِينِ …

(67/MÜLK, 5). Andolsun ki biz, (dünyaya) en yakın göğü kandillerle süsledik.  Bunları şeytanlar için taşlar kıldık…

4- جَزَاؤُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا …

(98/BEYYİNE, 8). Onların Rableri katındaki karşılıkları, altından ırmaklar akan, içinde ebedî kalacakları Adn cennetleridir…

5- اِذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى .

(79/NAZİAT, 17). Firavun’a git! Gerçekten o çok azdı.

6– إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلاَلٍ وَعُيُونٍ ، وَفَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتَهُونَ .

(77/MÜRSELAT, 41, 42). Gerçek şu ki, müttakîler, gölgeliklerde, pınar başlarında, canlarının çektiği şeylerden (çeşit çeşit) meyveler arasındadırlar.

7- مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ .

(74/MÜDDESİR, 42). “Sizi şu yakıcı ateşe sokan nedir?”

8- وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ .

(2/BAKARA, 34). Hani biz meleklere: “Âdem’e secde edin” demiştik. İblis hariç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı (böylece) kâfirlerden oldu.

9- يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ…

(2/BAKARA, 40). Ey İsrailoğulları! (Size verdiğim) nimetlerimi hatırlayın…

10- مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلّهِ وَمَلآئِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِينَ .

(2/BAKARA, 98). Kim, Allah’a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail’e ve Mikâil’e düşman olursa bilsin ki Allah da inkârcıların düşmanıdır.

 

 

11- …قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنَا مِنْ شُفَعَاءَ فَيَشْفَعُوا لَنَا …

(7/A’RÂF, 53). … Doğrusu Rabbimizin elçileri gerçeği getirmişler. Şimdi bizim şefaatçılarımız var mı ki bize şefaat etsinler….

12- سَلاَمٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ .

(37/SAFFAT, 79). Bütün âlemler içinde Nuh’a selâm olsun. 

13- كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ ، وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الأَيْكَةِ …

(38/SÂD, 12-13). Onlardan önce Nuh kavmi, Âd kavmi, kazıklar sahibi Firavun, Semud, Lut kavmi ve Eyke halkı da (peygamberleri) yalanladılar…

 

TE’KİD-İ NEFY-İ İSTİKBAL

                 (GELECEK ZAMANIN KESİNLİKLE OLUMSUZU)          

Muzâri fiilin başına لَنْ takısı getirilirse hem fiilin sonunu  nasbeder (fetha yapar) hem de kesin olumsuz yaparak işin gelecekte kesinlikle meydana gelmeyeceğini belirtir.

Yapılışı: Müfred müzekker, müfred müennes ve mütekellimlerde son harf üstün okunur.

Diğer fiillerdeki ن lar gâibe cemi müennes ve muhâtaba cemi müennes nunları hariç düşer:

 

 

*Meçhûlleri fiil-i muzârinin meçhûlu gibidir.

Cümle Örnekleri:

1- لَنْ أَخْرُجَ الْيَوْمَ إِلَى الْحَديِقَةِ – لَنْ أَرْجِعَ الْيَوْمَ إِلَى الْبَيْتِ.

2- لَنْ أَكْتُبَ الْيَوْمَ إِلَى صَديِقيِ – لَنْ أُساَفِرَ الْيَوْمَ إِلَى الْعاَصِمَةِ.

3- هَلْ سَتَذْهَبُ إِلَى السُّوقِ ؟ لاَ ، لَنْ أَذْهَبَ إِلَى السًّوقِ الْيَوْمَ.

4- إِلَى أَيْنَ سَتَذْهَبُ إِذَنْ([18]) ؟ سَأَذْهَبُ مُباَشَرَةً مِنْ هُناَ إِلَى الْمَسْجِدِ.

5- أَ لَنْ تَذْهَبَ لِلصَّلاَةِ ؟ بَلَى ، سَأَذْهَبُ.

6- أَ لَنْ تَذْهَبَ لِلْإِفْطاَرِ؟ بَلَى ، سَأَذْهَبُ.

7- لَنْ يَتْرُكَ بَعْضُ الْمُسْلِمِينَ الصَّلاَةَ.

8- اَلْبِنْتاَنِ لَنْ تَفْتَحاَ النَّواَفِذَ – اَلْوَلَداَنِ لَنْ يَلْعَباَ فِي الشاَّرِعِ.

9- اَلتِّلْمِيذاَتُ لَنْ يَلْعَبْنَ فِي الصاَّلَةِ – اَلتَّلاَمِيذُ لَنْ يَلْعَبُوا فِي الصاَّلَةِ.

10- لَنْ يَفْشَلَ الطاَّلِبُ فِي الْإِمْتِحاَنِ.

 

Tercüme:

1- Bugün bahçeye hiç çıkmayacağım. Bugün hiç eve dönmeyeceğim.

2- Bugün arkadaşıma hiç yazmayacağım. Bugün asla (hiç) başkente yolculuk etmeyeceğim.

3- Çarşıya gidecek misin? Hayır, bugün asla çarşıya gitmeyeceğim.

4- Nereye gideceksin o zaman? Buradan doğruca mescide gideceğim.

5- Namaz için hiç gitmeyecek misin? Bilakis, gideceğim.

6- İftar için hiç gitmeyecek misin? Bilakis, gideceğim.

7- Bazı müslümanlar namazı asla terketmeyecek.

8- İki kız pencereleri asla (hiç) açmayacak- İki çocuk (hiç) asla caddede oynamayacak.

9- Kız öğrenciler hiç salonda oynamayacak. Erkek öğrenciler hiç salonda oynamayacak.

10- Öğrenci imtihanda hiç başarısız olmayacak.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

TEKİD-İ NEFY-İ İSTİKBAL İLE İLGİLİ AYETLER

1–  وَلَنْ يَنفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذَابِ مُشْتَرِكُونَ .

(43/ZUHRUF, 39). Zulmettiğiniz için bugün (nedamet) size hiçbir fayda vermeyecek. Gerçekten siz azabta ortaksınız.

نَفَعَ يَنفَعَ نَفْعاً		fayda vermek, faydası olmak			اَلْعَذَابُ	azab, işkence
إِذْ	…için/hani, bir zamanlar (zaman zarfı)		ظَلَمَ يَظْلِمُ ظُلْماً	zulmetmek, haksızlık etmek
مُشْتَرِكٌ ج مُشْتَرِكُونَ		iştirak eden, katılan, ortak olan

2-  لَنْ       يَنَالَ       اللَّهَ  لُحُومُهَا    وَ        لاَ    دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ   يَنَالُهُ   التَّقْوَى مِنكُمْ …

Câr-mecrûr

Fâil

Mef. Fiil

Atıf

Ma’tûf

Harfu nefy

Atıf

Fâil

Mukaddem mef’ûl

Mansûb muz. f.

Harfu nefy ve nasb

/HAC, 37). Onların (kurbanların) ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşmayacak, fakat O’na (sadece) sizden olan takva ulaşır.

نَالَ  يَنَالُ  نَيْلاً	erişmek, ulaşmak	لَحْمٌ ج لُحُومٌ		et
دَمٌ ج دِمَاءٌ	kan, kesilmekle akıtılan kan		لَكِنْ	fakat, ama
اَلتَّقْوَى	korunma, sakınma (şer’î lisanda Allah’ın azabından korkup sakınma)

3-  قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا أَبَدًا …

(5/MÂİDE, 24). “Ey Mûsâ! …biz oraya (ona) asla girmeyeceğiz.” dediler.

يَا	ey! (nidâ edatı)	أَبَدًا	ebediyyen, sürekli (zaman zarfı)	إِنَّا	gerçekten biz

4-  … يَا مُوسَى لَنْ نَصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ …

(2/BAKARA, 61). (Hani siz bir zamanlar verilen nimetlere karşılık): “Ey Mûsâ! Bir tek yemeğe asla sabretmeyeceğiz…” (dediniz).

صَبَرَ  يَصْبِرُ صَبْراً

sabretti, dayandı, tahammül gösterdi

وَاحِدٌ

bir, tek (çeşit)

 

 

FİİLİ MUZARİYİ NASBEDEN EDATLAR

Aşağıdaki edatlardan birisi fiil-i muzârinin başına gelirse muzâri fiilin sonunu nasbeder (fetha yapar). Cemi müennes nunları hariç (ن) nunlarını düşürür. Bu edatlar şunlardır:      

أَنْ  – لَنْ – كَىْ – إِذَنْ – حَتَّى- لِ – اَلْفاَءُ السَّبَبِيَّةُ

1)  أَنْ mek, mak: Muzâri fiili nasbederek masdara çevirir. Mâzî fiilin de önüne gelir, ancak mebni olduğu için sonuna tesir edemez. En çok kullanılan nasb edatıdır.

2) لَنْ asla …meyecek, mayacak (te’kîd-i nefy-i istikbal): Daha önce de gördüğümüz gibi muzâri fiilin manasını olumsuz istikbale çevirir:

3)كَيْ    …mek için, ..mak için: Sebep bildirir. Daha çok aynı manada  لِكَيْ olarak kullanılır ve sadece muzâri fiilin önüne gelir:

Burada mesela birinci cümlede (أَقْرَأُ دَرْسيِ) temel cümle, (كَيْ أَحْفَظَ) ise yan cümleciktir.

4)لِ    …mek için, ..mak için, ..sın diye: (Lâmu’t-ta’lîl) كَيْ gibi sebep bildirir. Aynı manada (لِأَنْ) şeklinde açıkça yazılmış halde de gelebilir. Lâmu’t-ta’lîl’den sonra (أَنْ) gelmediği takdirde bu fiilin mukadder yani gizli (أَنْ) ile nasbedilmiş olduğuna hükmedilir:

 

* لِ den önce olumsuz “كاَنَ” veya türevlerinden biri geçerse olumsuzluğu kuvvetlendirir ve “lâmü’l-cuhûd” (inkar lâmı) adını alır. Olumsuz  “كاَنَ”nin haberinin başındaki muzari fiili nasbeder:

5)   = إِذاً إِذَنْ öyleyse, o zaman, o halde: Daha çok istikbal ifade eden cümlelere bazan de şart edatlarına cevap olarak gelir. إذَنْ in muzâri fiili nasbetmesi için cevap cümlesinin ve muzâri fiilin hemen başında olması gerekir.

*Eğer muzâri fiilden sonra gelirse nasbetmez:

Muzâri fiilsiz veya fiilsiz cümlelerde de kullanılır:

6) حَتَّى….ıncaya kadar, …inceye kadar, ..e, ..a kadar, ta ki, nihayet, …diye, ..mek için, …mak için

7) اَلْفاَءُ السَّبَبِيَّةُ : Fâ-i Sebebiyye: Atıf harfidir. Bu harfle, cümlenin ilk kısmı sonraki kısmın oluşmasına sebep olur. Birincisi gerçekleşirse ikinci kısım da gerçekleşir. Fâ-i sebebiyye’nin muzâri fiili gizli (أَنْ)le nasbetmesi için kendinden önce ya nefî (olumsuz) veya taleb (emir, nehiy, soru, temenni) gelmelidir:

Genel Cümle Örnekleri

1- مَسَحْتُ السَّبُّورَةَ كَيْ يَكْتُبَ عَلَيْهاَ الْمُدَرِّسُ – إِعْمَلْ كَىْ تَخْدُمَ الْوَطَنَ .

2- سَأَجْتَهِدُ دُرُوسِي . إِذَنْ تَنْجَحَ فِي الْإِمْتِحاَنِ- إِذَنْ يَضْعُفَ بَصَرُكَ.

3- اَلْوَقْتُ كَالسَّيْفِ إِنْ لَمْ تَقْطَعْهُ قَطَعَكَ – أُريِدُ أَنْ أَقْرَاَ بَعْضَ الْكُتُبِ.

4- يُريِدُ بَشيِرُ أَنْ يَكوُنَ طَبيِباً لِيُساَعِدَ الْمَرْضىَ فيِ بَلَدِهِ.

5- تُحِبُّ فاَطِمَةُ أَنْ تَكوُنَ مُهَنْدِسَةً – تُفَضِّلُ عاَئِشَةُ أَنْ تَكوُنَ مُدَرِّسَةً – تُفَضِّلُ زَيْنَبُ أَنْ تَكوُنَ مُمَرِّضَةً – يُفَضِّلُ أَحْمَدُ أَنْ يَكوُنَ مُهَنْدِساً – يَتَمَنيَّ خاَلِدٌ أَنْ يَكوُنَ مُهَنْدِساً أَيْضاً.

6- ذَهَبَتِ الْأُمُّ إِلَى السوُّقِ بالسَّياَّرَةِ لِتَشْتَرِيَ الْمَلاَبِسَ – هَلْ تَسْمَحُ ياَ واَلِدِي أَنْ آخُذَ الْمَصْرُوفَ؟

7- إِنَّهُ لاَ يَخْرُجُ إِلَيْناَ حَتَّى يَرْتَفِعَ النَّهاَرُ – تُرِيدُ فاَطِمَةُ أَنْ تَسْتَذْكِرَ دُرُوسَهاَ.

8- حَتَّى مَتَى إِنْتَظَرَتِ الْأُمُّ ابْنَهاَ ؟  إِنْتَظَرَتِ الْأُمُّ ابْنَهاَ حَتَّى وَصَلَ.

9- ذَهَبَ أَحْمَدُ إِلَى الْمَسْجِدِ لِيُصَلِّيَ فيِ جَماَعَةٍ وَ يَدْرُسَ الْقُرْآنَ وَالْحَديِثَ وَلِيُقاَبِلَ أَصْدِقاَئَهُ.

10- طَلَبَ الْأَوْلاَدُ مِنْ واَلِدِهِمْ أَنْ يأْخُذَهُمْ إِلَى الْعاَصِمَةِ.

11- كَيْفَ قَرَأَتِ التِّلْمِيذاَتُ القِصَّةَ ؟ قَرَأَتِ التِّلْمِيذاَتُ القِصَّةَ طَوِيلاً.

Tercüme:

1- Öğretmenin üzerine yazması için tahtayı sildim. Vatana hizmet etmek için çalış.

2- Derslerimi çalışacağım. O halde imtihanda başarırsın. Öyleyse gözün zayıflar.

3- Vakit kılıç gibidir. Sen onu kesmezsen o seni keser. Birkaç kitap okumak istiyorum.

4- Beşir memleketindeki hastalara yardım etmek için doktor olmak istiyor.

5- Fatıma mühendis olmayı istiyor (seviyor). Aişe öğretmen olmayı tercih ediyor. Zeynep hemşire olmayı tercih ediyor. Ahmed mühendis olmayı tercih ediyor. Halit de mühendis olmayı temenni ediyor.

6- Anne elbiseleri satın almak için arabayla çarşıya gitti. Ey babacığım harçlık almama müsaade ediyor musun?

7- Gerçekten o gün yükselinceye kadar bize çıkmaz. Fatıma derslerini müzakere etmek istiyor.

8- Ne zamana kadar anne oğlunu bekledi? Anne oğlunu gelinceye kadar bekledi.

9- Ahmet cemaat (halinde) namaz kılmak, Kur’ân ve hadis okumak ve arkadaşlarıyla buluşmak için mescide gitti.

10- Çocuklar babalarından kendilerini başkente götürmesini istedi.

11- Kız öğrenciler hikayeyi nasıl okudular? Kız öğrenciler hikayeyi uzun (süre) okudular.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

FİİL-İ MUZARİYİ NASBEDEN EDATLARLA İLGİLİ AYETLER

1- …وَإِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا حَتَّى يَخْرُجُوا مِنْهَا فَإِنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ .

(5/MÂİDE, 22). (Onlar şu cevabı dediler: ) …onlar oradan çıkmadıkça (ordan çıkana kadar) biz oraya asla girmeyeceğiz. Eğer oradan çıkarlarsa biz de hemen gireriz.

2- إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً ماَ بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا …

(2/BAKARA 26). Şüphesiz Allah (hakkı açıklamak için) sivrisinek ve onun da ötesinde herhangi bir şeyi misal getirmekten çekinmez. ..

3- أَ يَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى .

(75/KIYAME 36). İnsan, (kendisinin) başıboş bırakılacağını mı sanır!

4- قَالَ إِنِّي لَيَحْزُنُنِي أَن تَذْهَبُوا بِهِ وَأَخَافُ أَنْ يَأْكُلَهُ الذِّئْبُ …

(12/YÛSUF 13). (Babaları) dedi ki: Onu götürmeniz beni mutlaka üzer. (Siz ondan habersizken) onu bir kurdun yemesinden korkarım.

5- قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ …

(6/EN’ÂM 65). De ki: “O (Allah) size üstünüzden (gökten) veya ayaklarınızın altından (yerden) bir azap göndermeğe … gücü yeter.”

6- أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لاَ تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ .

(36/YÂSÎN, 60). “Ey Adem oğulları! Size şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık bir düşmanınızdır” diye emretmedim mi?

7- يُرِيدُونَ أَنْ يَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ…

(5/MÂİDE, 37). Ateşten çıkmak isterler, (fakat onlar oradan çıkacak değillerdir.)

8- أَ يَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ .

(90/BELED, 5). (İnsan), hiç kimsenin kendisine güç yetiremeyeceğini mi sanıyor?

9- كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيرًا {20/33} وَنَذْكُرَكَ كَثِيرًا .

(20/TA HA, 33-34). (Böylece) seni bol bol tesbih etmemiz ve çok zikretmemiz için (tesbih edelim, zikredelim diye)…

10- إِنِّي إِذًا لَفِي ضَلاَلٍ مُبِينٍ .

(36/YÂSÎN, 24). “(İşte) gerçekten o zaman ben apaçık bir sapıklığın içinde olurum.”

11- وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ .

(15/HİCR, 99). Ve sana yakîn (ölüm) gelinceye kadar Rabbine ibadet et!.

12- … فَاصْبِرُوا حَتَّى يَحْكُمَ اللّهُ بَيْنَنَا …

(7/A’RÂF, 87). ..Allah aramızda hükmedinceye kadar sabredin.

13- …وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ …

(2/BAKARA, 102). ..( Halbuki o iki melek): “Biz ancak imtihan (için gönderildik, sakın yanlış inanıp da) kâfir olma” demeden hiç kimseye (sihir ilmini) öğretmezler(di).

14- وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعًا .

(17/İSRÂ, 90). Onlar: “Sen, dediler, bizim için yerden bir kaynak fışkırtmadıkça sana asla inanmayacağız.” dediler.

15- … فَلَنْ أَبْرَحَ الأَرْضَ حَتَّى يَأْذَنَ لِي أَبِي أَوْ يَحْكُمَ اللّهُ لِي …

(12/YÛSUF, 80)… Babam bana izin verinceye veya benim için Allah hükmedinceye kadar bu yerden asla ayrılmayacağım…

16- … وَاصْبِرْ حَتَّى يَحْكُمَ اللّهُ …

(10/YUNUS, 109)…Allah hükmedinceye kadar sabret.

17- مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى .

(20/TAHA, 2). Biz, Kur’ân’ı sana, güçlük çekmen için indirmedik .

18- … جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا…

(10/YUNUS, 5). (O ki) Güneşi bir ışık, ayı da bir nur kıldı.

19-  ثُمَّ جَعَلْنَاكُمْ خَلاَئِفَ فِي الْأَرْضِ مِنْ بَعْدِهِم لِنَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ .

(10/YUNUS, 14). Sonra da, nasıl davranacağınızı görmemiz için onların ardından sizi yeryüzünde halifeler kıldık (Onların yerine sizi getirdik).

20- … جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا …

(10/YUNUS, 67). (O Allah ki;) size içinde sükunete ulaşmanız için geceyi, (çalışıp kazanmanız için de) gündüzü aydınlık olarak yarattı.

21- … خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا …

(7/A’RÂF, 189). ..( O ki,) Sizi bir tek candan (Âdem’den) yarattı, ondan da yanında huzur bulması için eşini (Havva’yı) yarattı.

22- قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا …

(19/MERYEM, 21). (Melek: ) Öyledir, dedi; (zira) Rabbin buyurdu ki: “Bu bana kolaydır. Çünkü biz, onu insanlara bir ayet (delil) ve kendimizden bir rahmet kılacağız..

23- … فاَغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ ….. مَا يُرِيدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ {5/6}

(5/MÂİDE, 6). (Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman) yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi, başlarınızı meshedip, topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın….   Allah size herhangi bir güçlük kılmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ve size (ihsan ettiği) nimetini tamamlamak ister; umulur ki siz şükredersiniz.

24- … فَلاَ                   تَدْخُلُوهَا            حَتَّى              يُؤْذَنَ                  لَكُمْ …

Câr mecrûr   F. muzâri meçhûl mansûb          Nâibu fâil mahallen merfû

Nasb harfi

F. muz. meczûm (و) fâil, (هَا) mef’ûl  Nehyi Hazır

(لاَ) cezm ve nefy harfi

(24/NÛR, 28). … size izin verilinceye kadar oraya girmeyin…

 

 

C)  MUZAAF FİİL

 

Şeddeli fiil demektir. Yani fiilin son iki harfi (olan aynel fiil ile lâmel fiil) aynı cinsten olup şeddeli okunur.

مَدَّ يَمُدُّ  uzattı (aslı 1. bab: مَدَدَ يَمْدُدُ)              فَرَّ يَفِرُّ  kaçtı (aslı 2. bab:فَرَرَ  يَفْرِرُ )

Görüldüğü gibi gibi iki harfi birbirine katma işine idgam denir.

Görüldüğü gibi muzaaf fiillerin idgâmı (şeddesi) mâzide gâibe cemi müennesden itibaren çözülmüştür. Diğerinde de gâibe cemi müennesden itibaren (فَرَرْنَ) şeklinde bağlanır. Muzârilerinde de meselâ gâibe cemi müennesler (يَمْدُدْنَ) ve (يَفْرِرْنَ) şeklinde çözülürler.

Meçhûlleri:      ( يَمُدُّ) denيُمَدُّ     uzatılıyor        (مَدَّ) denمُدَّ      uzatıldı 

                        ( يَفِرُّ) danيُفَرُّ     kaçılıyor        (فَرََّ) danفُرَّ      kaçıldı

Gâibe cemi müennesleri: Muzâride: (يُفْرَرْنَ) …    Mâzîde:     (فُرِرْنَ)   …

Görüldüğü gibi şeddeli fiillerin emr-i hâzırları fiilin açılıp son harfinin cezm yapılmasıyla olabileceği gibi daha pratik olan şedde ile de yapılmaktadır. Son harekenin üstünle ya da esre ile de verileceğini unutmayınız. Birinci tarz çekimin (أُمْدُدْ) normal çekimlerden farkı olmadığı için  aşağıda ikinci tarz çekim örneği verilmiştir:

Muzaaf fiillerin ism-i fâillerine çeşitli örnekler:

 (دَلَّ) den  (داَلٌّ ج داَلُّونَ) delâlet eden, yol gösteren

 (ضَلَّ) den (ضاَلٌّ ج ضاَلُّونَ) sapıtan, şaşıran

(مَرَّ) den  (ماَرٌّ ج ماَرُّونَ) geçen, uğrayan

Muzaaf Fiillerin İsm-i Mef’ûllerine örnek:

(دَلَّ) den  (مَدْلُولٌ) delâlet edilmiş, yol gösterilen

(عَدَّ) den  (مَعْدُودٌ) sayılan, sayılmış

Cümle Örnekleri:

1- ظَنَنْتُ النَّجاَحَ سَهْلاً – قَصَصْناَ عَلَيْهِمُ الْحِكاَيَةَ.

2- اَلرَّجُلاَنِ يَمُراَّنِ بِالْحَدِيقَةِ – هُمْ مَرُّوا بِالسُّوقِ.

3- دُقِّي الْباَبَ ياَ عاَئِشَةُ – قُصاَّ الْحِكاَيَةَ عَلَى صاَحِبِكُماَ.

4- أَنْتَ مَرَرْتَ بِالسُّوقِ – مَرَّ الْأَوْلاَدُ بِالْحَدِيقَةِ – اَلْأَوْلاَدُ مَرُّوا بِالْحَدِيقَةِ.

5- أَنْتِ صَبَبْتِ الْماَءَ – هُنَّ صَبَبْنَ الْماَءَ.

6- حَثَّ الْآباَءُ أَوْلاَدَهُمْ عَلَى الْاِجْتِهاَدِ – اَلْآباَءُ حَثُّوا  أَوْلاَدَهُمْ عَلَى الْاِجْتِهاَدِ.

7- تَقُصُّ الْمُدَرِّساَتُ بَعْضَ الْقَصَصِ عَلَى التِّلْمِيذاَتِ – اَلْمُدَرِّساَتُ يَقْصُصْنَ بَعْضَ الْقَصَصِ عَلَى التِّلْمِيذاَتِ.

8- صَبَّ الْوَلَداَنِ الْماَءَ عَلَى الْأَرْضِ –  اَلْوَلَداَنِ صَبَّا الْماَءَ عَلَى الْأَرْضِ.

9- شَكَّ الْمُدَرِّسُونَ فِي الْأَمْرِ – اَلْمُدَرِّسُونَ شَكُّوا فِي الْأَمْرِ. 

10- لاَ تَأْكُلْ كَثِيراً فَالْأَكْلُ الْكَثِيرُ يَضُرُّ الْمَعِدَةَ – ظَنَنْتُكَ إِياَّهُ.

11- لاَ تَمُرَّ بَعْدَ هَذاَ الْخَطِّ.

Tercüme:

1- Başarıyı kolay sandım. Onlara hikaye anlattık.

2- İki adam bahçeden geçiyor. Onlar çarşıya uğradılar.

3- Kapıyı çal ey Aişe! İkiniz hikayeyi arkadaşınıza anlatın.

4- Sen çarşıya uğradın. Çocuklar bahçeye uğradı. (Aynı anlam isim cümlesi)

5- Suyu sen döktün. Suyu onlar (müe.) döktüler.

6- Babalar çocuklarını çalışmaya teşvik etti.(Aynı anlam isim cümlesi).

7- Öğretmenler öğrencilere bazı hikayeler anlatıyor. (Aynı anlam).

8- İki çocuk suyu yere döktü.

9- Öğretmenler mesele hakkında şüpheye düştü.

10- Çok yeme, çok yemek mideye zarar verir. Seni o sandım.

11- Bu hattan sonrasına geçme.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

MUZAAF FİİL İLE İLGİLİ AYETLER

1- … فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً .

(4/NİSÂ, 59). …Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz Allah’a ve ahirete gerçekten inanıyorsanız onu Allah’a ve Resûl’e götürün (onların talimatına göre halledin); bu hem hayırlı, hem de netice bakımından daha güzeldir.

2- فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ .

(51/ZÂRİYÂT, 50). O halde Allah’a kaçın. Çünkü ben, size O’nun katından (gelmiş) açık bir uyarıcıyım.

3- وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا .

(4/NİSÂ, 86). Bir selâm ile selâmlandığınız zaman siz de ondan daha güzeli ile selâmlayın; yahut aynı ile karşılık verin. Şüphesiz Allah, her şeyin hesabını arayandır.

4- … فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ .

(9/TEVBE, 5). ..(Müşrikler eğer tevbe eder, namazı dosdoğru kılar, zekâtı da verirlerse) artık yollarını serbest bırakın. Allah yarlığayan, merhamet edendir.

5- ياَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلاَ تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلاَ يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ .

(35/FÂTIR, 5). Ey insanlar! Allah’ın vâdi gerçektir, sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve o aldatıcı (şeytan) da Allah hakkında sizi kandırmasın!

 

ZARFLAR

Zarflar; fiilin meydana geldiği zamanı ve mekanı belirten, “Ne zaman” ve “nerede” sorularının cevabı olan kelimelerdir. Kendinden sonra gelen ismi, cer harfleri gibi mecrûr (esreli) yapar.

Zarflar; zaman zarfı ve mekan zarfı olmak üzere iki kısımdır:

a) Bazı Önemli Mekan Zarfları:

أمَامَ	önünde	أمَامَ الْبَابِ					kapının önünde
خَلْفَ	arkasında	خَلْفَ الْبَابِ					kapının arkasında
تَحْتَ	altında	تَحْتَ الْبَابِ					kapının altında
بَيْنَ	arasında	بَيْنَ الْبَابِ وَالنَّافِذَةِ					kapı ve pencerenin arasında
عِنْدَ	yanında	عِنْدَ الْبَابِ					kapının yanında
فَوْقَ	üstünde, üzerinde					فَوْقَ الرَّفِّ	rafın üzerinde
وَسَطَ	ortasına, ortasında				وَسَطَ الشاَّرِعِ		caddenin ortasına
حَوْلَ	etrafında, çevresinde			حَوْلَ الْكَعْبَةِ			Kabe’nin etrafında
مَعَ	birlikte, beraber		مَعَ الناَّسِ				insanlarla beraber
داَخِلَ	içinde	داَخِلَ الْمَديِنَةِ					şehrin içinde
خاَرِجَ	dışında	خاَرِجَ الْمَديِنَةِ					şehrin dışında

*Harf-i cerden sonra gelmedikleri takdirde yukarıda verilen bu zarfların son harflerinin harekesi [merfû (ötre) durumda da olsa] daima üstün olur.

Cümle Örnekleri:

 

b) Bazı Önemli Zaman Zarfları:

قَبْلَ	önce	فَجْرٌ	fecr	اَلْآنَ	şimdi
بَعْدَ	sonra	يَوْمٌ	gün	لَيْلَةٌ	bir gece
لَيْلٌ	gece	صَباَحٌ	sabah	أَمْسِ	dün
ساَعَةٌ	saat	طَواَلَ	boyunca	ظُهْرٌ	öğle
أُسْبُوعٌ	hafta	أَثْناَءَ	esnasında	عَصْرٌ	ikindi
شَهْرٌ	ay	نَهاَرٌ	gündüz	مَساَءٌ	akşam
عاَمٌ – سَنَةٌ	yıl	دَقِيقَةٌ	dakika

Cümle Örnekleri:

 

Diğer harflerden farklı olarak hemzenin başta, ortada ve sonda yazılışında bazı kurallar vardır. Elif’in harekeli şekline hemze denir. Bazen hemzeyi eliften ayırt etmek için elifin üzerine veya altına أَ إِِ أُ   şeklinde ء    işareti konur.

Hemze’nin başta yazılışı:  Hemzenin harekesi fetha ya da zamme ise elifin üstüne, kesre ise elifin altına yazılır:

اُذُنٌ  – اِمْرَأَةٌ  – اِماَمٌ    – أَخَذَ –  أُخِذَ – أَكَلَ

Hemzenin ortada yazılışı: Harekelerin en kuvvetlisi kesre, sonra zamme, sonra fetha, en zayıfı cezimdir.

Kesreyi harflerden “yâ”  ى  , zammeyi “vâv” و , fethayı “elif” ا temsil eder. Hemze kelimenin ortasında olduğu zaman onun harekesi ile kendinden önceki harfin harekesi kuvvet yönünden karşılaştırılır. Hangisi daha kuvvetli ise hemze o harekeyi temsil eden harf üzerine yazılır:  Örnekler:

يَأْكُلُ (yer)

Burada hemzeden önceki harfin (yâ’nın) harekesi fetha, hemzeninki ise cezimdir. Fetha daha kuvvetli sayıldığından hemze, fethayı temsil eden elif harfi üzerine konmuştur. Yani;hemzeden önce üstün olduğu için hemze elif üzerine yazılmıştır.

يُؤْمِنُ   (inanır)

Burada yâ’nın harekesi olan zamme, hemzenin harekesi olan cezimden daha kuvvetli olduğu için, hemze zammeyi temsil eden “vâv” harfinin üzerine yazılır. Yani kısacası;hemzeden önce ötre olduğu için hemze vâv’ın üstüne yazılmıştır.

يَقْرَأُ (okur)

Burada hemze, kendinden önce gelen harfin harekesi olan fethayı temsil eden “elif”  harfinin üzerine yazılmıştır. Yani kendinden önce üstün olduğu için hemze fetha üzerine yazılmıştır.

يُنْشِئُ  (inşa eder)

Bu örnekte de hemze, kendinden önceki şın harfinin harekesi olan kesreyi temsil eden “yâ”  harfinin üzerine yazılmıştır. Yani; kendinden önce esre olduğu için hemze ye üzerine yazılmıştır.

Hemzenin sonda yazılışı: Aynen ortada yazılış kaidelerinde söylendiği gibi kendisinden önceki harfin harekesini temsil eden harfin üzerine yazılır:

يَلْجَأُ     (sığınır) نَبَاٌ (haber)  ناَشِئٌ (yetişen) شاَطِئٌ  (kıyı)اِمْرُؤٌ  (kişi)

Ancak kelime sonundaki hemzeden önce uzun sesli veya sakin  (cezimli) bir harf varsa, hemze, ayrı olarak yani yalnız başına yazılır[6]:

جَزاَءٌ   (karşılık) جُزْءٌ  (parça)  صَحْراَءُ (çöl) شَيْءٌ  (şey ) عِبْءٌ  (yük)

 

GELECEK ZAMAN

Gelecek zaman için muzâri fiilin başına سَ  ve سَوْفَ takısı getirilir. سَ takısı daha yakın bir gelecek için, سَوْفَ takısı ise daha uzak bir gelecekte yapılacak işler için kullanılır. İki takı da …..ecek, …..acak diye tercüme edilirler. Fiilin sonunda herhangi bir değişiklik olmaz. Örnek:

Cümle Örnekleri:

1- هَلْ كَتَبْتَ الدَّرْسَ أَمْسِ ؟ لاَ ، سَأَكْتُبُ الدَّرْسَ الْيَوْمَ.

2- لِماَذاَ لاَ تَلْبَسُ الْمَلاَبِسَ ؟ سَأَلْبَسُ الْمَلاَبِسَ حاَلاً.

3- هَلْ سَتَعْمَلُ الْواَجِبَ ؟ لاَ ، عَمِلْتُ الْواَجِبَ أَمْسِ.

4- أَيْنَ سَتَذْهَبُ فيِ الْعُطْلَةِ ؟ سَأَذْهَبُ فيِ الْعُطْلَةِ إِلَى بَلَديِ.

5- سَوْفَ يَذْهَبُ فيِ الْعُطْلَةِ إِلَى بَلَدِهِ . كَيْفَ سَوْفَ نَذْهَبُ إِلَى هُناَكَ ؟

6- سَوْفَ أَذْهَبُ باِلدَّراَّجَةِ – هَلْ سَتَتْرُكُ الْأُخْتاَنِ حَقَّهُماَ فِي هَذِهِ الْأَرْضِ؟

7- سَتَذْهَبُ الْمُدَرِّسَةُ مِنْ هُناَ إِلَى الْبَيْتِ مُباَشَرَةً.

8- هَلْ سَيَلْعَبُ وَحْدَهُ ؟ هَلْ سَتأْكُلُ وَحْدَهاَ ؟ هَلْ سَنَدْرُسُ وَحْدَناَ ؟

9- ماَذاَ سَتَأْخُذِينَ مَعَكِ فِي السَّفِينَةِ؟ ماَذاَ سَتَأْخُذاَنِ مَعَكُماَ فِي الْحَقِيبَةِ ؟

  10- هَلْ سَتَخْرُجُ الْأُسْرَةُ إِلَى الشاَّطِئِ الْيَوْمَ ؟ سَيَذْهَبُ زُمَلاَءُكُمْ إِلَى الْمَعْرِضِ.

11- سَنَدْخُلُ الْمَسْجِدَ ثُمَّ نُصَليِّ – سَنَشْتَريِ الْأَقْلاَمَ ثُمَّ نَرْسُمُ.

Tercüme:

1- Dün dersi yazdın mı? Hayır, dersi bugün yazacağım.

2- Niçin elbiseleri giymiyorsun ? Elbiseleri hemen giyeceğim.

3- Ödevi yapacak mısın? Hayır, ödevi dün yaptım.

4- Tatilde nereye gideceksin? Tatilde memleketime gideceğim.

5- Tatilde memleketine gidecek. Oraya nasıl gideceğiz?

6- Bisikletle gideceğim. İki kız kardeş bu yeryüzünde hakkını terk mi edecek?

7- Öğretmen buradan doğruca eve gidecek.

8- Tek başına mı oynayacak? Tek başına mı yiyecek? Tek başımıza mı okuyacağız?

9- Gemide beraberine ne alacaksın (müe)? İkiniz çantada beraberinize ne alacaksınız?

10- Aile bugün kıyıya çıkacak mı? Arkadaşlarınız sergiye gidecek.

11- Mescide gideceğiz sonra namaz kılacağız. Kalemleri satın alıp sonra resim çizeceğiz.

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

GELECEK ZAMANLA İLGİLİ AYETLER

1- سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهاَ الثَّقَلاَنِ .

 (55/RAHMÂN 31.) Ey (yeryüzünün) iki ağırlığı (insan ve cin)! Sizin de (hesabınızı) ele alacağız.

فَرَغَ  يَفْرُغُ  فَراَغاً	ilgilendi, ele aldı	أَيُّهاَ	ey (nidâ edatı)
ثَقَلٌ ج أَثْقاَلٌ	ağır yük, ağırlık

اَلثَّقَلاَنِ

İki ağırlık (Bunlar şanları büyük olduğu veya yeryüzünde birer yük gibi olduklarından böyle isimlendirilmiştir). Nidâ edatından sonra gelen (münâdâ) tek isim merfû olduğundan, tesniyenin merfû hali getirilmiştir.

.		تَعْلَمُونَ		سَوْفَ		2- كَلاَّ
	Fiil-i muzâri ma’lûm		Harfu istikbal		Nefy ve kınama harfi

(102/TEKÂSÜR 3). Hayır! Yakında bileceksiniz!

كَلاَّ

Hayır manasında olup kendisiyle menetme veya sakındırma yahut çirkin gösterme murat edilir. Bazen de bununla kendisinden sonra geleni isbat ve onun hakikat olduğunu tenbih ve ihtar kastedilir.

3- ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ .

(102/TEKÂSÜR 4). Yine hayır!  (Elbette) yakında bileceksiniz!

4- كَلاَّ سَيَعْلَمُونَ .

(78/NEBE 4). Hayır! Anlayacaklar!

5- ثُمَّ كَلاَّ سَيَعْلَمُونَ .

(78/NEBE 5). Yine hayır! Anlayacaklar!

6-  فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ .

(67/MÜLK 17). İşte (bu) uyarım(ın) nasıl (olduğunu) yakında bileceksiniz.

اَلنَّذِيرُ

uyarma, uyarı. نَذِيرِ nin aslı نَذِيرِي dir. Esre harekesi, düşen ي nin işareti olarak (benim uyarım anlamında)   mütekellim ya’sı olduğunu ifade eder.

7- وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ .

(30/RÛM, 3). …ve onlar, (bu) yenilgilerinden sonra galip geleceklerdir.

غلَبَ  يَغْلِبُ غَلَباً		galib gelmek, yenmek, üstün gelmek	غَلَبٌ	yenilgi
مِنْ بَعْدِ	…den sonra. Bir zarf olan (بَعْدِ) kelimesinden sonra gelen isim esre olur.
مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ		yenilgilerinden sonra

8-  قَالَ سَلاَمٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي …

(19/MERYEM, 47). (İbrahim:) Selâm sana (esen kal) dedi, Rabbimden senin için mağfiret dileyeceğim…

سَلاَمٌ	selâm, sulh, esenlik, barış.
اِسْتَغْفَرَ  يَسْتَغْفِرُ  اِسْتِغْفاَراً			… den mağfiret diledi, af istedi.
سَاَسْتَغْفِرُ		mağfiret dileyeceğim (arttırılmış fiiller ileride gelecektir)

9- قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ .

(12/YÛSUF, 98). (Yakub:) Rabbimden sizin için af dileyeceğim. Muhakkak ki, O, çok bağışlayan ve merhametli olandır.

الْغَفُورُ	çok bağışlayan, çok bağışlayıcı, mağfireti bol olan
اَلرَّحِيمُ	çok acıyan, çok merhamet eden

 

 

II) RUBÂÎ MÜCERRED FİİL

Arapça’da kök harfleri bakımından fiiller sülâsî mücerred ve rubâî mücerred olmak üzere ikiye ayrılır. Şu ana kadar gördüğümüz bâblardaki fiiller kök harfi üç harften oluşan fiile harf ilavesiyle yapılan mezîd (arttırılmış) fiiller idi. Anadan kuruluşu dört harfli olan fiillere de rübâi mücerred denir. Rubâî mücerred tek babtır. Bunun bir adı daدَحْرَجَ bâbıdır.  Manası yuvarladı demektir. 

فَعْلَلَ vezninden (دَحْرَجَ)  bâbı denilerek diğerlerinden ayrılır:

 

 

Bu babdan kısaltma yoluyla uzun cümleler fiil haline getirilir:

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

?  ALIŞTIRMALAR  ?

1. Aşağıdaki fiillerin mâzî ve muzârilerini çekip ism-i fâil ve ism-i mef’ûllerini yazınız.

حَرْجَمَ	topladı	زَحْزَحَ	uzaklaştı			سَلْسَلَ		zincirledi
تَرْجَمَ	çevirdi			طَمْأَنَ				tatmin etti
وَسْوَسَ	vesvese verdi, fısıldadı				بَعْثَرَ			saçtı, savurdu
زَلْزَلَ	sarsıldı	كَبْكَبَ					altüst  etti, tepetaklak etti.

2. Aşağıdaki dahrece bâbı ile ilgili ayetleri defterinize yazıp fiillerinin mâzî, muzâri ve masdarını yazınız.

…فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ الناَّرِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فاَزَ  وَماَ الْحَياَةُ الدُّنْياَ إِلاَّ مَتاَعُ الْغُرُورِ.

(3/ÂL-İ İMRÂN, 185). Kim cehennem ateşinden uzaklaştırılıp cennete konursa o, gerçekten kurtuluşa ermiştir. Dünya hayatı aldatıcı metadan başka bir şey değildir.

إِذاَ زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزاَلَهاَ.

(99/ZİLZÂL, 1). Yeryüzü kendine has sarsıntısıyla sarsıldığı zaman..

وَإِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ.

(82/İNFİTAR, 4). Kabirlerin içindekiler dışarı çıkarıldığı zaman….

فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ.

(26/ŞUARÂ, 94) Artık onlar ve o azgınlar oraya (cehenneme) tepetaklak atılırlar.

 

 

III) RUBÂÎ MEZÎD FİİLLER

Rubâî mücerrede harf ilâvesiyle kurulan fiillere rubâî mezîd fiiller denir. Rubâî mezîd’in üç bâbı vardır. Onlar da şunlardır:

1) TEDAHRECE (تَدَحْرَجَ) BÂBI

 دَحْرَجَ  fiilinin başına تَ harfinin ilavesiyle yapılır.

 (دَحْرَجَ) bâbının mutâvaatını (dönüşlülüğünü) ifade eder:

دَحْرَجْتُ الْكُرَةَ فَتَدَحْرَجَتْ.

Topu yuvarladım o da yuvarlandı.

Bu bâbın meçhûlu yoktur.

2) İF’İNLÂL (اِفْعِنْلاَلاً) BÂBI

-Rubâî mücerrede iki harf eklenmesiyle إفْعِنْلاَلٌ  bâbı yapılır.

-Burada  حَرْجَمَ(topladı) fiilinin başına bir hemze, ayne’l-fiil ile birinci lâm (ل) arasına bir نْ harfi eklenmiştir. Bu da rübâi mücerredin mutavaatını yani dönüşlülüğünü ifade eder.

حَرْجَمْتُ الْإِبِلَ فاَحْرَنْجَمَتْ.

Develeri topladım onlar da toplandı.

3) İF’İLLÂL (اِفْعِلاَّلاً) BÂBI

Rubâî mücerrede iki harf eklenmesiyle; fiilin başına bir hemze (ا) sonuna da lâme’l-fiili cinsinden bir harf ilâvesiyle yapılır. Lâzım fiilin mübâlağasıdır:

Eklenen hemze ötre, ayne’l-fiili cinsindeki harfin esre okunmasıyle yapılır.

Muzaraat harfi ötre, sondan ikinci harf malûmunda esre, meçhûlünde üstün okunmasıyla olur[1].

اَللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ

(39/ZÜMER, 23). Allah sözün en güzelini birbiriyle uyumlu (benzer)  ve çeşitli üslûplarda tekrarlanan (bıkılmadan tekrar tekrar okunan) bir kitap olarak indirdi. Rablerinden korkanların, bu Kitab’ın etkisinden tüyleri ürperir, derken hem bedenleri ve hem de gönülleri Allah’ın zikrine ısınıp yumuşar. İşte bu Kitap, Allah’ın dilediğini kendisiyle doğru yola ilettiği hidâyet rehberidir. Allah kimi de saptırırsa artık ona yol gösteren olmaz.

 

 

FÜ, EHUN, ZÜ HAMÜN, EBUN  

ESMÂÜL-HAMSE

Arapça’da Esmâ’ü’l-Hamse denen ve tamlama kalıbında kullanıldığında alışılmamış bir şekil değişikliğine uğrayan 5 isim vardır. Bu beş isim şunlardır:

حَمٌ  (kayınpeder) أَبٌ (baba) أَخٌ   (erkek kardeş) ذُو  (sahip) فُو (ağız)

Bu isimler mütekellim yâ’sı (ي) dışındaki zamirle birleştikleri takdirde (vâv: (و  ile merfû, (elif: ا )  ile mansûb ve (yâ harfi: ي) ile mecrûr olurlar. Yâni bu isimlerden birinin fâil ya da mübtedâ veya nâib-i fâil olması durumunda son harfinin merfû (ötre) olması gerekirse zamirle birleşmeden önce sonunda vâv bulunur (أَخُوكَ  أَبوُكَ gibi). Mef’ûl gibi mansûb (fethalı) olması gerekirse zamirle birleşmeden önce sonunda elif bulunur (أَخَاكَ  أَبَاكَ gibi). Harf-i cer’den sonra gelmeleri gibi esre olmaları gereken durumda ise sonunda yâ bulunur (مِنْ أَبِيكَ  –  مِنْ أَخِيكَ  gibi)

                                                Cümle Örnekleri

*Bu beş isimden حَمٌ – أَبٌ – أَخٌ  tamlama kalıbında olmadıklarında normal kurallı isimler gibidir:

* ذُو  (sahip olan) sadece tamlama yapısının ilk elemanı olan muzâf olarak görev yapar ve belirsiz (nekre) şekli de yoktur. Zamirlerle kullanılmaz.

Bu beş isimden biri olan ve Kur’ân’da çok geçen ذُو isminin çekimi şöyledir:

* أَبٌ ve  أَخٌkelimelerinin tesniyelerinin merfû hali (أَبَواَنِ) (ana-baba) (أَخَواَنِ) (iki kardeş); mansûb ve mecrûr hali (أَبَوَيْنِ) (أَخَوَيْنِ) şeklinde gelir:

&&&&&&&&&&

 

ESMÂU’L-HAMSE İLE İLGİLİ AYETLER

1- تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ .

(111/MESED, 1). Ebu Leheb’in iki eli kurusun! Kurudu da.

2- مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا .

(33/AHZÂB, 40). Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat (o), Allah’ın Resûlü ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her şeyi hakkıyla bilendir.

3- … قَالَتَا لاَ نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ .

(28/KASAS, 23). …(Hayvanlarını sulayamayan iki kadın Mûsa’ya )dediler: Çobanlar (sulayıp) çekilmeden biz (onların içine sokulup hayvanlarımızı) sulamayız; babamız da çok yaşlıdır.

4-…وَلاَ يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ …

(49/HUCURÂT, 12)….Bazınız bazınızı arkasından çekiştirmesin. Biriniz, ölmüş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz…

5- وَاذْكُرْ أَخَا عَادٍ إِذْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقَافِ …

(46/AHKÂF, 21). Ad (kavmin)in kardeşini (Hûd’u) an. Zira o, Ahkaf (bölgesin)deki kavmini uyardı….

6- ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ .

(23/MÜ’MİNÛN, 45). Sonra âyetlerimizle ve apaçık bir delille Mûsâ ve kardeşi Harun’u gönderdik.

7- هَلْ فِي ذَلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ .

(89/FECR, 5). Bunlarda akıl sahibi için elbette birer yemin (değeri) vardır.

8- ذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ .

(85/BURÛC, 15). Şerefli Arş’ın sahibidir.

9- لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ … سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا .

(65/TALAK, 7). İmkân sahibi olan, (nafakayı) gücünün yettiğinden (imkânlarına göre) harcasın (versin)…. Allah, bir güçlükten sonra bir kolaylık yaratacaktır.

10- … وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ .

(62/CUMA, 4). … Allah büyük lütuf sahibidir.

11- وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ .

(55/RAHMÂN, 12). Yapraklı taneler ve hoş kokulu bitkiler (vardır.)

12- وَيَبْقَى     وَجْهُ      رَبِّكَ        ذُو      الْجَلاَلِ     وَالْإِكْرَامِ .

M a’tuf Atıf	Muz. ileyh	Sıfat	Muz.ileyh	Fâil	Fiil-i Muz.
		Muz.		Muzâf
				Mevsûf

(55/RAHMÂN, 27). (Ancak) azamet ve ikram sahibi Rabbinin zâtı bâki kalacak.

13- تَبَارَكَ   اسْمُ           رَبِّكَ      ذِي    الْجَلاَلِ     وَالْإِكْرَامِ .

Ma’tuf    Atıf	Muz. ileyh	Sıfat	Muz. ileyh	Fâil	Fiil-i Mâzî
		Muzâf	Muzâf-muz.ileyh.	Muzâf
			Mevsûf

(55/RAHMÂN, 78). Büyüklük ve ikram sahibi Rabbinin adı yücelerden yücedir.

تَبَارَكَ

mukaddes ve münezzeh olmak, (hissi yahut manevi) hayrı bol olmak, şanı yüce olmak.

 14- وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَشْكُرُونَ .

(27/NEML, 73). Şüphesiz Rabbin, insanlara karşı lütuf sahibidir; fakat onların (insanların) çoğu şükretmezler.

15- … وَاللّهُ عَزِيزٌ ذُو انتِقَامٍ .

(3/ÂL-İ İMRÂN, 4)…. Allah güçlü ve intikam sahibidir.

16- يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ .

(90/BELED, 15).Yakınlığı olan bir yetime…

17- … إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ وَذُو عِقَابٍ أَلِيمٍ .

(41/FUSSİLET, 43). …Gerçek şu ki senin Rabbin, hem mağfiret sahibi hem de acı bir azap sahibidir.

18- أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ .

(90/BELED, 14).Veya açlık gününde yemek yedirmektir,

19- وَفِرْعَوْنَ ذِي الْأَوْتَادِ.

(89/FECR, 10).Kazıklar (çadırlar, ordular) sahibi Firavun’a..

20- إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ¯ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ .

(81/TEKVÎR, 19, 20). (O elçi) güçlü, Arş’ın sahibi (Allah’ın) katında çok itibarlı değerli bir elçinin sözüdür.

21- يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ ¯ وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ ¯ وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ .

(80/ABESE, 34, 35, 36). İşte o gün kişi kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden (arkadaşından) ve çocuklarından kaçar.

22- فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ …

(46/AHKÂF, 35). O halde (Resûlum), peygamberlerden azim sahibi olanların sabrettiği gibi sen de sabret…

 

Gün Ay ve Mevsim adları:

1-Gün Adları:

            (يَوْم) kelimesi genelde kullanılmaz:

2-Ay Adları:

a-Milâdî yılın aylarının adları: İki türlü ifade edilebilir:

b- Hicrî Yılın Aylarının Adları:

Not: Ay adları genellikle شَهْر (ay) kelimesiyle tamlama halinde kullanılır:

Mevsimlerin Adları: