11- Bâzı Müelliflerin Âlî Senedleri:
Şurası açıktır ki, her asırda senedlerin
ulviyeti değişir ve zaman ilerledikçe ulüvv azalır ve nüzûl artar. Üçüncü asır
ricâlinden olan Buhârî’nin ulüvvü ile onuncu asır ricâlinden olan Süyûtî’nin (V.
911) ulüvvü farklıdır. Ayrıca bir râvînin bütün hadîsleri ulüv yönünden bir
olmaz. Meselâ Buhârî 3’lü âlî isnad’ın yanında 9’lu (tüsâî) nâzil isnâda
sahiptir. Onuncu asırda vefât eden Suyûtî, Resûlullah (aleyhissalatu
vesselâm)’dan kendisine ulaşabilen en âlî isnâdın 12’li olduğunu belirtir. İmâm
Malik’in kendisi ile Resûlullah (aleyhissalatu vesselam) arasına iki şahsın
(biri Sahâbî, biri Tâbiî) girmiş bulunduğu sünâî (ikili) âlî isnâdları varken,
Buhârî, Müslim, İbnu Mâce gibi daha muahhar musannıflarda sülâsî (üçlü) âlî
senedler yer alır ve miktarları da azdır. Sülâsî isnâd Buhârî’nin Sahîh’inde
22’dir. Müslim’in de sülâsî rivâyeti olmakla birlikte Sahîh’inde yer almaz.
Tirmizî’nin üçlü rivayeti tektir, o da zayıf addedilmiştir. İbnu Mace’nin
sülâsi’si -hepsi de aynı tarîk’den olmak üzere- beştir ve beşi de zayıftır.
Darîmi’d; ise 15 adet sülâsî (3’lü) rivâyet mevcuttur. Sülâsîler Ahmed İbnu
Hanbel’in Müsned’inde 337, Abd İbnu Humeyd’in Müsned’inde 51, Taberânî’nin
Mu’cemu’s-Sağiri’nde 3 adettir.
Rubâî (4’lü) rivâyetler de âlî sayılmıştır.
Buhârî, Müslim, Nesâî, Taberânî, Tirmizî, Ebu Dâvud gibi bir kısım meşhurların
rübâî rivayetleri üzerine de te’lifat yapılmıştır. Sözgelimi Taberânî’nin
Mu’cem’lerinde 4, Tirmizî’nin Sahîh’inde 170, Buhârî’de 2, Ebu Dâvud’da 1 aded
rubâî rivâyet mevcuttur.
Âlî rivâyetleri göstermek üzere müstakil eserler
te’lif edilmiştir. Bu çeşit kitaplar umumiyetle Avâli adını alır. Meselâ İbnu
Teymiyye Avâliyyü’l-Buhârî’yi, İbnu Mende Avâliy-yu Süfyan İbnu Uyeyne’yi, Yusuf
İbnu Halil ed-Dımeşkî Avâliy-yü’l-A’meş’i te’lîf etmiştir. Bu çeşit eserlerin
Sülâsiyyât…, Rübâiyyat… şeklinde isimlendiğini cüz’lerle ilgili te’lifatı
açıklarken belirtmiştik: Sülâsiyyâtu’l-Buhârî, Rubâiyyatu’l-Buhârî… gibi.[1]