En az iki ismin yan yana gelerek anlamca birbirini tamamlamalarına izafet denir. Eğer izafet iki isimden daha fazla isimler arasında olursa buna “tetâbu-i izafet” yani “zincirleme isim tamlaması” denir.
İzafetin iki ögesi vardır. Bunlar muzaf ve muzâfun ileyhtir. Muzaf, tamlanan; muzâfun ileyh ise tamlayandır. Arapçada İzafet yapılırken Türkçeye göre ters düşünülür. Mesela “evin kapısı” demek için önce “kapı” sonra “ev” kelimeleri getirilir. Çünkü Arapçada, önemli olan yani kendisinden bahsedilen daha önce gelir. “Evin kapısı” denildiğinde; evden değil, kapıdan bahsedilmektedir. Bu sebeple “kapı” kelimesi, “ev” kelimesinden daha önce gelir. Demek, Arapçada izafet yapılırken Türkçeye göre ters düşünmelisiniz.
Örnekler:
(بَابُ الْبَيْتِ ) dediğimizde, “bâb” kelimesi “kapı” manasındadır. “beyt” ise “ev” demektir. Burada “bâb” muzaftır, “beyt” ise muzâfun ileyhtir.
(قَوْمُ نُوحٍ ) “Nuh’un kavmi” demektir. Burada “kavm” kelimesi muzaftır, “Nuh” ise muzâfun ileyhtir.
(لَيْلَةُ الْقَدْرِ ) “Kadir gecesi” demektir. Burada “leyletü” muzaftır, “kadr” ise muzâfun ileyhtir.
(خَيْرُ الْبَرِيَّةِ ) “Yaratılmışların en hayırlısı” demektir. Burada “hayr” muzaftır, “beriyye” ise muzâfun ileyhtir.
(اِخْوَانُ لُوطٍ ) “Lut’un kardeşleri” demektir. Burada “ihvan” muzaftır, “lut” kelimesi ise muzâfun ileyhtir.
(نَصْرُ اللَّهِ ) “Allah’ın yardımı” demektir. Burada “nasr” muzaftır, “Allah” lafzı ise muzâfun ileyhtir.
(مَلِكُ النَّاسِ ) “İnsanların meliki” demektir. Burada “melik” kelimesi muzaftır, “na:s” ise muzâfun ileyhtir.
(حَبِيبُ التَّوَّابِينَ ) “Tövbe edenlerin sevgilisi” demektir. Burada “habi:b” kelimesi muzaftır, “tevva:bi:n” ise muzâfun ileyhtir.
(وَعْدُ اللَّه ) “Allah’ın vaadi” demektir. Burada “va’d” kelimesi muzaftır, “Allah” lafzı ise muzâfun ileyhtir.
(جُنُودُ اللَّهِ ) “Allah’ın askerleri” demektir. Burada “cünud” kelimesi muzaftır, “Allah” lafzı ise muzâfun ileyhtir.
TETÂBU-İ İZAFET: Tetâbu-i izafet yani zincirleme isim tamlaması, iki isimden daha fazla ismin yan yana gelerek anlamca birbirini tamamlamasıdır.
Örnekler:
“Allah’ın Peygamberinin sözü” manasında olan (قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ) tamlamasını inceleyelim: Bu tamlamada (قَوْل ) muzaftır ve (رَسُولِ ) kelimesi muzafun ileyhtir. Aynı zamanda (رَسُولِ ) kelimesi muzaf olup (اللَّه ) lafzı da muzafun ileyhtir. Demek (رَسُولِ ) kelimesi hem muzaf olurken hem de muzafun ileyh olmaktadır. Başka bir ifadeyle: (رَسُولِ ) kelimesi kendinden önceki kelimenin muzafun ileyhi iken, kendinden sonraki kelimenin muzafıdır.
“Mahmud’un ailesinin fertleri” manasında olan ( أَفْرَادُ أُسْرَةِ مَحْمُودٍ ) tamlamasını inceleyelim: Bu tamlamada ( أَفْرَاد) muzaftır ve ( أُسْرَة ) kelimesi muzafun ileyhtir. Aynı zamanda ( أُسْرَة ) kelimesi muzaf olup ( مَحْمُود ) kelimesi de muzafun ileyhtir. Demek ( أُسْرَة ) kelimesi hem muzaf olurken hem de muzafun ileyh olmaktadır.
“Rabbinin orduları” manasında olan (جُنُودُ رَبِّكَ ) tamlamasını inceleyelim: Bu tamlamada ( جُنُودُ ) muzaftır ve “rab” kelimesi muzafun ileyhtir. Aynı zamanda “rab” kelimesi muzaf olup ( كَ ) zamiri muzafun ileyhtir. Demek “rab” kelimesi hem muzaf olurken hem de muzafun ileyh olmaktadır.
Muzafın özellikleri:
1- Muzaf olan kelime tenvin almaz.
2- Muzaf harf-i tarif almaz.
3- Muzafın irabı cümledeki yerine göre değişir.
4- Müsenna ve cem’i müzekker-i salim isimler muzaf olduklarında sonlarındaki “nun” ( ن ) düşer.
Muzafun ileyhin özellikleri:
1- Muzafun ileyh harf-i tarif alabilir. Eğer alırsa “belirtili isim tamlaması” olur. Eğer almazsa “belirtisiz isim tamlaması olur.
2- Muzafun ileyhin irabı cerdir. Her zaman cer durumunda gelir.