20 VE SONRASI SAYILAR

Arapça’da sayıya adet (اَلْعَدَدُ), sayılana ma’dûd (اَلْمَعْدُودُ) dendiğini ve 1-20 arası sayılar ile özelliklerini daha önce görmüştük. Sayılar konusu Arapça’nın en çok kural taşıyan karmaşık konularından biridir. Ancak tekrar ve bol örnek sayesinde zihne yerleşir. İ’rab kaideleri zamanla unutulsa da yazılı metinlerde görülünce tekrar hatırlanır. Bu nedenle umutsuzluğa kapılmamalıdır. Şimdi de 20 sonrası sayılara ve ma’dûdlarına bakalım.

20-100 ARASINDAKİ SAYILAR

a) 20 den 99 un sonuna kadar olan sayılarda, sayılan isim (ma’dûd); müfred ve son harfi üstün tenvinlidir. Sayıların harekesi ise cümledeki ötre, üstün ve esre oluşlarına göre değişir. Nasb ve cer halinde “on”un katlarında vâv-nûn (ون), yâ-nûn (ين) haline gelir: (أَرْبَعُونَ =أَرْبَعِينَ) ( ثَلاَثُونَ =ثَلاَثِينَ)

جَاءَتْ إِحْدَى وَعِشْروُنَ امْرَأَةً.	21 kadın geldi. *Fâil*
ذَهَبَ تِسْعَةٌ وَتِسْعُونَ رَجُلاً إِلىَ الْمَدْرَسَةِ.	99 adam okula gitti. *Fâil*
فَتَحْتُ وَاحِداً وَعِشْرِينَ بَاباً.	21 kapı açtım. *Mef’ûl*
رَأَيْنَا تِسْعاً وَتِسْعِينَ امْرأَةً فِي السُّوقِ.	Çarşıda 99 kadın gördük. *Mef’ûl*

b) 20 ile 100 arasındaki sonu sıfırlı olan onluk başlarında müzekkerlik-müenneslik aranmaz. Müzekker ve müennes için ortak olarak kullanılır. Ma’dûd gene üstün tenvinli ve tekildir. Onluk sayılara ukûd (اَلْعُقُودُ) sayılar denir.

 

 

 

 

100 VE SONRASI SAYILAR

مِائَةٌ (yüz) sayısı yazıldığı gibi okunmayan bir kelimedir.

a) Yüzden sonra sayılan isimler bin ve sonrası da dahil olmak üzere müfredtir (tekildir) ancak muzafun ileyh durumunda olarak son harfi esre tenvinlidir.

b)  مِائَتاَنِ – مِائَتَيْنِ sayısı madûd (sayılan şey) ile birlikte yazıldığında nûn harfi düşer.

Ref Hali: مِائَتاَ طاَلِبٍ  ikiyüz öğrenci

Nasb ve Cer Hali: يَوْمٍ مِائَتَيْ مُنْذُ ikiyüz günden beri

c) Yüz’ün katları iki sayının birleşmesinden oluşur. Yüz ve bin’in katlarında da müzekkerlik ve müenneslik yoktur. Hem müzekker hem müennes için ortak kullanılır.

İ’râbı (harekesi) birinci sayının sonunda görülür. İkinci sayı daima mecrûr olur:

d) 25, 115, 675.. gibi sayılar birbirlerine atıf harfi olan vâv’la bağlandıkları için bunlara ma’tûf (اَلْمَعْطُوفُ) sayılar denir.

Sayılan şeyin durumu ise son sayıya göredir:

BİNLER BASAMAĞI

أَلْفٌ kelimesi ma’dûd olduğunda مِائَةُ sayısından farklı olarak ma’dûd kurallarına uyar. 3-10 sayılarının ma’dûdu olduğunda آلاَفٌ (nadir olarak  أُلُوفٌ ), 11-99 arasındaki sayılarda أَلْفاً, yüzler basamağındaki sayılardan sonra da أَلْفٍ şeklinde gelir.

أَلْفٌ (bin) sayısından sonraki ma’dûd aynı مِائَةٌ (yüz) sayısından sonra gelen ma’dûd gibi müfred nekre ve mecrûrdur.

أَلْفُ سَنَةٍ “bin yıl”

قَبْلَ أَلْفِ عاَمٍ “bin yıl önce”

*Ayrıntı arzu edenlere de aynen yüz sayısı ve sonrasında olduğu gibi şu bilgiler sunulabilir:

  

Binler hanesinin ma’tûf şekli:

Binli ifadeler bazen “min (mini’l-beyâniye-açıklama harfi)” kullanılarak yapılır:

Rakamların Yazılışı:

*** Şimdiye kadar geçen sayılarla ilgili önemli özet bilginin ayetlerle örneklemesi şudur:

a) 1 ve 2 sayıları sayılanın sıfatı olur ve sayılandan sonra gelir:

b) 3-10 arasındaki sayıların ma’dûdu cemi, kesre tenvinli olup cinsiyet olarak tam tersinedir:

c) 11-99 arasındaki sayıların ma’dûdu müfred fetha tenvinli olur:

d) 100 ve 1000 sayıları ile katlarının ma’dûdu müfred kesre tenvinli olur:

 

KEM’İL-İSTİFHAMİYYE VE KEM’İL -HABERİYYE

(كَمْ) edatının iki türlü kullanılışı vardır:

a) Kemi’l-İstifhâmiye: كَمْ soru edatı olarak “kaç …”  anlamındadır. Adedini öğrenmek istediğimiz isim bu edattan sonra müfred, mansûb ve nekre olarak gelir. Adedi verilen nesne temyiz olarak ifade edilir.

*(كَمْ) in başına ( بِكَمْ kaça) gibi harf-i cer gelirse; temyizi mansûb da okunabilir, mecrûr da okunabilir.

*(كَمْ) ile temyizi arasına zarf, harf-i cerli isim ya da fiil girebilir.

b) Kemi’l-Haberiyye: (كَمْ) çokluk edatı olarak kullanılması durumunda “Kemi’l Haberiye” adını alır ve “ne kadar (çok), nice” manasını verir. Bu durumda yani çokluk ifadesi için kullanıldığında; çokluğu verilecek nesne (temyiz) muzâfun ileyh durumunda müfred veya cemi mecrûr olarak gelir. Genelde müfred, bazen de cemi olarak gelir. Çok defa başında مِنْ harf-i ceri bulunur.  (كَمْ) ile temyizinin arası genellikle başka bir kelime ile ayrılmaz.

*  كَمْ bazen isim cümlesinin önünde hiçbir irab değişikliği olmaksızın da gelebilir:

Ayet Örnekleri:

 

Not: Onun kadar kullanılmasa da (كَمْ) yerine (كَأَيِّنْ -كَأَيٍّ ) kelimesi de aynı işleme ve manaya tabidir. Onun da temyizi (مِنْ) ile mecrûr olur:  كَأَيٍّ مِنْ داَبَّةٍ(Nice hayvanlar)(Ankebût, 60)

Ayet Örnekleri:

فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ …

Nice memleketler vardı ki, zulüm yapıyorlarken biz onları helâk ettik… (Hacc, 22)

وَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَمْلَيْتُ لَهَا وَهِيَ ظَالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُهَا وَإِلَيَّ الْمَصِيرُ

Zulmedip dururlarken kendilerine mühlet verdiğim nice memleket halkı vardı ki, ben onları azabımla yakaladım. Dönüş banadır (Hacc, 48). 

وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ…

Nice Peygamberler vardı ki, beraberlerinde birçok âlimler savaştı da Allah yolunda başlarına gelenlerden dolayı ümitsizliğe düşmediler…(Âl-i İmran, 146)

وَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ أَهْلَكْنَاهُمْ فَلاَ نَاصِرَ لَهُمْ

Seni, memleketinden (Mekke’den) çıkaran halktan daha kuvvetli nice memleketler (halkı) vardı ki, onları (türlü azablarla) helâk ettik de kendilerine yardım eden olmadı. (Muhammed, 13)

 

Genel Cümle Örnekleri:

1-كَمْ رِساَلَةً كَتَبَ إِلَى وَلَدِهِ ؟ كَمْ داَرِساً ساَفَرَ إِلَى أَوْرُباَّ ؟

2- بِكَمْ لُغَةٍ يَتَكَلَّمُ الناَّسُ فِي بَلَدِكَ؟ – بِكَمْ لُغَةً يَتَكَلَّمُ الناَّسُ فِي بَلَدِكَ؟

 

3-كَمْ كِتاَبٍ قَرَأْتُ فِي الْعُطْلَةِ –كَمْ صَدِيقٍ ساَعَدْتُهُ.

4-كَمْ مِنْ غَزَواَتٍ انْتَصَرَ فِيهاَ الْمُسْلِمُونَ – كَمْ مِنْ ساَعاَتٍ قَضَيْتُهاَ مَعَهُمْ.

5- بِكَمْ رِياَلٍ هَذِهِ الساَّعَةُ ؟– كَمْ امْرَأَةً ساَعَدَتْ زَوْجَهاَ ؟

6-كَمْ يَوْماً قَضَيْتَ فِي قَرْيَتِكَ- بِكَمْ دِيناَراً اشْتَرَيْتَ الساَّعَةَ ؟

7- قاَلَ رَسُولُ اللَّهِ :”كَمْ مِنْ صاَئِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِياَمِهِ إِلاَّ الْجُوعُ وَ الْعَطَشُ “.

8- كَمْ طاَلِباً اشْتَرَكُوا فِي الرِّحْلَةِ ؟ بِكَمِ اشْتَرَيْتَ الْقَلَمَ ؟

9- كَمْ مَسْجِداً فِي الْمَدْرَسَةِ؟ فِي كَمْ ساَعَةٍ وَصَلَتِ الطاَّئِرَةُ ؟

10- كَمْ مِنْ زَمِيلٍ ساَعَدْتُ فِي الْعَمَلِ – كَمْ طاَلِباً يَدْرُسُونَ الْعَرَبِيَّةَ فِي الْمَعْهَدِ ؟

11- كَمْ مِنْ طاَلِبٍ يَدْرُسُونَ الْعَرَبِيَّةَ فِي الْمَعْهَدِ.

Tercüme:    

1- Oğluna kaç mektup yazdı? Kaç okuyan Avrupa’ya yolculuk yaptı?

2- İnsanlar ülkende kaç dil konuşuyor? (Aynı anlam).

3- Tatilde ne kitap(lar) okudum? Nice arkadaşa yardım ettim!

4- Müslümanların galib geldiği nice gazveler vardır! Onlarla nice saatler geçirdim!

5- Bu saat kaç riyal? Eşine kaç kadın yardım etti?

6- Köyünde kaç gün geçirdin? Saati kaç dinara satın aldın?

7- Allah’ın Rasûlü şöyle buyurdu: “Nice oruçlu vardır ki onun için oruçtan açlık ve susuzluktan başka birşey yoktur”.

8- Geziye kaç öğrenci iştirak etti? Kalemi kaça satın aldın?

9- Okulda kaç mescid var? Uçak kaç saatte geldi?

10- İşte nice arkadaşa yardım ettim! Kursta kaç öğrenci Arapça okuyor?

11- Kursta nice öğrenci Arapça tahsil ediyor!

 

 

YETERLİLİK FİİLİ

Bunlardan en çok kullanılanı (اِسْتَطَاعَ) fiilidir.

Arapça’da mâzî yeterlilik  yapılacağı zaman  اِسْتَطاَعَ fiilinin mâzî çekimiyle birlikte  أَنْ يَكْتُبَ  fiilinin çekimi ilave edilir ya da aynı vazifeyi gören masdar kullanılır.

 

 

  

Not: Burada unutulmaması gereken uzatmadan sonra cezm geldiği zaman illet harfinin düşeceği kaidesidir. Gâibe cemî müennes nûnu’nda uzatan eliften sonra cezm geldiği için  illet harfi düşmüş geriye kalanda aynı seyri takip etmiştir. İlletli ve mezîd fiillerde bunun örnekleri bol bol gelecektir. Şimdilik (اِسْتَطاَعَ) fiilinin bu haliyle ezberlenmesi gerekir.

Muzâri yeterlilikte de; (يَسْتَطِيعُ ) fiilinin muzâri çekimiyle birlikte  أَنْ يَكْتُبَ  fiilinin çekimi ilave edilir ya da aynı vazifeyi gören masdar kullanılır, ..abilir, …ebilir, …abiliyor manasını verir:

 

Not: Gâibe ve muhâtaba cemi müenneslerde uzatma harfinden sonra cezm geldiği için aradaki uzatan illet harfi elif düşmüştür.

Olumsuz Şekilleri:

	مَا اسْتَطَاعَ أَنْ يَكْتُبَ  _ لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَكْتُبَ
	yazamadı
لاَ يَسْتَطِيعُ أَنْ يَكْتُبَ		yazamıyor
لَنْ يَسْتَطِيعَ أَنْ يَكْتُبَ		asla yazamayacak
لَمَّا يَسْتَطِعْ أَنْ يَكْتُبَ		henüz yazamadı

Ayet Örnekleri:

1- …مَا كَانُوا يَسْتَطِيعُونَ السَّمْعَ وَمَا كَانُوا يُبْصِرُونَ .

…Onlar ne kulak verebiliyor, ne de (gerçeği) görebiliyorlardı (Hûd, 20).

2- فَمَا اسْطَاعُوا[4] أَنْ يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا[5] .

Bu sebeple (Ye’cüc ve Me’cûc) onu (seddi) ne aşmaya muktedir oldular ne de onu delebildiler (Kehf, 97).

3- إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَآئِدَةً مِنَ السَّمَاءِ …

Hani Havariler “Ey meryem oğlu İsâ, Rabbin bize gökten, donatılmış bir sofra indirebilir mi?.. demişlerdi (Mâide, 5).

4- وَلاَ يَسْتَطِيعُونَ لَهُمْ نَصْرًا وَلاَ أَنْفُسَهُمْ يَنْصُرُونَ.

Halbuki (putlar) ne onlara bir yardım edebilirler ne de kendilerine bir yardımları olur (A’râf, 192).

5- فَلاَ يَسْتَطِيعُونَ تَوْصِيَةً وَلاَ إِلَى أَهْلِهِمْ يَرْجِعُونَ .

İşte (ölüm anında) onlar ne bir vasiyette bulunabilirler, ne de ailelerine dönebilirler (Yâsin, 50).

*  إسْتَطَاعَ   يَسْتَطِيعُ ile yapılan yeterlilik fiili قَدَرَ   يَقْدِرُ  )gücü yetti, kadir oldu) fiili ile de yapılabilir.يَسْتَطِيعُ   إسْتَطَاعَ   yerine قَدَرَ  يَقْدِرُ  )gücü yetti, kâdir oldu) fiilinin çekimi getirilir, geri kalan durumda herhangi bir değişiklik olmaz.

 

 

 

 

Muzâri olan  يَقْدِرُfiilinin başına  سَ     ya da  سَوْفَ   getirilerek gelecek zaman yapılır:

وَمَا قَدَرُوا اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ …	Allah’ı gereği gibi tanıyamadılar…(En’âm, 91)
…لاَ يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلَى شَيْءٍ …	Kazandıklarından hiçbirşeyi elde edemezler… (İbrâhim, 18)

Not: (إسْتَطَاعَ   يَسْتَطِيعُ) fiili yerine (أَمْكَنَ يُمْكِنُ) (mümkün, mümkün oldu) fiili konularak da yaklaşık mana elde edilebilir. (يُمْكِنُ) fiili sabit kalmak suretiyle sonuna gerekli zamirler eklenerek kullanılır. Araplar bu fiili oldukça sık kullanmaktadırlar.

Cümle Örnekleri:

1- هَلِ اسْتَطاَعَ أَنْ يَفْتَحَ الْباَبَ ؟ نَعَمْ أَمْكَنَهُ فَتْحُهُ. هَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَفْتَحَ هَذِهِ الْخِزاَنَةَ؟

2- اِسْتَطاَعَ أَخِي حِفْظَ الْقُرْآنِ الْكَرِيمِ فِي سَنَتَيْنِ – اِسْتَطاَعَ الصَّدِيقاَنِ أَنْ يُشاَهِداَ تِلْكَ الْأَماَكِنَ الْبَعِيدَةَ بِالْمِنْظاَرِ .

3- آسِفٌ[6] ياَ صَدِيقِي ، لاَ أَسْتَطِيعُ أَنْ آكُلَ مَعكَ الْعَشاَءَ لاَنَّ واَلِدِي مَرِيضٌ وَ يَجِبُ أَنْ أَذْهَبَ مَعَهُ إِلَى الطَّبِيبِ .

4- اِسْتَطاَعَ خاَلِدٌ أَنْ يُنْقِذَ[7] الْوَلَدَ مِنَ الْغَرَقِ – هَلْ يَسْتَطِعْنَ أَنْ يَكْتُبْنَ الرَّساَئِلَ ؟ نَعَمْ يُمْكِنُهُنَّ كِتاَبَتُهاَ.

5- هَلْ يَسْتَطِيعُونَ أَنْ يُشاَهِدُوا الْوَزِيرَ ؟ نَعَمْ ، يُمْكِنُهُمْ مُشاَهَدَتُهُ .

6- قاَلَ مُحَمَّدٌ : ياَ واَلِديِ لاَ أَسْتَطيِعُ النَّوْمَ وَ لاَ أَسْتَطيِعُ الْقِراَءَةَ .

7- إِنَّهاَ تَسْتَطيِعُ أَنْ تُساَعِدَ عاَئِلَتَهاَ – أَسْتَطيِعُ الْآنَ أَنْ أُساَعِدَ أَخَواَتيِ .

8- ماَذاَ اسْتَطاَعَ التاَّجِرُ أَنْ يَفْعَلَ ؟ إِسْتَطاَعَ التاَّجِرُ أَنْ يَبِيعَ[8] عَدَداً كَبِيراً مِنَ الدَّراَّجاَتِ . هَلْ باَعَ كُلَّ الدَّراَّجاَتِ ؟ لاَ، باَعَ عَدَداً كَبِيراً مِنْهاَ . لَقَدْ باَعَ دَراَّجاَتٍ كَثِيرَةً  .

9- ماَذاَ اسْتَطاَعَ الْمُهَنْدِسُ أَنْ يَفْعَلَ ؟ إِسْتَطاَعَ الْمُهَنْدِسُ أَنْ يَبْنِيَ عَدَداً كَبِيراً مِنَ المَناَزِلِ. هَلْ بَنَى كُلَّ المَناَزِلِ ؟  لاَ ، بَنَى عَدَداً كَبِيراً مِنْهاَ . لَقَدْ بَنَى مَناَزِلَ كَثِيرَةً.

Tercüme:

1- Kapıyı açabildi mi? Evet, açması mümkün oldu. Bu dolabı açabilir misin?

2- Kardeşim iki senede Kur’ân-ı Kerim’i ezberleyebildi. İki arkadaş o uzak yerleri dürbünle görebildi.

3- Üzgünüm ey arkadaşım! Akşam yemeğini seninle birlikte yiyemeyeceğim. Çünkü babam hasta ve onunla birlikte doktora gitmem gerek.

4- Halit çocuğu boğulmaktan kurtarabildi. Mektupları yazabilirler mi? Evet, (bayanların) onları yazması mümkün (olur).

5- Bakanı görebilirler mi? Evet, onların onu görmesi mümkün.

6- Muhammed şöyle dedi: “Ey babacığım! Uyuyamıyorum ve okuyamıyorum.

7- Muhakkak ki o ailesine yardım edebilir. Şimdi kızkardeşlerime yardım edebilirim.

8- Tüccar ne yapabildi? Tüccar çok sayıda bisiklet satabildi. Bütün bisikletleri sattı mı? Hayır, onlardan büyük sayıda sattı. Gerçekten çok bisiklet sattı.

9- Mühendis ne yapabildi? Mühendis çok sayıda ev bina edebildi (yapabildi). Bütün evleri yapabildi mi? Hayır, onlardan büyük sayıda yaptı. Gerçekten çok ev yaptı.

 

FİİL-İ VÜCUBİ

(GEREKLİLİK FİİLİ)

Türkçe’deki yaz-malı fiilindeki ..meli, ..malı takısı yerine Arapça’da kendine ait harf-i ceriyle birlikte aşağıdaki fiillerden biri getirilir.

Bunlardan en fazla kullanılanı (يَجِبُ عَلَى) fiilidir.

Fiile takılan يَجِبُ عَلَى ve يَنْبَغِي لَـ.. fiilleri daima müfred gâib halinde kalırlar. Şahıslara göre çekimi harf-i cerden sonra gelen zamirlerle ayarlanır.  Asıl fiilden önce أَنْ  getirilir.

 

 

 

 

 

 

Olumsuz Şekli:

*Fiilin başına çekime göre değişmeyen  كاَنَgetirilebilir.     ..idi manasını verir:

Olumsuz Şekli:

Ayet Örnekleri:

F   يَجِبُfiiliini kullanırken “gerekir” diye tercüme etmek daha doğru olur.

يَجِبُ ve يَنْبَغِي  fiilleri olmadan da harf-i cerle devam eden geri kalanı aynı manayı ifade eder.

عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ	yazmalı, yazması gerekir	لَهُ أَنْ يَكْتُبَ	yazmalı, yazması uygun olur
عَلَيَّ أَنْ أَكْتُبَ	yazmalıyım	لِي أَنْ أكْتُبَ	yazmam uygun olur

 

 

Olumsuz Şekli:

عَلَيَّ أَنْ لاَ أَكْتُبَ

yazmamalıyım

لِي أَنْ لاَ أَكْتُبَ

yazmam uygun olmaz

Cümle Örnekleri:

1- يَجِبُ أَنْ يَكُونَ الْمُسْلِمُ صاَدِقاً وَ أَمِيناً داَئِماً.

2- يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَعْرِفَ دِينَهُ جَيِّداً – يَجِبُ أَنْ تَعْلَمُوا مُنْذُ الْآنَ .

3- يَجِبُ أَنْ تَعْلَمْنَ مُنْذُ الْآنَ – يَجِبُ أَنْ يَذْهَباَ مُنْذُ الْآنَ.

4- ماَذاَ يَجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تَفْعَلَ الْآنَ لِيَكُونَ مُسْتَقْبَلُكَ عَظِيماً ؟

5- يَجِبُ عَلَيَّ أَنْ أَدْرُسَ وَ أَنْجَحَ داَئِماً.

6- مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ ؟ – يَجِبُ أَنْ يَحْتَرِمَ الصَّغِيرُ الْكَبِيرَ .

7- يَجِبُ عَلَى الْأَوْلاَدِ طاَعَةُ[1] الْواَلِدَيْنِ.

8- أُمِّي مَريِضَةٌ وَ يَجِبُ اَنْ أُساَعِدَهاَ – يَجِبُ أَنْ أُقاَبِلَهاَ.

9- يَجِبُ أَنْ أَسْأَلَهُمْ – يَجِبُ أَنْ أَسْتَقْبِلَهُمْ[2] .

Tercüme:

1- Müslümanın daima sadık ve güvenilir olması gerekir.

2- Her müslümanın dinini iyi bilmesi gerekir. Şu andan itibaren bilmeniz gerekir.

3- Şu andan itibaren bilmeniz gerekir (müe.). Şu andan itibaren ikisinin gitmeleri gerekir.

4- Geleceğinin büyük olması için şimdi ne yapman gerekir?

5- Daima okumam ve başarmam gerekir.

6- Gusul ne zaman vacib olur (gerekir)? Küçüğün büyüğe hürmet etmesi gerekir.

7- Çocukların ana-babaya itaat etmesi gerekir.

8- Annem hastadır ve ona yardım etmem gerekir. Onunla buluşmam gerek.

9- Onlara sormam gerek. Onları karşılamam gerekir.

 

ARAPÇA’DA ŞAHIS İSİMLERİ

Örnek:   مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ

1) Misâlde görüldüğü gibi Arapça’da isimler şu şekildedir:

Şahsın adı + بِنْ (bayansa بِنْت) + baba adı

Bu durumda;

a-Şahıs ismi mu’rab ise sonundan tenvin kaldırılır (مُحَمَّدُ  gibi ),

b-ابْن kelimesinin elifi düşürülür (بْن)

c-(بْن) kelimesinin son harfi de şahıs adının harekesini alır. Baba adı muzâfun ileyh olarak mecrûr durumda olur:

عَلِىُّ بْنُ أَبِي طاَلِبٍ  (Ebû Tâlib oğlu Ali)

Not: Görüldüğü gibi unutulmaması gereken nokta; (بْنُ) kelimesinin son harekesidir. Kısaca; (بْنُ) kelimesi kendinden öncekine sıfat, kendinden sonrakine muzâf olur.

*Bazan baba adları 4. ve 5. kuşak babaya kadar gider:

 جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىِّ بْنِ حَسَنِ بْنِ عَلِىٍّCa’fer b. Muhammed b. Ali b. Hasan b. Ali (yani, Ali oğlu Hasan oğlu Ali oğlu Muhammed oğlu Cafer)

*Kadınlar için baba adları بِنْت veya ابْنَة ile verilir:

فاَطِمَةُ بِنْتُ (ابْنَةُ) مُحَمَّدٍ  (Muhammed kızı Fatıma)

2) İsim ve baba adına künye de ilave edilebilir. Künye genellikle erkek için (أَبُو), kadın için (أُمُّ) kelimesini takiben şahsın en büyük oğlunun adıyla birlikte yapılır:

Künyeler genellikle şahsın adından evvel konur:

3) Bir isim, baba adı ve künye ifadesine, bir lakab da ilave edilebilir. Lakab bazen bir mesleği de gösterir.

 

Lakablar bazen “Ebû” ile yapılan isimler olabilir:

*İsmin son kısmı “-يّ” ekiyle bir kimsenin kavmini veya doğum yerini belirtir.

أَبُو بَكْرٍ الزُّبَيْرُ بْنُ بَكاَّرٍ الْقُرَشِيُّ Ebû Bekr – ez-Zübeyr b. Bekkâr – el-Kuraşî (Kureyş kabilesinden)

أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ جَرِيرِ بْنِ يَزِيدٍ الطَّبَرِيُّ Ebû Ca’fer – Muhammed b. Cerîr b. Yezîd – et-Taberî (Taberistanlı)

 Örneklerde görüldüğü gibi, bu şekilde yapılan nisbet, ya şahsın ismine bağlanarak yapılır ve ismin harekesini alır veya şahsın babasının veya dedesinin ismine bağlanır ve tamlanan (muzâf ileyh) harekesi alır.

*Bir şahıs yukarıda bahsedilen isimlerinin birisi veya birkaçıyla tanınabilir.

أَبُو الْفَرَجِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي يَعْقُوبِ بْنِ اسْحاَقَ النَّدِيمِ الْوَراَّقُ البَغْداَدِيُّ Ebu’l-Ferec – Muhammed b. Ebî Ya’kûb b. İshâk en-Nedîm – el-Varrâk (Kağıtçı) – el-Bağdâdî

Şahsın Adı: Muhammed, Baba Adı: Ebû Ya’kûb, Dede Adı: İshâk, Lakab: Ebu’l-Ferec[5]

 

AND HARFLERİ  (وَ  بِ   تَ)

        Yemin için kullanılır. Önüne geldikleri ismi esre yaparlar.

Yalnız Allah adına yemin edilirken kullanılır;

Yeminden sonra gelen kelimeye cevâbu’l-kasem denir.

-Yeminin cevabı olumlu cümle ise başına manayı kuvvetlendirmek için أَنَّ veya  لَ gelir.

-Yemine cevap olan cümle fiil cümlesiyse başına manayı  kuvvetlendirmek için  لَقَدْ gelir.

وَالتِّينِ وَالزَّيْتوُنِ ….   لَقَدْ خَلَقْناَ الْإنْساَنَ فيِ أَحْسَنِ تَقْويِمٍ!

Andolsun incire, zeytine… Biz insanı  en güzel biçimde yarattık (Tin, 1-4).

-Yemine cevap olan cümle fiil-i muzâri ile başlarsa muzâri fiilin sonuna te’kid nûnuu eklenir.

لَنَفْعَلَنَّ الْخَيْرَ! وَاللهِ

Allah’a yemin ederim ki mutlaka iyilik edeceğiz.

 TAACCÜB USLÛBU

Bir şeye karşı duyulan iyi veya kötü duyguyu, hayranlığı veya şaşkınlığı ifade eden cümledir. Üç harfli fiilleri (ماَ أَفْعَلَهُ) ve (أَفْعِلْ بِهِ) kalıbına sokmak suretiyle yapılır. Daha ziyade fiillerin sonundaki zamir yerine isim getirilerek duygular yansıtılır. (ماَ أَفْعَلَهُ) tarzı diğerine nazaran daha çok kullanılır. “…ne, …ne kadar …” şeklinde Türkçe’ye tercüme edilebilir. (ماَ أَفْعَلَ) den sonra gelen isim mef’ûlün bih olarak mansûbtur. (أَفْعِلْ بِهِ ) kalıbı şaşmayı daha kuvvetli olarak anlatır.

*Birden fazla nesneye taaccüb yapılacaksa atıf vâvıyla bir tane (ماَ) ya da bir tane (بِهِ) yeterlidir:

*Bir fiilin bizzat kendisinden taaccüb yapılması için o fiilin sülâsî (üç harfli), malûm, olumlu ve mutasarrıf (çekimi yapılabilen) tam bir fiil olması gerekir. Yâni yalnızca mâzîsi çekilen (لَيْسَ) ve nâkıs olan (كاَنَ) ve benzerlerinden yapılmaz. Ayrıca sıfat vezni olan (أَحْمَرُ حَمْراَءُ) kalıbında da olmaması gerekir. Bu şartları taşımayan bir fiil direk taacüp siygasına girmez. Taaacübü yapılması için o fiilin masdarı ya da müevvel masdarı (أَنْ + fiil) yapılıp başına da yardımcı olarak bu şartları taşıyan başka bir fiil taaccüp kalıbında getirilir:

*Taaccüb (şaşma) fiilleri de çekilir, ancak çekimde fiil değişmez, fiilden sonra gelen isim ya da zamir değişir:

ماَ أَجْهَلَهُمْ!	Onlar ne kadar da câhil!	ماَ أَعْلَمَ الْأُسْتاَذَ!	Hoca ne kadar âlimdir!
ماَ أَجْهَلَنِي!	Ne kadar da câhilim!	ماَ أَعْلَمَهُ!	O ne kadar âlimdir!
أَغْفِلْ بِناَ!	Ne kadar da gafiliz!	ماَ أَعْلَمَكُماَ!	İkiniz ne kadar âlimsiniz!
أَسْمِعْ بِهِمْ وَأَبْصِرْ … ! Onlar (başlarına gelecek olanları) ne iyi duyarlar ve ne iyi görürler… (Meryem, 38)

ARAPÇA ŞAŞIRMA FİİLLERİ

 

Bu konu, Arapça gramer kitaplarında “taaccüp fiilleri” olarak geçer.

“Hızlı” sıfatını ele alalım.

Bu sıfatı, “ne kadar hızlı” anlamında kullanabilmek için formunu değiştiririz.

Ve bunu yapabilmek için:

eğer sıfatta uzatma harflerinden olan ye ( ( ي varsa atarız. Ve sıfatın başına,  mâ’dan ( ما ) sonra  (أ  ) ekleriz

Örnek: 1

Hızlı                      (sıfat)	Serî’	سَرِيع
Ne kadar hızlı	Mâ esra’a	مَا أَسْرَعَ

Örnek: 2

Küçük                   (sıfat)	Sagîr	صَغِير
Ne kadar küçük	Mâ asgara	مَا أَصْغَرَ

Örnek: 3

Güzel                    (sıfat)	Cemîl	جَمِيل
Ne kadar güzel	Mâ ecmele	مَا أَجْمَلَ

Örnek cümlelerin olduğu video için linki tıklayın:

https://www.youtube.com/watch?v=gjCNqiveocM

Videoda geçen cümleler:

1.

Şahane bir oyuncak

Luğbetun râia

لُعْبَةٌ رَائِعَة

Bir oyuncak	Luğbe	لُعْبَة
Şahane, harika	Râia	رَائِعَة

Ne kadar şahane bir oyuncak!

Mâ erva’al-luğbe

مَا أَرْوَعَ اللُّعْبَةَ !

2.

Güzel bir gül

Verdetun cemîle

وَرْدَةٌ جَمِيلَة

Bir gül	Verde	وَرْدَة
Güzel	Cemîle	جَمِيلَة

Ne kadar güzel bir gül !

Mâ ecmele’l-verde

مَا أَجْمَلَ الْوَرْدَةَ !

3.

Hızlı bir panter

Fehdun serî’

فَهْدٌ سَرِيعٌ

Bir panter	Fehd	فَهْد
Hızlı	Serî’	سَرِيعٌ

Ne kadar hızlı bir panter !

Mâ esra’al-fehd

مَا أَسْرَعَ الْفَهْدَ !

4.

Ne kadar şahane bir oyuncak!	Mâ erva’al-luğbe	مَا أَرْوَعَ اللُّعْبَةَ !
Ne kadar güzel bir gül !	Mâ ecmele’l-verde	مَا أَجْمَلَ الْوَرْدَةَ !
Ne kadar hızlı bir panter !	Mâ esra’al-fehd	مَا أَسْرَعَ الْفَهْدَ !

5.

لَا تَنْسَ عَلَامَةَ التَّعَجُّبِ !

Lâ tense alâmete’t-taaccub

Ünlem işaretini unutma !

Genel Cümle Örnekleri

1- اَلسَّياَّرَةُ سَريِعةٌ  – ماَ أَسْرَعَ سَياَّرَتيِ . ماَ أَطْوَلَ هَذاَ الْيَوْمَ – ماَ أَقْصَرَ هَذِهِ الْبِنْتَ.

2- ماَ أَسْهَلَ هَذاَ الدَّرْسَ – ماَ أَنْشَطَ هَذِهِ الْمَرْأَةَ – ماَ أسْرَعَ هَذاَ اللاَّعِبَ.

3- ماَ أَبْعَدَ هَذاَ الطَّريِقَ – ماَ أَجْمَلَ هَذاَ الشَّهْرَ – هَذاَ حِذاَءٌ قَدِيمٌ – ماَ أَقْدَمَ هَذاَ الْحِذاَءَ.

4- هَذاَ الطَّقْسُ جَمِيلٌ – ماَ أَجْمَلَ هَذاَ الطَّقْسَ – ماَ أَجْمَلَ الطَّقْسَ هَذِهِ الْأَياَّمَ.

5- هَذاَ لاَعِبٌ سَرِيعٌ – ماَ أَسْرَعَ هَذاَ اللاَّعِبَ – ماَ أَعْذَبَ حَدِيثَكَ مَعَ زُمَلاَئِكَ.

6- ماَ أَشَدَّ حُمْرَةَ الشَّفَقِ عِنْدَ الْغُرُوبِ – أَقْبِحْ[1] بِأَنْ يُؤْذِي[2] الْمُسْلِمُ أَخاَهُ الْمُسْلِمَ.

7-ماَ أَجْمَلَ التِّلْمِيذاَتِ وَ هُنَّ بِمَلاَبِسِ الْمَدْرَسَةِ – ماَ أَنْشَطَ الْعُماَّلَ وَهُمْ بِمَلاَبِسِ الْعَمَلِ.

8- ماَ أَسْرَعَ اللاَّعِبَيْنِ وَ هُماَ بِمَلاَبِسِ الرِّياَضَةِ – ماَ أَجْمَلَ مَنْظَرَ الْحُجاَّجِ وَهُمْ بِمَلاَبِسِ الْإِحْراَمِ.

9- ماَ أَسْعَدَ الْبَناَتِ وَ هُنَّ بِمَلاَبِسِ الْعِيدِ – ماَ أَقْبَحَ مُخاَلَفَةَ أَواَمِرِ اللَّهِ وَ نَواَهِيهِ .

10- ماَ أَسْرَعَ أَنْ يَنْتَشِرَ[3] الْإسْلاَمُ – ماَ أَحْسَنَ أَنْ يَتَعاَوَنَ[4] الْمُسْلِمُونَ .

Tercüme:

1- Araba hızlıdır. Arabam ne kadar hızlı! Bugün ne kadar uzun! Bu kız ne kadar kısa!

2- Bu ders ne kadar kolay! Bu kadın ne kadar çalışkan! Bu oyuncu ne kadar hızlı.!

3- Bu yol ne kadar uzak! Bu ay ne kadar güzel! Bu eski bir ayakkabıdır. Bu ayakkabı ne kadar eski!

4- Bu hava güzeldir. Bu hava ne güzeldir! Bugünlerde hava ne güzeldir!

5- Bu hızlı bir oyuncudur. Bu oyuncu ne kadar hızlıdır! Arkadaşlarınla konuşman ne kadar tatlı!

6- Batışı esnasında şafak ne kadar kırmızı (şafağın kırmızılığı ne kadar şiddetli)! Müslümanın müslüman kardeşine eziyet etmesi ne kadar çirkin. 

7- Okul elbiseleriyle öğrenciler ne kadar güzel! İş elbiseleriyle işçiler ne kadar çalışkan!

8- Spor elbiseleriyle iki oyuncu ne kadar hızlı!İhram elbiseleriyle hacıların manzarası ne güzel!

9- Bayram elbiseleriyle kızlar ne kadar mutlu! Allah’ın emir ve yasaklarına muhalefet etmek ne kadar çirkin!

10- İslâm’ın yayılması ne kadar hızlı! Müslümanların yardımlaşması ne kadar güzel!

 İSM-İ TASGİR (KÜÇÜLTME İSMİ)

Küçüklüğü, azlığı göstermek, sevgi ifade etmek veya horlamak için kullanılan isimdir.

a) Üç harfli isimler için فُعَيْلٌ kalıbında gelir:

b) Dört harfli isimler için فُعَيْعِلٌ kalıbında gelir:

c) Beş harfli ve daha fazla isimler için; فُعَيْعِيلٌ kalıbında gelir. Harf-i illetli olan kelimelerin illet harfleri yâ (ي)’ya çevrilir.

İsm-i Tasgirle İlgili Ayrıntılar:

Temel bilgiden sonra aşağıdakilerin de bilinmesi faydalı olur.

*Dörtten çok harfli isimlerin dörtten sonraki harfi düşer.

* İsm-i tasgiri yapılacak kelimenin sonunda bulunan müenneslik alâmeti (ة  اء  ي), veya özel isim ve sıfatlardaki (آنِ)  ekleri aynen kalır:

*Semâî müennes kelimelerin tasgiri yapılınca müenneslik alâmeti olan kapalı ta (ة) ortaya çıkar:

*(فاَعِلٌ) ve (فاَعِلَةٌ) veznindeki elifler vâv’a çevrilir:

* Orta harfi illetli isme örnek;

*Son harfi illetli isme örnek (esmâu’l-hamse’nin hazfedilmiş harfli kelimelerinde hazfedilen vâv’lar geri gelip yâ’ya çevrilir);

Cümle Örnekleri:

 

 

İSM-İ MENSÛB

Bir yer, bir varlık veya bir işle ilgiyi ona aidiyeti, nisbeti bildiren isimdir. İsm-i mensûb yapmak için o ismin son harfini esre yapar, yanına şeddeli bir يّilave ederiz[3].

Müennesi için tâ-i merbûta (ة) getiririz:

هُوَ شاَمِيٌّ  ث  هِيَ شاَمِيَّةٌ

O Şam’lıdır.

İsm-i mensûb şu hususlardan birine aidiyeti belirtmek için kullanılır:

a) Cinsiyet;

b) Memleket;

c) Din;

d) Kabile, bir sınıf ya da topluluk;

e) Meslek;

f) Sanat;

g) Durum ve keyfiyet, herhangi bir sıfat;

İsm-i Mensûbla İlgili Diğer Özellikler:

*İsmin sonunda    ةvarsa mensûbunu yaparken atarız:

*İsmin ortasında ي    varsa atarız:

*Sonunda elif-i memdûde olanın hemzesinin yerine vâv getiririz:

سَماَءٌ	gök	سَماَوِيٌّ	göğe ait, gökle ilgili
بَيْضاَءُ	beyaz	بَيْضاَوِيٌّ	beyazla ilgili

*Sonunda elif-i maksûre (-َى..ا) bulunanın elifini vâv’a çeviririz:

*(قَرْيَةٌ) (köy) ve (عُرْوَةٌ)(kulp) gibi kelimelerin ism-i mensûbunu yaparken yâ’lı olanı vâv’a çevirir, vâv’lı olanı aynen bırakırız. Ancak ikinci harflerini fethalarız[4].

 

 

Cümle Örnekleri:

 

SIFAT-I MÜŞEBBEHE

 Renk, güzellik, çirkinlik, kusur, sakatlık gibi görünürdeki sıfatlarla bazı iç duygularını ifade eden sıfatlara sıfat-ı müşebbehe denir.  Sülâsî lâzım fiilden türetilen ve sahibinde devamlı kalıcı olan sıfatları veya varlığı gösterir. Bir nevi ism-i fâile benzer. Ancak ism-i fâilin bildirdiği sıfat kalıcı değil geçicidir. (جاَلِسٌ) oturan,  (ناَئِمٌ) uyuyan kelimelerinde belirtilen vasıflar devamlılık göstermez. Halbuki (خاَلِدٌ كَرِيمٌ) dendiğinde Halit’teki cömertlik vasfının devamlı olduğu anlaşılır. Böylece şimdiye kadar gördüğümüz sıfat ve isimlerin özellikleri daha iyi anlaşılmaktadır.

Sıfat-ı müşebbehe’nin bir çok vezni vardır. Bunlardan en çok kullanılanları şunlardır:

1- Sakatlık, renk ve kusur gibi nitelikleri anlatan sıfat-ı müşebbehe müzekkerlerde أَفْعَلُ müenneslerde   فَعْلاَءُ   vezninde gelir[1].  Örnekler:

Not: (فَعْلاَءُ ث أَفْعَلُ ) vezninde gelen sıfat-ı müşebbeheler gayr-i munsariftir. Harf-i tarif almadıklarında nekre kabul edilirler. Cümle halindeki örnekleri şöyledir:

*Yukardaki sıfat-ı müşebbehelerde daha manasını ifade etmek için müzekker ve müenneslerde ortak olmak üzere mansûb ismin önüne أَشَدُّ (daha şiddetli, daha çok) ve   اَقَلُّ  (daha az)   gibi ism-i tafdîller getirilir:

أشَدُّ  بَياَضاً  daha beyaz           اَقَلُّ بَياَضاً daha az beyaz

شَعْرُ أمِّي أَشدُّ بَياَضاً مِنْ شَعْرِ خَالَتِكَ.

Annemin saçı teyzenin saçından daha beyazdır.

*(أَفْعَلُ) kalıbının çoğulu olan فُعْلٌ vezni ise gayr-i munsarif değildir ve bütün çoğullar (insanlar ve diğer şeyler) için ortak kullanılır:

 

2- İç duyguları ifade eden sıfat-ı müşebbeheler müzekkerlerde فَعْلاَنُ müenneslerde فَعْلَى vezninde gelir.

3-Diğer nitelikleri ifade eden ve gayr-i münsarif olmayan semâî sıfat-ı müşebbehelerden en çok kullanılan kalıplardan birer örnekle fikir sahibi olabiliriz.

*Sülasî fiillerin dışındaki fiillerin sıfat-ı müşebbeheleri kendi ism-i fâilleridir[2]:

Genel Cümle Örnekleri:

1- شاَهَدَ يُوسُفُ فِي الطَّرِيقِ الْأَشْجاَرَ الْخَضْراَءَ – لاَ فَرْقَ بَيْنَ أَبْيَضَ وَ أَسْوَدَ.

2- دَخَلْتُ الْبُسْتاَنَ الْجَمِيلَ مَنْظَراً – دَخَلْتُ بُسْتاَناً جَمِيلاً مَنْظَرُهُ – دَخَلْتُ الْبُسْتاَنَ جَمِيلَ الْمَنْظَرِ.

3- اَلْكاَفِرُ كَثِيرٌ غَدْرُهُ وَ ظُلْمُهُ – اَلْبَحْرُ طَهُورٌ ماَؤُهُ وَ زَكِيَّةٌ مَيْتَتُهُ.

 4- كاَنَ عُمَرُ الْفاَرُوقُ فَصِيحَ الْكَلاَمِ. كانَ حاَفِظاً لِلْقُرْآنِ وَ عاَمِلاً بِهِ.

5- هَلْ  نَظاَّرَتُكَ بَيْضاَءُ ؟ لاَ ، نَظاَّرَتِي صَفْراَءُ.

Tercüme:

1- Yusuf yolda yeşil ağaçlar gördü.  Siyah ve beyaz arasında fark yoktur.

2- Manzara bakımından güzel  bostana girdim. Manzarası güzel bir bostana girdim. (Aynı mana)

3- Kâfirin hainliği ve zulmü çoktur. Denizin suyu temiz, ölüsü (de) temizdir.

4- Ömeru’l-Fârûk’un konuşması fasih(açık ve net) idi. Kur’ân’ı ezberleyen ve onunla amel edendi.

5- Gözlüğün beyaz mıdır? Hayır, gözlüğüm sarıdır.

 

İSM-İ MENSÛB

Bir yer, bir varlık veya bir işle ilgiyi ona aidiyeti, nisbeti bildiren isimdir. İsm-i mensûb yapmak için o ismin son harfini esre yapar, yanına şeddeli bir يّilave ederiz[3].

Müennesi için tâ-i merbûta (ة) getiririz:

هُوَ شاَمِيٌّ  ث  هِيَ شاَمِيَّةٌ

O Şam’lıdır.

İsm-i mensûb şu hususlardan birine aidiyeti belirtmek için kullanılır:

a) Cinsiyet;

b) Memleket;

c) Din;

d) Kabile, bir sınıf ya da topluluk;

e) Meslek;

f) Sanat;

g) Durum ve keyfiyet, herhangi bir sıfat;

İsm-i Mensûbla İlgili Diğer Özellikler:

*İsmin sonunda    ةvarsa mensûbunu yaparken atarız:

*İsmin ortasında ي    varsa atarız:

*Sonunda elif-i memdûde olanın hemzesinin yerine vâv getiririz:

سَماَءٌ	gök	سَماَوِيٌّ	göğe ait, gökle ilgili
بَيْضاَءُ	beyaz	بَيْضاَوِيٌّ	beyazla ilgili

*Sonunda elif-i maksûre (-َى..ا) bulunanın elifini vâv’a çeviririz:

*(قَرْيَةٌ) (köy) ve (عُرْوَةٌ)(kulp) gibi kelimelerin ism-i mensûbunu yaparken yâ’lı olanı vâv’a çevirir, vâv’lı olanı aynen bırakırız. Ancak ikinci harflerini fethalarız[4].

 

 

Cümle Örnekleri: