Tefil Babı
Tef’il Babı Sülasi Mezid Fiiller 1. Nev 2. Bab
Tef’il Babı
الباب الثانى ؛ فَعَّلَ يُفَعِّلُ تَفْعِيلًا. موزونه ؛ فَرَّحَ يُفَرِّحُ تَفْرِيحًا و علامته ؛ أن يكون ماضيه على أربعة أحرف بزيادة حرف واحد بين الفاء والعين من جنس عين فعله و بناؤه ؛ للتكثير غالبا و قد يكون فى الفعل نحو؛ طَوَّفَ زًيْدٌ الكَعْبَةَ و قد يكون فى الفاعل نحو؛ مَوَّتَ الاِبِلُ و قد يكون فى المفعول نحو؛ غَلَّقَ زَيْدٌ اللأبْوَابَ
2. bab; فَعَّلَ يُفَعِّلُ تَفْعِيلًا ‘dir. Mevzunu; فَرَّحَ يُفَرِّحُ تَفْرِيحًا ‘dir. Alameti; Faul fiil ile lamul fiilin arasına, aynul fiil cinsinden bir harfin ziyadesiyle mazisinin 4 harf üzere olmasıdır. Binası; Çoğu kere teksir (arttırma, çoğaltma) içindir. Bu teksir bazen fiilde olur, misal; Zeyd, kabeyi çokça tavaf etti (tavaf etme fiili teksir edilmiş). Bu teksir bazen failde olur, misal; Çokça develer öldü (develer faildir, fail teksir edilmiş). Bu teksir bazen mefulde olur, misal; Zeyd, kapıları çok sıkı kapattı (sıkıca kapanan kapılar mefuldür, meful teksir edilmiş)
TEF’İL BABI
| أمر | مصدر | مضارع | ماضى |
| اَفْعِلْ | تَفْعِيلًا | يُفَعِّلُ | فَعَّلَ |
| فَرِّحْ | تَفْرِيحًا | يُفَرِّحُ | فَرَّحَ |
Tef’il babı kuvvetin ve aşırılığın (şiddetin) vurgulandığı bir babtır. Bir işin kuvvetle, şiddetle yapıldığını bildirir. Bu babtan isim de gelir. Lazım olan bir fiil bu baba sokularak müteaddi yapılır ve 1 meful aldırır. Müteaddi Fiil bu baba sokulunca 1 den fazla meful aldırır.
| مَزَّقَ Parçaladı | مَزَقَ Yırttı |
| قَطَّعَ Doğradı | قَطَعَ Kesti |
| غَلَّقَ Sıkıca kapattı | غَلَقَ Kapattı |
| ضَرَّبَ Linç etti | ضَرَبَ Vurdu |
| Müteaddi (oldurgan – 1 meful) | Lazım (geçişsiz) |
| لَعَّبَ Oynattı | لَعِبَ Oynadı |
| قَرَّبَ Yaklaştırdı | قَرُبَ Yaklaştı |
| حَسَّنَ Güzelleştirdi | حَسُنَ Güzel oldu |
| كَبَّرَ Büyükledi | كَبُرَ Büyüdü |
| فَرَّحَ Sevindirdi | فَرِحَ Sevindi |
| Müteaddi (1’den fazla meful) | Müteaddi (1 meful için) |
| عَلَّمَ Bildirdi | عَلِمَ Bildi |
| كَتَّبَ Yazdırdı | كَتَبَ Yazdı |
| شّرَّبَ İçirdi | شَرِبَ İçti |
| فَتَّحَ Açtırdı | Açtıفَتَحَ |
| الأمثلة المطردة من الماضى المعلوم بفرح | ||||
| جمع | تثنيه | مفرد | ١. صغة | |
| فَرَّحُوا | فَرَّحَا | فَرَّحَ | مذكر غائب | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مذكر غائب؛ معناسى موطلى ايتديلرجمع غائب أرلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مذكر غائب؛ معناسى موطلى ايتديلرايكى غائب أرلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مذكر غائب؛ معناسى موطلى ايتدى بر غائب أر كچمش زمانده | ||
| فَرَّحْنَ | فَرَّحَتَا | فَرَّحَت | مؤنث غائبه | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مؤنث غائبه؛ معناسى موطلى ايتديلرجمع غائبه قادينلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مؤنث غائبه؛ معناسى موطلى ايتديلرايكى غائبه قادينلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مؤنث غائبه؛ معناسى موطلى ايتدى بر غائبه قادين كچمش زمانده | ||
| فَرَّحْتُمْ | فَرَّحَتُمَا | فَرَّحْتَ | مذكر مخاطب | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مذكر مخاطب؛ معناسى موطلى ايتديكزسزلر جمع خاضر أرلر | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مذكر مخاطب؛ معناسى موطلى ايتديكز سزلر ايكى خاضر أرلر | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مذكر مخاطب؛ معناسى موطلى ايتدكسك خاضر أر | ||
| فَرَّحْتُنَّ | فَرَّحْتُمَا | فَرَّحْتِ | مؤنث مخاطبه | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مؤنث مخاطبه؛ معناسى موطلى ايتديكزسزلر جمع خاضره قادينلر | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مؤنث مخاطبه؛ معناسى موطلى ايتديكز سزلر ايكى خاضره قادينلر | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مؤنث مخاطبه؛ معناسى موطلى ايتدك سك خاضره قادين | ||
| فَرَّحْنَا | فَرَّحْتُ | نفس متكلم | ||
| فعل ماضى بناء معلوم نفس متكلم مع الغير؛ معناسى جومرد موطلى ايتديك بز كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم نفس متكلم وحده؛ معناسىموطلى ايتدم بن كچمش زمانده | |||
| مع الغير | وحده | |||
| الأمثلة المطردة من المضارع المعلوم بيفرح | ||||
| جمع | تثنيه | مفرد | ٢. صغة | |
| يُفَرِّحُونَ | يُفَرِّحَانِ | يُفَرِّحُ | مذكر غائب | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مذكر غائب؛ معناسىموطلى ايديورلرجمع غائب أرلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مذكر غائب؛ معناسى موطلى ايديورلرايكى غائب أرلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مذكر غائب؛ معناسى موطلى ايديور بر غائب أر كچمش زمانده | ||
| يُفَرِّحْنَ | تًفَرِّحَانِ | تُفَرِّحُ | مؤنث غائبه | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مؤنث غائبه؛ معناسى موطلى ايديورلرجمع غائبه قادينلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مؤنث غائبه؛ معناسى موطلى ايديورلرايكى غائبه قادينلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مؤنث غائبه؛ معناسى موطلى ايديور بر غائبه قادين كچمش زمانده | ||
| تُفَرِّحُونَ | تُفَرِّحَانِ | تُفَرِّحُ | مذكر مخاطب | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مذكر مخاطب؛معناسى موطلىايديورسكز سزلر جمع خاضر أرلر كچمش | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مذكر مخاطب؛معناسى موطلىايديورسكز سزلر ايكى خاضر أرلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مذكر مخاطب؛معناسى موطلى ايديورسكسن خاضر أر كچمش | ||
| تُفَرِّحْنَ | تُفَرِّحَانِ | تُفَرِّحِينَ | مؤنث مخاطبه | |
| فعل ماضى بناء معلوم جمع مؤنث مخاطبه؛معناسى جومرد موطلىايديورسكز سزلر جمع خاضره قادينلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم تثنيه مؤنث مخاطبه؛معناسى موطلىايديورسكز سزلر ايكى خاضره قادينلر كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم مفرد مؤنث مخاطبه؛معناسى موطلى ايديورسكسن خاضره قادين كچمش | ||
| نُفَرِّحُ | اُفَرِّحُ | نفس متكلم | ||
| فعل ماضى بناء معلوم نفس متكلم مع الغير؛ معناسىموطلى ايديورز بز كچمش زمانده | فعل ماضى بناء معلوم نفس متكلم وحده؛ معناسىموطلى ايديورم بن كچمش زمانده | |||
| مع الغير | وحده | |||
| مُفَرَّحٌ meful | مُفَرِّحٌ İsm-i fail | تَفْرِيحًا masdar | يُفَرِّحُ muzari | فَرَّحَ mazi | |
| لَنْ يُفَرِّحَ Tekidi n. istikbal | لَا يُفَرِّحُ Nefy-i İstikbal | مَا يُفَرِّحُ Nefy-i hal | لَمَّا يُفَرِّحْ Cehd-i mustağrak | لَمْ يُفَرِّحْ Cehd-i mutlak | |
| مُفَرَّحٌ Masdar-ı mimi | لَا تُفَرِّحْ Nehy-i hazır | فَرِّحْ Emr-i hazır | لَا يُفَرِّحْ Nehy-i gaib | لِيُفَرِّحْ Emr-i gaib | |
| اَشَدٌّ تَفْرِيحًا İsm-i tafdil | تَفْرِيحِىٌّ İsm-i mensub | تًفَيْرِيحٌ İsm-i tasgir | تَفْرِيحَةٌ شَدِيدَةٌ Bina-i nev’ | تَفْرِيحَةٌ Bina-i merre | |
| اَشْدِيدْ بِتَفْرِيحِهِ Taaccübüs sani | مَا اَشَدُّ تَفْرِيحَهُ Taaccübül evvel | ||||
| Bu fiilin İsm-i aleti ve mübalağalı ism-i faili yoktur. | |||||
| سماعى مصدر | تفعيل بابى | ||
| وزن | موزون | مضارع | ماضى |
| فِعَّالٌ | كِذَّابٌ | يُكَذِّبُ | كَذَّبَ |
| تَفْعِلَةٌ | تَبْصِرَةٌ | يُبَصِّرُ | بَصَّرَ |
| مَفَعَّلٌ | مُمَزَّقٌ | يُمَزِّقُ | مَزَّقَ |
| تِفْعَالٌ | تِبْيَانٌ | يُبَيِّنُ | بَيَّنَ |
| تَفْعَالٌ | تَكْرَارٌ | يُكَرِّرُ | كَرَّرَ |
Tef’il babı, sülasi fiillerde orta harfini şeddelemek suretiyle yapılır. Fiil böylece dört harfe çıkar. Şimdi örnek fiillerde bu babı inceleyelim:
| Mastar | Muzari | Mazi | Manası | Sülâsi bab | |
| VEZİN | تَفْعِيلٌ | يُفَعِّلُ | فَعَّلَ | فَعَلَ | |
| İndirdi | تَنْزِيلٌ | يُنَزِّلُ | نَزَّلَ | İndi | نَزَلَ |
| İkram etti | تَكْرِيمٌ | يُكَرِّمُ | كَرَّمَ | Cömert oldu | كَرُمَ |
| Girdirdi | تَدْخِيلٌ | يُدَخِّلُ | دَخَّلَ | Girdi | دَخَلَ |
| Öğretti | تَعْلِيمٌ | يُعَلِّمُ | عَلَّمَ | Bildi | عَلِمَ |
| Bindirdi | تَرْكِيبٌ | يُرَكِّبُ | رَكَّبَ | Bindi | رَكِبَ |
| Yaklaştırdı | تَقْرِيبٌ | يُقَرِّبُ | قَرَّبَ | Yaklaştı | قَرُبَ |
Tef’il babının özellikleri:
1- Tef’il babı, lazım fiili müteaddi yapar. Mesela: نَظُفَ الْبَيْتُ cümlesi “Ev temiz oldu.” manasındadır. نَظُفَ fiilini tef’il babına sokarak: نَظَّفْنَا الْبَيْتَ dediğimizde ise mana “Evi temizledik.” şeklinde olur. Gördüğünüz gibi, lazım fiil tef’il babı ile müteaddi olmuştur.
2- Tef’il babı, müteaddi fiilin müteaddiliğini artırır. Mesela: عَلِمَ أَحْمَدُ الدَّرْسَ dediğimizde mana “Ahmed dersi bildi.” şeklinde olur. عَلِمَ fiilini tef’il babına sokarak عَلَّمَ الْمُعَلِّمُ أَحْمَدَ الدَّرْسَ dediğimizde ise mana “Öğretmen Ahmed’e dersi öğretti.” şeklinde olur. Bu cümlede أَحْمَدُ kelimesi 1. mefulün bih; الدَّرْسَ kelimesi ise 2. mefulün bihtir. Gördüğünüz gibi, عَلِمَ fiili tef’il babına sokularak عَلَّمَ olduğunda müteaddiliği artmış ve iki mefulün bih almıştır.
3- Tef’il babı, bir işin çok kuvvetli ve fazla yapıldığını ifade eder. Mesela: مَزَقَ الْوَلَدُ الْجَرِيدَةَ dediğimizde mana “Çocuk gazeteyi yırttı.” şeklinde olur. مَزَقَ fiilini Tef’il babına sokarak مَزَّقَ الْوَلَدُ الْجَرِيدَةَ dediğimizde ise mana: “Çocuk gazeteyi parçaladı.” şeklinde olur. Gördüğünüz gibi, fiil tef’il babına sokularak مَزَّقَ olduğunda bir işin çok kuvvetli bir şekilde yapıldığını ifade etmiştir.