FİİL-İ VÜCUBİ
(GEREKLİLİK FİİLİ)
Türkçe’deki yaz-malı fiilindeki ..meli, ..malı takısı yerine Arapça’da kendine ait harf-i ceriyle birlikte aşağıdaki fiillerden biri getirilir.
| يَجِبُ عَلَى | يَنْبَغِي لَـ.. | ||
| …meli, ..malı, gerekir | uygun olur, yakışır | ||
| يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ | yazması gerekir (yazmalı) | ||
| يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَكْتُبَ | yazması uygun olur (yazmalı) | ||
Bunlardan en fazla kullanılanı (يَجِبُ عَلَى) fiilidir.
Fiile takılan يَجِبُ عَلَى ve يَنْبَغِي لَـ.. fiilleri daima müfred gâib halinde kalırlar. Şahıslara göre çekimi harf-i cerden sonra gelen zamirlerle ayarlanır. Asıl fiilden önce أَنْ getirilir.
Çekim Tabloları | |||||
| Cemi | Tesniye | Müfred | |||
| يَجِبُ عَلَيْهِمْ أَنْ يَكْتُبُوا | يَجِبُ عَلَيْهِماَ أَنْ يَكْتُبَا | يَجِبُ عَلَيْهِ أنْ يَكْتُبَ | Gâib | ||
| (Onlar) yazmalı (yazmaları gerekir) | (O İkisi) yazmalı (yazmaları gerekir) | (O) yazmalı (yazması gerekir) | |||
| يَجِبُ عَلَيْهِنَّ أَنْ يَكْتُبْنَ | يَجِبُ عَلَيْهِمَا أنْ تَكْتُباَ | يَجِبُ عَلَيْهاَ أَنْ تَكْتُبَ | Gâibe | ||
| يَجِبُ عَلَيْكُمْ أَنْ تَكْتُبوُا | يَجِبُ عَلَيْكُمَا أَنْ تَكْتُبَا | يَجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تَكْتُبَ | Muhatap |
| (Siz)yazmalısınız (yazmanız gerekir) | (İkiniz) yazmalısınız (yazmanız gerekir) | (Sen)yazmalısın (yazman gerekir) | |
| يَجِبُ عَلَيْكُنَّ أَنْ تَكْتُبْنَ | يَجِبُ عَلَيْكُمَا أَنْ تَكْتُبَا | يَجِبُ عَلَيْكِ أَنْ تَكْتُبِي | Muhâtaba |
| يَجِبُ عَلَيْنَا أَنْ نَكْتُبَ | يَجِبُ عَلَيْنَا أَنْ نَكْتُبَ | يَجِبُ عَلَيَّ أَنْ أَكْتُبَ | Mütekellim |
| (Biz)yazmalıyız (yazmamız gerekir) | (İkimiz) yazmalıyız (yazmamız gerekir) | (Ben) yazmalıyım (yazmam gerekir) |
| Cemi | Tesniye | Müfred | |
| يَنْبَغِي لَهُمْ أَن يَكْتُبُوا | يَنْبَغِي لَهُمَا أنْ يَكْتُبَا | يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَكْتُبَ | Gâib |
| (Onların) yazması uygun olur | (O ikisinin) yazması uygun olur | (Onun)yazması uygun olur (yazmalı) | |
| يَنْبَغِي لَهُنَّ أَنْ يَكْتُبْنَ | يَنْبَغِي لَهُمَا أنْ تَكْتُبَا | يَنْبَغِي لَهاَ أَنْ تَكْتُبَ | Gâibe |
| يَنْبَغِي لَكُمْ أَنْ تَكْتُبُوا | يَنْبَغِي لَكُماَ أَنْ تَكْتُبا | يَنْبَغِي لَكَ أَنْ تَكْتُبَ | Muhatap |
| (Sizlerin) yazmanız uygun olur | (İkinizin) yazması uygun olur | (Senin) yazman uygun olur | |
| يَنْبَغِي لَكُنَّ أَنْ تَكْتُبْنَ | يَنْبَغِي لَكُماَ أَنْ تَكْتُباَ | يَنْبَغِي لَكِ أنْ تَكْتُبِي | Muhâtaba |
| يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَكْتُبَ | يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَكْتُبَ | يَنْبَغِي لِي أَنْ أَكْتُبَ | Mütekellim |
| (Bizlerin) yazmamız uygun olur | (İkimizin) yazması uygun olur | (Benim) yazmam uygun olur |
Olumsuz Şekli:
| يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ لاَ يَكْتُبَ | يَنْبَغِي لَهُ أَنْ لاَ يَكْتُبَ |
| yazmaması gerekir, yazmamalı | yazmaması uygun olur, yazmamalı |
| لا يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ | لاَ يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَكْتُبَ |
| yazması gerekmez | yazması uygun olmaz |
*Fiilin başına çekime göre değişmeyen كاَنَgetirilebilir. ..idi manasını verir:
| كَانَ يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ | yazması gerekirdi, yazmalıydı |
| كَانَ يَجِبُ عَلَيْهِمْ أَنْ يَكْتُبوُا | yazmaları gerekirdi, yazmalıydılar |
Olumsuz Şekli:
| مَا كَانَ يَجِبُ عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ | مَا كَانَ يَجِبُ عَلَيْهاَ أَنْ تَكْتُبَ |
| yazması gerekmezdi, yazmamalıydı | |
Ayet Örnekleri:
| وَمَا يَنْبَغِي لِلرَّحْمَنِ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَدًا. (Halbuki) çocuk edinmek Rahmân’ın şanına yakışmaz. (Meryem, 92) |
| قَالُوا سُبْحَانَكَ مَا كَانَ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِكَ مِنْ أَوْلِيَاءَ … Onlar: “Seni tenzih ederiz. Seni bırakıp da başka dostlar edinmek bize yaraşmaz..” dediler… (Furkân, 18) |
| لاَ الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلاَ اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ. Ne güneş aya yetişebilir, ne de gece gündüzü geçebilir. Her biri bir yörüngede yüzerler. (Yâsîn, 40) |
F يَجِبُfiiliini kullanırken “gerekir” diye tercüme etmek daha doğru olur.
يَجِبُ ve يَنْبَغِي fiilleri olmadan da harf-i cerle devam eden geri kalanı aynı manayı ifade eder.
| عَلَيْهِ أَنْ يَكْتُبَ | yazmalı, yazması gerekir | لَهُ أَنْ يَكْتُبَ | yazmalı, yazması uygun olur |
| عَلَيَّ أَنْ أَكْتُبَ | yazmalıyım | لِي أَنْ أكْتُبَ | yazmam uygun olur |
Olumsuz Şekli:
| عَلَيَّ أَنْ لاَ أَكْتُبَ | yazmamalıyım | لِي أَنْ لاَ أَكْتُبَ | yazmam uygun olmaz |
Cümle Örnekleri:
1- يَجِبُ أَنْ يَكُونَ الْمُسْلِمُ صاَدِقاً وَ أَمِيناً داَئِماً.
2- يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَعْرِفَ دِينَهُ جَيِّداً – يَجِبُ أَنْ تَعْلَمُوا مُنْذُ الْآنَ .
3- يَجِبُ أَنْ تَعْلَمْنَ مُنْذُ الْآنَ – يَجِبُ أَنْ يَذْهَباَ مُنْذُ الْآنَ.
4- ماَذاَ يَجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تَفْعَلَ الْآنَ لِيَكُونَ مُسْتَقْبَلُكَ عَظِيماً ؟
5- يَجِبُ عَلَيَّ أَنْ أَدْرُسَ وَ أَنْجَحَ داَئِماً.
6- مَتَى يَجِبُ الْغُسْلُ ؟ – يَجِبُ أَنْ يَحْتَرِمَ الصَّغِيرُ الْكَبِيرَ .
7- يَجِبُ عَلَى الْأَوْلاَدِ طاَعَةُ[1] الْواَلِدَيْنِ.
8- أُمِّي مَريِضَةٌ وَ يَجِبُ اَنْ أُساَعِدَهاَ – يَجِبُ أَنْ أُقاَبِلَهاَ.
9- يَجِبُ أَنْ أَسْأَلَهُمْ – يَجِبُ أَنْ أَسْتَقْبِلَهُمْ[2] .
Tercüme:
1- Müslümanın daima sadık ve güvenilir olması gerekir.
2- Her müslümanın dinini iyi bilmesi gerekir. Şu andan itibaren bilmeniz gerekir.
3- Şu andan itibaren bilmeniz gerekir (müe.). Şu andan itibaren ikisinin gitmeleri gerekir.
4- Geleceğinin büyük olması için şimdi ne yapman gerekir?
5- Daima okumam ve başarmam gerekir.
6- Gusul ne zaman vacib olur (gerekir)? Küçüğün büyüğe hürmet etmesi gerekir.
7- Çocukların ana-babaya itaat etmesi gerekir.
8- Annem hastadır ve ona yardım etmem gerekir. Onunla buluşmam gerek.
9- Onlara sormam gerek. Onları karşılamam gerekir.