MED ÇEŞİTLERİ
MED (UZATMA)
Med harfleri harekesiz ى و ا harfleridir. Med harfleri, önüne geldiği harflerin doğal bir şekilde “1 elif miktarı” uzatılarak okunmasını sağlar.
Harflerin 1 elif miktarından fazla uzatılmasın sebep olan şeylere de “med sebebi” denir. Med sebebi 2 tanedir: hemze ve sükûn
2 çeşit sükûn vardır:
- Lâzımî (kalıcı, gerekli) sükûn: Hem durulduğunda hem geçildiğinde var olan sükûndur. Yapılması gerekir.
Örnek: خَآصَّةً
- Ârızî (geçici) sükûn: Aslında var olmayan, durulduğunda ortaya çıkan sükûndur.
Örnek:يَعْلَمُونَ => يَعْلَمُونْ
A- MEDD-İ TABİİ
- Harekesiz ( ا) “elif” ten önce üstün geldiğinde uzatılarak okunur. سُبْحٰانَ تَبٰارَكَ صَلَوٰاتُ صَلٰوةُ حَيٰوةُ يَغْشٰى
- Harekesiz ( ى) “ya” dan önce esre ___ ِيgeldiğinde uzatılarak okunur.اِيلاَفِهِمْ مِسْكِينِ فِيل اَبَابِيلَ دِينِ
- Harekesiz ( و ) “vav”dan önce ötre____ ُو geldiğinde uzatılarak okunur.تَعْبُدُونَ اَعُوذُ صُدُورِ كَافِرُونَ يَدْخُلُونَ
B- MEDD-İ MUTTASIL
Med harflerinden sonra “hemze” gelir ve hemze ile med harfi AYNI kelimede bulunurlarsa “medd-i muttasıl” olur.
Medd-i muttasıl 4 elif miktarı uzatılır. Hızlı okuyuşta en az 2 elif miktarı uzatılmalıdır. Medd-i muttasılın uzatılması vacibtir.
شِتَآءَ مَاۤئِدَةً جِيۤءَ اُولٰۤئِكَ شُهَدَاۤءَ خَطِيۤئَةٌ سُوۤءَ
C- MEDD-İ MUNFASIL:
Med harflerinden sonra “hemze” gelir ve hemze ile med harfi AYRI kelimelerde bulunurlarsa “medd-i munfasıl” olur.
Medd-i munfasıl 4 elif miktarı uzatılır. Hızlı okuyuşta en az 1 elif miktarı uzatılmalıdır. Medd-i muttasılın uzatılması caizdir.
يَاۤاَيُّهَا اِنَّاۤاَعْطَيْنَا قَالوُاۤاِنَّا وَعَلَىۤ اَبْصَارِهِمْ وَمَاۤ اُنْزِلَ بَنِيۤ ِاسْرَآئِيلَ * Harekeli “he” harfinden sonra hemze gelirse MUNFASIL MED gibi okunur.
دُونِهِۤ اَوْلِياَءَ رَبُّهُ ۤاِنْ أَنْزَلَهُ ۤاِلَيْهِ اِسْمُهُ ۤاَحْمَدُ
D- MEDD-i ÂRIZ:
Med harfinden sonra arızî sükûn gelirse “medd-i ârız” olur.
Genellikle ayet sonlarındaki veya ayet ortalarındaki kelimelerde med harfinden sonra cezim ile durulduğunda olur. Medd-i ârız 4 elif miktarı uzatılır. Hızlı okuyuşta en az 1 elif miktarı uzatılır. Medd-i ârızın uzatılması caizdir.
بَصِيرٌ => بَصِيرْ يَشْكُرُونَ => يَشْكُرُونْ خَالِدُونَ => خَالِدُونْ
E- MEDD-İ LAZIM
Med harfinden sonra lâzımî sükûn yani cezimli veya şeddeli bir harf gelirse medd-i lâzım olur.
Medd-i lâzım 4 elif miktarı uzatılır. Hızlı okuyuşta en az 3 elif miktarı uzatılmalıdır. Uzatılması vacibtir.
تُحَآجُّوكَ دَآبَّةٍ لاَيُضَآرَّ تُحَآجُّو خَآصَّةً آ ْلاٰنَ
F- MEDD-İ LÎN
Lin harfleri vav ve yâ harfleridir. Cezimli lîn harfleri( وْ ve ىْ)nden sonra sükûn gelirse yani durulursa vav ve yâ harfleri uzatılarak okunur. Buna medd-i lîn denir. Medd- linin uzatılması caizdir.
صَيْفٌ => صَيْفْ اَوْ دَيْنٍ => اَوْدَيْنْ اِلَيْهِ => اِلَيْهْ
TENVİN .ٌ .ً .ٍ ve SAKİN NUN’UN نْ DURUMLARI
A- İHFA
Sözlükte “gizlemek” demektir.
Tenvin (.ٌ .ً .ٍ) veya sakin nun (نْ) dan sonra ihfa harfleri olan
ك ق ف ظ ط ض ص ش س ز ذ د ج ث ت harflerinden birinin gelmesi halinde tenvinlerin ve sakin nun’un –n sesi okunmayıp tutularak okunur. İhfa’lı okuyuşta;
- Dil damağa veya üst ön dişlere yapışmaz, doğal hâlinde serbest bırakılır.
- Tenvin veya sakin nun ğunneli okunur. Sesin genizden (burun boşluğundan) getirilmesine ğunne denir.
- Ğunneli okuyuş bir elif miktarı tutulur.
Örnekler:
ت اَنْ تَبِيدَ => اَ\تَبِيدَ ث فَمَنْ ثَقُلَتْ => فَمَا\ثَقُلَتْ
ج مِنْ جَنَّتِكَ => مِا\جَنَّتِكَ د مِنْ دُونِ اللهِ => مِا\دُونِ اللهِ
ذ مُنْذِرِينَ => مُا\ذِرِينَ ز اَنْزَلْنَاهُ => اَ\زَلْنَاهُ
س اِنْسَانُ => اِ\سَانُ ش اِنْ شَاءَ => اِ\شَاءَ
ص يَنْصُرُونَهُ => يَا\صُرُونَهُ ض مِنْ ضُرٍّ => مِا \ضُرٍّ ط فَانْطَلَقَا => فَا\طَلَقَا ظ مَنْ ظَلَمَ => مَا\ظَلَمَ
ف اَنْفَقَ => اَ\فَقَ ق مُنْقَلَبَا => مُا\قَلَبَا ك مِنْكَ => مِا\كَ
B- İZHAR
Tenvin (.ٌ .ً .ٍ) veya sakin nun (نْ) dan sonra boğaz harfleri olan ا ح خ ع غ ه harflerinden biri gelirse değişiklik olmaksızın okunur.
منْ أَوْلِيَاءَ مِنْ حَيْثُ مِنْ خَلْفِهِ مِنْ عِبَادِنَا عَذَابٌ غَلِيظٌ كَلِمَةٌ هُوَ
C- İKLÂB
Tenvin (.ٌ .ً .ٍ) veya sakin nun (نْ) dan sonra بharfi gelmesi halinde tenvinlerin ve sakin nun’un -n sesi -m sesine çevrilir ve bir miktar tutularak okunur. Buna “iklâb” denir.
İklâba örnekler:
مِنْ بَعْدِ => مِمْ بَعْدِ تُنْبِتُ => تُمْبِتُ اَنْبِؤُنِى => اَمْبِؤُنِى
مِنْ بَقْلِهَا => مِمْ بَقْلِهَا مِنْ بَنِى => مِمْ بَنِى
D- İDĞAM-I Bİ LÂ ĞUNNE:
Tenvin (.ٌ .ً .ٍ) veya sakin nun (نْ) dan sonra ل veya ر harflerinden birinin gelmesi halinde tenvinlerin ve sakin nun’un –n sesi okunmayıp ل ve ر harfleri şeddeli olarak okunur. Buna “idğam-ı bi lâ ğunne” denir.
اَنْ لمَ ْيَغْنَوْ => اَلَّمْ يَغْنَوْ خَيْرٌلَكُمْ => خَيْرُلَّكُمْ
E- İDĞAM-I MEAL ĞUNNE
Tenvin (.ٌ .ً .ٍ) veya sakin nun (نْ) dan sonra و ى م ن harflerinden biri gelmesi halinde tenvinlerin ve sakin nun’un –n sesi okunmayıp و ى م ن harfleri ve bir miktar tutularak okunur. Buna “idğam-ı meal ğunne” denir.
ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ =>ظُلُمَاتُ وَّرَعْدٌ مَنْ يَقُولُ => مَ يَّقُولُ
مِنْ مِثْلِهِ =>مِ مِّثْلِهِ مِنْ نِسَائِهِمْ => مِ نِّسَائِهِمْ
SAKİN MİM’İN ْم DURUMLARI
A- İDĞAM-I MİSLEYN MEAL ĞUNNE
Sakin “mim”den sonra م harfi gelirse, genizden gelen bir sesle tutularak okunur. Buna “idğam-ı misleyn meal ğunne” denir.
م … فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ اَذَانِهِمْ مِنْ شُهَدَاءَكُمْ مِنْ يَأْتِيكُمْ مِنِّي
B- DUDAK İHFASI
Sakin “mim”den sonra ب harfi gelirse, genizden gelen bir sesle tutularak okunur. Buna “dudak ihfası(ihfâ-yı şefevî)” denir.
ب … هُمْ بِمُؤْمِنِينَ أَنْبِئُهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ ذَلِكُمْ بَلاَءٌ اَنْفُسِكُمْ
C- MİM-İ SAKİNİN İZHARI
Sakin “mim”den sonra ب ve م ‘den başka harfler gelirse açık olarak(izhar yapılarak) okunur.
يَنَالُهُمْ نَصِيبُهُمْ دِينُكُمْ وَلِىَ دِينِ هُمْ يُنْفِقُونَ جَائَتْهُمْ رُسُلُناَ
DİĞER İDĞAMLAR
- İDĞAM-I MÜTECÂNİSEYN:
- ت-د-ط harflerinden biri sakin diğeri harekeli olarak ardı ardına gelirse sakin harf harekeli olanın mahreci içinde okunur.
اُجِيبَتْ دَعْوَتُكُمَا وَدَّتْ طَائِفَةٌ بَسَطْتَ
- ث-ذ-ظ harflerinden biri sakin diğeri harekeli olarak ardı ardına gelirse sakin harf harekeli olanın mahreci içinde okunur.
اِذْ ظَلَمُوا اِذْ ظَلَمْتُمْ يَلْهَثْ ط ذَلِكَ
- ب harfi sakin م harfi harekeli olarak ardı ardına gelirse, ب harfi م harfine çevrilip bir miktar tutularak okunur.
بْ – مَ = اِرْكَبْ مَعَنَا => اِرْكَمْ مَعَناَ
- İDĞAM-I MÜTEKÂRİBEYN:
- ل harfi sakin ر harfi harekeli olarak ardı ardına gelirse, ل harfi okunmayıp ر harfi şeddelenerek okunur.
لْ – رَ = بَلْ رَفَعَهُ الله => بَرَّفَعَهُ الله قُلْ رَبِّ => قُرَّبِّ
بَلْ رَانَ * kelimesinde bu kural uygulanmayıp sekte yapılır.
- ق harfi sakin ك harfi harekeli olarak ardı ardına gelirse, ق harfi ك harfinin içinde belli-belirsiz bir şekilde okunur.
قْ – كُ = اَلَمْ نَخْلُقْكُمْ
KALKALE
Sözlükte “sarsmak” anlamına gelir.
ب ج د ط ق ( ﺪﺟ ﺐﻄﻗ ) harflerinden biri kelimenin ortasında veya sonunda cezimli olarak geldiğinde, bu harflerin mahrecinin kuvvetli bir şekilde sarsılmasına, yani vurgulu tonla okunmasına kalkale denir.
Kalkale yaparken;
-Kalkale sesi, bir önceki harfin harekesine uygun çıkarılır.
-Kalkale harfine hareke verilmez.
فَلْيَقْتُلوُنَ يَطْلُبُ تَجْرِى يَبْسُطُ مُدْبِرِينَ
Sakin بْ ‘den sonra ب ve sakin دْ ‘den sonra د gelirse KALKALE YAPILMAZ
لَقَدْ تَابَ الله إِضْرِبْ بِعَصاَكَ
VAKIF İŞARETLERİ
Kur’an okurken manaya uygun olacak şekilde ayet sonlarında ve ayet ortalarında durmak Peygamberimize ait bir okuyuş tarzıdır.
Kur’an okurken vakıf yapılması veya okumaya devam edilmesi güzel olan işaretler genel olarak şunlardır:
م : Vakf-ı lazım: Mutlaka durmak gerekir. Geçilirse anlam bozulur.
وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ م يُخَادِعُونَ اللهَ مِنَ الَّذِينَ اٰمَنُوا م وَالَّذِينَ
ط : Vakf-ı mutlak: Geçmek için bir gerekçe yoktur, durulmalıdır.
اِلاَّ قَلِيلاً مِنْهُمْ ط وَاللهُ عَلِيمٌ حَذَرَ الْمَوْتِ ط وَاللهُ اَبْصَارَهُمْ ط كُلَّمَا
ج : Vakf-ı caiz: Durmak güzeldir, geçilebilir.
حِفْظُهُمَا ج وَهُوَ اْلعَلِيُّ وَبَرْقٌ ج يَجْعَلُونَ مِنْ قَبْلِكَ ج وَبِاْلاٰخِرَةِ
ز : Vakf-ı mücevvez: Geçmek güzeldir, durulabilir.
غِشَاوَةٌ ز وَلَهُمْ صِبْغَةً ز وَنَحْنُ لَهُ
ص : Vakf-ı murahhas: Nefes daraldığında durulur, geçmek güzeldir.
تَبَايَعْتُمْ ص وَلاَيُضَارَّ مِيثَاقِهِ ص وَيَقْطَعُونَ شِئْتُماَ ص وَلاَ تَقْرَباَ
ق : Durulur da, geçilir de…
الوُثْقىٰ ق لاَانْفِصَامَ كَلِمَةٍ مِنْهُ ق اِسْمُهُ امَنَّا ق وَاِذَا خَلَوْا فَامَنَّا ق رَبَّنَا
قف : Durmak iyidir, geçilebilir.
وَاعْفُ عَنَّا قف وَاغْفِرْلَنَا قف وَارْحَمْنَا قف اَنْتَ مَوْليٰنَا
لا : Durulmaz. Durulursa geriden alınır.
اٰمَنَّابِهِ لا كُلٌّ مِنْ اَلِيمٌ لا بِمَاكَانُوا عَلَيْهِمْ لا غَيْرِ الْمَغْضُوبِ
İki üstünlü hemze ile biten kelimelerin tenvinleri okunmayıp “eeee” diye uzatılarak vakıf yapılır.
وَ نِدَاءً ط شَيْئًا ز بِنَاءً ج اِنْشَاءً ط
Üstün ile harekeli وَ ىَ harflerinde vakıf, kendilerinden önceki harflerin harekesi vav’da ötre; ya’da esre ise, و harfinde ötrenin; ى harfinde esrenin uzatılmasıyla yapılır.
هُوَ => هُو يَدْعُوَ => يَدْعُو نِعْمَتِىَ=> نِعْمَتِى
يأتى=> يأتى مَاهِىَ => مَا هِى نَسِىَ => نَسِى
Yuvarlak te (بة ة ) ile biten kelimelerde vakıf yuvarlak te( بة) nin cezimli he (بهْ ) şeklinde okunmasıyla yapılır.
رَحْمَةٌ => رَحْمَهْ اَلْجَنَّةِ => اَلْجَنَّهْ بَقَرَةً => بَقَرَهْ
BAZI DURUMLAR
ZAMİR:
He ( له ) harfi harekeli kendisinden önceki ve sonraki harf de harekeli ise he ( له ) harfi med edilerek okunur.
مَلَئِهِ ۩ رَبُّهُ ۩ اِخْوَتِهِ ۩ ثُلُثَهُ ۩ مِزَاجُهُ ۩ مَفَاتِحَهُ ۩
Harekeli “he” harfinden sonra hemze gelirse MUNFASIL MED gibi okunur.
دُونِهِۤ اَوْلِياَءَ رَبُّهُ ۤاِنْ أَنْزَلَهُ ۤاِلَيْهِ اِسْمُهُ ۤاَحْمَدُ
Zümer sûresi 7. ayetteki وَإِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ zamir uzatılmaksızın okunur. Çünkü altında kasr(kısa) kelimesi yazmaktadır.
LAFZATULLAH ( ALLAH KELİMESİ ) IN OKUNUŞU:
اللهkelimesinden önceki harfin harekesi ötre veya üstün olduğunda ( الله ) kelimesinin ( ل ) harfi KALIN;
أَخَذَ الله رَسُولُ الله وَاذْكُرُوا الله قَالَ الله
esre olduğunda ise ( الله ) kelimesinin ( ل ) harfi İNCE okunur.
سَبِيلِ الله بِالله اٰيَاتِ الله بِسْمِ الله
RA’NIN OKUNUŞU:
- Kalın okunduğu yerler:
- Ra harfinin harekesi üstün رَ veya ötre رُ olduğunda,
صَدْرَكَ اَلرَّحْمٰنُ اَلرُّوحُ رَبِّ
- Ra harfi sakin önceki harfin harekesi üstün -َ رْ veya ötre –ُ رْ olduğunda,
اُرْكُضْ وَانْحَرْ مَرْيَمُ مُرْدِفِينَ
- Ra harfi ve önceki harf sakin ondan önceki harfin harekesi üstün -َ –ْ رْ veya ötre –ُ –ْ رْ olduğunda,
شَكُورْ فَجْرْ بِالصَّبْرْ اَلصُّدُورْ
- Ra sakin önceki harfin harekesi arızî kesra olduğunda,
لِمَنِ ارْتَضَى اِنِ ارْتَبْتُمْ رَبِّ ارْجِعُونَ رَبِّى ارْجِعُونِى
- Esredan sonra gelen sakin ra harfini istilâ ( خ ص ض ط غ ) harfleri takip ederse
اِرْصَادًا فِرْقَةٍ قِرْطاَسٍ مِرْصَادًا
- İnce okunduğu yerler:
- Ra harfinin harekesi kesra رِ olduğunda,
رِزْقاً وَاضْرِبْ بِالْبِرِّ بِحُورٍ
- Ra harfi sakin önceki harfin harekesi kesra -ِ رْ olduğunda,
وَاسْتَغْفِرْ مِرْيَةٍ وَاصْبِرْ اُحْصِرْتُمْ
- Ra harfi ve önceki harf sakin ondan önceki harfin harekesi kesra -ِ –ْ رْ olduğunda,
سِحْرْ ذِكْرْ بَصِيرْ
- Sakin Ra harfi, harf-i lînden وْرْ يْرْ sonra gelip durulursa.
خَيْرط سَيْرج طَيْرز ثَوْرم ضَيْرط غَيْرز فَوْرم غَوْرج مَوْرط
- Hûd sûresi 41. ayette geçen مَجْرٰيهاَ kelimesindeki “RA” harfi imale sebebiyle ince okunur. امالة
SEKTE
Sesi, nefes almaksızın bir müddet kesip devam etmektir.
عِوَجًا قَيِّماً مَرْقَدِناَ هٰذَا وَقِيلَ مَنْ رَاقٍ كَلاَّ بَلْ رَانَ
سكت سكت سكت سكت
ÖZEL OKUNUŞLAR
Harekesiz ى kendinden önceki üstün harekeli harfi uzatarak okutur.
رَاٰى ۩ قُرْبٰى ۩ حَتّٰى ۩ مَوْتٰى ۩ اُنْثٰى ۩ اَرْجٰى ۩
Harekesiz و kendinden önceki üstün harekeli harfi uzatarak okutur.
اَلْحَيٰوةُ اَلصَّلٰوةُ بِالْغَدٰوةِ اَلزَّكٰوةَ وَالرِّبٰوا
Altında قصر bulunan harfler uzatılmaksızın okunurlar.
شُفَعَاؤُنَا شُرَكَاؤُهُمْ وَاَنَا نِساَؤُكُمْ اَوْلِيَاؤُهُمْ اُؤنَبِّئُكُمْ قصر قصر قصر قصر قصر قصر
Tenvinden sonraki harfe geçiş yapılırken نِ ile okunur
خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ=>خَبِيثَةِنِ اجْتُثَّتْ
لُوطٍ الْمُرْسَلِينَ=>لُوطِنِ الْمُرْسَلِينَ
Kaynak: Bekir Salih Korkmaz