İRAB

  • İrab Alametleri

    İrab Alametleri – 10 Tane
    Damme Hareke
    Fetha
    Kesra
    Vav Harf
    Ya
    Elif
    Nun
    Hazf ül-Hareke Hazif
    Hazf ül-Ahiri
    Hazf un-Nun

     

    Mureb (İrab Yeri) – 9 Tane
    İsime Hastır Fiile Hastır
    Hareke-i Mahza Hareke-i Meâl Hazif
    Huruf-u Mahza Huruf-u Meâl Hazif
    Mureb 9 tanedir; Müfred Munsarif, Cemi Mükesser Münsarif, Gayr-ı Munsarif, Cemi Müennes Salim, Esma-i Sitte, Cemi Müzekker Salim, Ülü, Işrune ve Kardeşleri, Tesniye, İsnani, Zamire Muzaf olan Kila, Ahiri harf-i sahih olduğu halde ahirine zamir bitişmeyen Muzari fiil, Ahiri harf-i İllet olduğu halde ahirine zamir bitişmeyen Muzari Fiil, Ahirine Cemi Müennes Nun’unun gayrı zamir bitişen Muzari Fiil.

    اَلْبَابُ الثَّالِثُ فِي الْعِرَابِ. وَ هُوَ إِمَّا حَرَكَةٌ أَوْ حَرْفٌ أَوْ حَذْفٌ. وَ الْحَرَكَةُ ثَلاَثَةٌ؛ ضَمَّةٌ وَ فَتْحَةٌ وَ كَسْرَةٌ. وَ الْحَرْفُ أَرْبَعَةٌ؛ وَاوٌ وَ يَاءٌ وَ اَلِفٌ وَ نُونٌ. وَ الْحَذْفُ ثَلاَثَةٌ؛ مُخْتَصٌّ بِالْفِعْلِ حَذْفُ الْحَرَكَةِ وَ حَذْفُ الْآخِرِ وَ حَذْفُ النُّونِ. فَالْجُمْلَةُ عَشَرَةٌ. وَ أَنْوَاعُ الْمُعْرَبِ بِالْقِيَاسِ إِلَى مَا أُعْطِىَ لَهَا مِنْ هَذِهِ الْعَشَرَةِ تِسْعَةٌ، لِأَنَّ اِعْرَابَهَا إِمَّا بِالْحَرَكَةِ الْمَحْضَةِ أَوْ بِالْحُرُوفِ الْمَحْضَةِ وَ هُمَا مُخْتَصَّانِ بِالْاِسْمِ أَوْ بِالْحَرَكَةِ مَعَ الْحَذْفِ أَوْ بِالْحُرُوفِ مَعَ الْحَذْفِ وَ هُمَا مُخْتَصَّانِ بِالْفِعْلِ

    اَلْبَابُ الثَّالِثُ Amillerin üçüncü babı, فِي الْعِرَابِ irab hakkındadır. وَ هُوَ ve o irab, إِمَّا حَرَكَةٌ ya harekedir, أَوْ حَرْفٌ veya harftir, أَوْ حَذْفٌ veya haziftir, yani silinmektir. وَ الْحَرَكَةُ ثَلاَثَةٌ Harekeler 3 tanedir; ضَمَّةٌ damme, وَ فَتْحَةٌ ve fetha, وَ كَسْرَةٌ ve kesra. وَ الْحَرْفُ أَرْبَعَةٌ؛ ve Harfler 4 tanedir. وَاوٌ vav’dır, وَ يَاءٌ ve ya’dır, وَ اَلِفٌ ve elif’tir, وَ نُونٌ ve nun’dur. وَ الْحَذْفُ ثَلاَثَةٌ Hazif 3 tanedir. مُخْتَصٌّ hastır, tahsis edilir; بِالْفِعْلِ  fiile hastır. Bu fiil, sonuna cemi müennes nunu ve tekid nunu bitişmemiş fiil-i muzaridir. İşte böyle olan muzari fiildeki irab حَذْفُ الْحَرَكَةِ harekenin hazfi olarak ve وَ حَذْفُ الْآخِرِ sonunun hazfi olarak gerçekleşir. Sonunda tekid ve cemi müennes nunu olmayan muzari fiilin birinci irabı harekenin hazfiyle لَمْ يَنْصُرْ şeklinde nevasıb ve cevazım sayesinde olur. İkinci irabı ise, eğer muzari fiil nakıs ise yani sonu illetli ise o illet düşer. Misal; لَمْ يَغْزُ şeklindedir. Cezm edici edat gelmeden önce muzari fiil يَغْزُو idi. وَ حَذْفُ النُّونِ ve üçüncü irab ise nun’un hazfi olarak gerçekleşir. Buna misal; لَمْ تَنْصُرِي ve لَمَّا يَنْصُرُوا gibidir. فَالْجُمْلَةُ عَشَرَةٌ. و bu sayılanların cümlesi 10 tanedir. وَ أَنْوَاعُ الْمُعْرَبِ ve mureb’in (irab yerinin) nevleri; بِالْقِيَاسِ kıyas ile, bakmak iledir; إِلَى مَا o irablara bakılır ki, أُعْطِىَ o irablar verilir, لَهَا ona, yani murebin nevilerine. مِنْ هَذِهِ الْعَشَرَةِ bu 10 tane olan irab alameti, تِسْعَةٌ، dokuz olan irab yerlerine veriliyor. Yani 10 tane irab alametimiz var ve biz bu 10 alameti toplamda 9 olan yerde kullanabiliriz. Bu 9 tane mureb; Müfred Munsarif, Cemi Mükesser Munsarif, Cemi Müennes Salim, Gayr-ı Munsarif, Esma-i Sitte, Tesniye – Kila ve İsnani, Cemi Müzekker Salim – Ülü – Işrune ve Benzerleri ve Muzari Fiildeki Nun’un hazfi, nakıs muzarinin sonundaki harfin hazfi ve Muzari Fiilin harekesinin hazifi. لِأَنَّ اِعْرَابَهَا çünkü 9 tane mureb yerinin irabı, إِمَّا بِالْحَرَكَةِ الْمَحْضَةِ ya sadece harekedir, أَوْ بِالْحُرُوفِ الْمَحْضَةِ veya sadece harf iledir. وَ هُمَا ve o ikisi yani sıf harekeyle veye sırf harf ile olan irab, مُخْتَصَّانِ o iki hal hastır, بِالْاِسْمِ isime hastırlar. Ve 9 tane murebin irabı أَوْ بِالْحَرَكَةِ مَعَ الْحَذْفِ hazif ile beraber hareke ile de olur, أَوْ بِالْحُرُوفِ مَعَ الْحَذْفِ veya hazif ile beraber harf ile de olabilir. وَ هُمَا ve o ikisi, yani hazif ile hareke veya hazif ile harf olması; بِالْفِعْلِ fiile hastır.

    Metnin Toplu Manası; Avamil kitabı 3 ana bölümden oluşmaktadır. Üçüncü bab İrab yani Amel hakkındadır. İrab, ya harekedir, ya harftir ya da hazif (silinme, düşme)’tir. Hareke ile olan İrab 3 tanedir, Bunlar; damme, fetha ve kesradır. Harf ile olan İrab 4 tanedir, Bunlar; Vav, ya, elif ve nun harfleridir. Hazif ile olan irab 3 tanedir ve Muzari fiile hastır. Bu muzari fiil, sonuna cemi müennes nunu ve tekid nunu bitişmeyen muzari fiildir. Böyle bir muzari fiilde 3 tane hazif hali vardır, Bunlar; Muzari Fiilin son harekensinin hazfi (cezm ediciler nedeniyle), Son harfinin hazfi (eğer muzari fiil nakıs ise cezm edici edatlar o illetli harfi düşürür) ve Muzari fiilin sonuna bitişen nun harfinin düşmesidir. Bu sayılanların (3 tane hareke, 4 tane harf, 3 tane hazif) cümlesi 10 tanedir. Bu 10 irab alameti üzerinden, kendisine irab takdir edilen yerler (mureblik) 9 tanedir. Yani biz 10 tane irab alametini 9 tane irab yerinde uygularız. Çünkü bu 9 murebin (irab yerlerinin) irabı ya sadece hareke (hareke-i mahza) iledir, ya da sadece harf (huruf-u mahza) iledir. Ve bu ikisi (yani ya sadece hareke ile, ya da sadece harf ile olması) isime hastır. Veya hazif ile hareke (hareke-i meâl hazif) ya da hazif ile harf (huruf-u meâl hazif) olur. Bu ikisi de (Yani hazif ile hareke ya da hazif ile harf olması) fiile hastır.

  • İsimlerde İrab

    İsimlerde İrab
    İsimler Zamme Fetha Kesra
    Müfret/Müzekker Nekre تِلْمِيذٌ تِلْمِيذاً تِلْمِيذٍ
    Marife اَلتِّلْمِيذُ اَلتِّلْمِيذَ اَلتِّلْمِيذِ
    Müfret/Müennes Nekre تِلْمِيذَةٌ تِلْمِيذَةً تِلْمِيذَةٍ
    Marife اَلتِّلْمِيذَةُ اَلتِّلْمِيذَةَ اَلتِّلْمِيذَةِ
    Tesniye/Müzekker Nekre تِلْمِيذاَنِ تِلْمِيذَيْنِ تِلْمِيذَيْنِ
    Marife اَلتِّلْمِيذاَنِ اَلتِّلْمِيذَيْنِ اَلتِّلْمِيذَيْنِ
    Tesniye/Müennes Nekre تِلْمِيذَتاَنِ تِلْمِيذَتَيْنِ تِلْمِيذَتَيْنِ
    Marife اَلتِّلْمِيذَتاَنِ اَلتِّلْمِيذَتَيْنِ اَلتِّلْمِيذَتَيْنِ
    Cemi/Müzekker Nekre مُسْلِمُونَ مُسْلِمِينَ مُسْلِمِينَ
    Marife اَلْمُسْلِمُونَ اَلْمُسْلِمِينَ اَلْمُسْلِمِينَ
    Cemi/Müennes Nekre مُسْلِماَتٌ مُسْلِماَتٍ مُسْلِماَتٍ
    Marife اَلْمُسْلِماَتُ اَلْمُسْلِماَتِ اَلْمُسْلِماَتِ
    Kırık Cemi/Müzekker Nekre تَلاَمِيذٌ تَلاَمِيذاً تَلاَمِيذٍ
    Marife اَلتَّلاَمِيذُ اَلتَّلاَمِيذَ اَلتَّلاَمِيذِ
    Kırık Cemi/Müennes Nekre نِسَاءٌ نِسَاءً نِسَاءٍ
    Marife اَلنِّسَاءُ اَلنِّسَاءَ اَلنِّسَاءِ

     

    مدرس اللغة العربية       عدنان حويلادي

  • Lafzi İrab- Mahalli İrab

    İrab

    İrab, kelimenin yapısına göre üç şekilde isimlendirilir:

    1-Lafzî irab: irabın açıktan olduğu durumlardır. Yani irab işareti açıkça telaffuz edilir, yazılır veya görülür. Bütün normal isimlerde irab lafzî olur. Lafzî irab almış bir kelime için lafzen merfu, lafzen mansub veya lafzen mecrur ifadeleri kullanılır.

    2- Mahallî irab: Cümle içerisindeki konumu ne olursa olsun son harekesi değişmeyen (mebni) kelimeler, diğer bir ifade ile başındaki amilin etkisi, açıkça gözükmeyen kelimelerin irabı için kullanılan bir ifadedir. Bu kelimelerin cümledeki konumları ne olursa olsun (özne, nesne vs.) son hareke şekilleri değişmez. İşte bu kelimeler için, cümle içerisinde almış oldukları irab durumlarına göre “mahallen merfû”, “mahallen mansûb”, “mahallen mecrûr” ifadeleri kullanılır.

    Mahallî irab, başta mebni kelimeler ve değişik durumlardaki cümleler ve cümlemsi yapılar için kullanılır.

    2-Takdirî İrab: Bazı kelimelerde, telaffuzun zorluğu gibi bir nedenden dolayı irab işareti açıkça görülmez veya telaffuz edilmez. Bundan dolayı irab işareti “takdir” edilir, yani öylece var sayılır. Takdirî irab, Nâkıs isimlerde, Maksûr isimlerde ve Mütekellim (ben şahsı) için olan ي (bitişik zamiri) ile isim tamlaması yapan, yani bu zamire muzaf olan isimlerde görülür.

    Değerlendirme Soruları:

     

    1- Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır.

    a-        Cümle içerisinde hiçbir şekilde son harekesi/yapısı değişmeye kelimelere mebni denir.

    b-        Muzari fiillerin tamamı mebnidir.

    c-         Ref irab işareti hem isimlerde hem de fiillerde bulunur.

    d-        Cer işareti sadece isimlerde bulunur.

    2- Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur.

    a-        Başında nasbeden edat bulunan mazi fiiller mansub olur.

    b-        Muzari fiillerin cemi müennes nunu bitişmiş olan kipleri murebdir.

    c-         Ref işareti almış olan isim “lafzen merfu” diye nitelenir.

    d-        Bazı isimler irab işareti almaz.

    3- İsimlerde irab konusuyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez.

    a-        Bütün isimler mureb sayılmaz.

    b-        Bazı isimlerin irabı harf ile olur.

    c-         Nakıs isimlerin irabı ref ve cer durumları takdiri olur.

    d-        İsmin yapısı ne olursa olsun irabı lafzî olur.

    4- الصَّلاَةُ عِباَدَةٌ يَتَقَرَّبُ بِـهاَ الْـمُسْلِمُ إلى اللهِ، و هِيَ أساَسُ الدِّينِ، İfadesi için aşağıdakilerden hangisi doğru olur:

    a-        Bütün irab şekilleri (lafzî, mahallî ve takdirî) vardır.

    b-        Sadece takdirî irab şekli vardır.

    c-         Sadece mahallî irab şekli vardır.

    d-        Sadece lafzî ve mahallî irab şekli vardır.

    5- فَرَضَ اللهُ الصَّلاَةَ عَلَى الْـمُسْلِمِينَ cümlesinde altı çizili kelimenin irabı:

    a- Lafzen mansub, nasb işareti fethadır.                                      
    b- Lafzen mecrur, cer işareti kesredir.

    c- Lafzen mecrur, cer işareti “ye”dir.                                                             
    d- Mahallen mansubdur, çünkü mebnidir.

    6- Aşağıdaki kelime gruplarından hangisinin tamamı mebnidir:

    a- هُوَ ، هَذاَ ، كَتَبَ ، الَّذاَنِ                                                                                                
     b- هُوَ ، هَذاَ ، يَكْتُبُ ، الَّذاَنِ

          c- هِيَ ، هَذاَ ، كَتَبَ ، الَّذي                                                                                
         d- هُماَ ، هَذاَ ، يَكْتُبُونَ ، الَّتي

    7- Aşağıdaki fiillerden hangisi mebnidir:

    a- لَمْ يَكْتُبْ                                                                                                 
    b- لَنْ يَكْتُبَ

          c- يَكْتُبْنَ                                                                                                     

    d- لاَ أَكْتُبُ

    8- Aşağıdaki kelimelerden hangilerinin tamamı âmil (kendinden sonraki kelimeyi etkileyen) değildir:

         a- لَمْ ، لَنْ ، في                                                                                           

    b- لاَ ، لَمْ ، هَلْ

    c- أنْ ، إنَّ ، كاَنَ                                                                                      
    d- هَلْ ، لاَ ، أمْ

    9- Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır.

    a- Normal isimlerin tamamı lafzî irab alırlar.                 
    b- Mebni kelimelerin bazıları takdiri irab olur.
    c- “vâv” harfi fetha yerine irab işareti olur.                                  
    d- “ye” harfi fetha veya kesre yerine irab işareti olur.

    10- Aşağıdaki hangi irab isimleriyle irab işaretlerinin eşleştirmeleri doğrudur:

    a- Ref işaret: “vav” –  “elif” – “ye”                                                    
    b- Nasb işaret: “elif” – “ye” – “fetha” “kesre”

    c- Cer işareti:  “ye” – “fetha” – “vav”                                              
    d- Cezm işareti: “harekenin hazfi” – “nun harfinin varlığı”

  • Fiillerde İrab

     

    Fiillerde irab denilince aklımıza muzari fiil gelmelidir. Çünkü mazi ve emir fiillerin sonu, başlarına gelen bir edattan veya herhangi bir sebepten dolayı değişmez. Muzari bir fiil, cem-i müennesleri hariç murabdırlar, yani sonları değişir. Bu değişim, başlarına gelen cezm edatları veya nasb edatlarından dolayıdır. Fiillerde irab alametleri; ref, nasb ve cezmdir.

    Muzari fiilin ref alametleri:

    Başlarında cezm edatı veya nasb edatı bulunmayan muzari fiil ref durumunda demektir. Muzari fiilin ref alametleri damme yani ötre ve “ef’âlü-l hamse” denilen beş fiilde “nun”un bulunmasıdır.

    Ef’âlü-l hamse: Cem-i müennesler hariç, sonunda “nun” bulunan muzari fiil çekimleri demektir.

    Muzari fiili cezm eden edatlar:

    Muzari bir fiil, başına gelen cezm edatları ile cezm durumunda olur. Yani meczum olur. Muzari bir fiili cezm eden edatlar şunlardır:لَمْ ، لَمَّا ، لِ ، لاَ

    Cezm alametleri şunlardır:

    1- Sükûn, yani kelimenin sonunun cezimli olmasıdır.

    2- Ef’âlü-l hamse denilen 5 fiilde, fiillerin sonundaki “nun”un düşmesidir.

    3- Sonu illetli olan fiillerde illet harfinin düşmesidir.

    Muzari fiili nasb eden edatlar:

    Muzari bir fiil, başına gelen nasb edatlarından dolayı nasb edilir yani mensub olur. Muzari bir fiili nasb eden edatlar şunlardır: اَنْ ، لَنْ ، كَىْ ، إِذَنْ

    Nasb alametleri şunlardır:

    1- Fetha, yani kelimenin sonunun üstün olmasıdır.

    2- Ef’âlü-l hamse denilen 5 fiilde, fiillerin sonundaki “nun”un düşmesidir.

     

  • Cümlelerde İrab

     İRAB HAKKINDA DETAYLI BİLGİ

    KELİMELERİN CÜMLE İÇİNDEKİ DURUMLARINA GÖRE

     İ’RÂB HALLERİNİN ÖZETİ

    Şu ana kadar adım adım işlediğimiz konulara ait genel bir değerlendirme ve bir nevi özet mahiyetinde olarak şu sınıflamayı yapmamız i’rabın (son harfin harekesi) durumunu en iyi şekilde anlamamıza yardımcı olacaktır: 

    I) MU’RAB VE MEBNİ

    MU’RAB: Cümle içindeki yerine göre i’râbı (son harfinin harekesi değişen) kelimelerdir.

    MEBNÎ: Ne olursa olsun son harfinin harekesi değişmeyen kelimelerdir.

    رَأيْتُ هَؤُلاَءِ الرِّجَالَ.

    		 Bu adamları gördüm

    Yukarıdaki cümlede mef’ûlün bih olan هَؤُلاَءِ  nin sonu üstün olması gerekirken harekesi değişmemiştir.

    هُمْ مُطِيعُونَ.

    		 Onlar itaatkardırlar

    Bu cümlede  هُمْ mübtedâdır. Son harfi ötre okunması gerekirken sakin (cezimli) okunmaktadır.  Yani sükûn üzere mebnîdir.

    جَاءَ أَحَدَ عَشَرَ شَاباًّ.

    		 Onbir genç geldi

    Bu cümlede  أَحَدَ عَشَرَ  fâil olduğu için sonu ötre olması gerekirken fetha üzere mebnîdir.

    Mebnîler; lâzım ve ârız mebnîler olmak üzere ikiye ayrılır:

    1) Lâzım Mebnîler: Hangi durumda olursa olsun son harfinin harekesi değişmeyen lâzım mebnî kelimeler şunlardır:

    a) İsim olarak: 1- Zamirler, 2- İsm-i İşâretler, 3- İsm-i mevsûller 4- Şart isimleri, 5- Soru isimleri, 6- Bazı zarflar, 7- İsim Fiiller, 8- Bazı kinayeler[3], 9- Savtlar[4].

    b) Fiil olarak: Mâzî ve emir fiilleri.

    c) Harf olarak: Bütün mana harfleri:  نَعَمْ –هَلْ – عَنْ – إلَى -فيِ- مِنْ  gibi.

     

    2) Ârız Mebnîler: Normalde mu’rab olduğu halde bazı şartlarda mebnî olan kelimelerdir. Bunlar; 1- Bazı münâdâlar, 2- (11-19) arası sayı isimleri, 3) Umûmî olumsuzluk bildiren (لاَ) nın ismi, 4- Bileşik isim ve zarflar, 5- Cümleye muzaf olan zarflar, 6- Nûnu nisve’nin birleştiği muzâri fiiller (يَكْتُبْنَ gibi) ve 7- Te’kit nûnunun birleştiği muzâri fiillerdir. Konular içinde ayrıntılı olarak geçtiği için burada başlıklar verilmiştir.

    II) MA’RİFE-NEKRE

    MA’RİFE İSİMLER: Belirli (muayyen) birşeyi gösteren isimlerdir ve şunlardır:

    1- Alem (özel) isimler,

    2- Harf-i tarifli isimler,

    3- Zamirler,

    4- İsm-i işâretler,

    5- İsm-i mevsûller,

    6- İzâfetle marifelik kazanan isimler,

    NEKRE İSİMLER: Belirsiz bir şeyi gösteren isimdir. (قَلَمٌ) bir kalem gibi.

    III) MERFÛLAR

    Ref (ötre ya da zamme) halindeki kelime ve cümleler şunlardır:

    1- Fâil,

    2- Nâib-i Fâil,

    3- Mübtedâ,

    4- Haber,

    5- Kâne’nin ismi,

    6- İnne’nin Haberi,

    7- Leyse’ye benzeyen harflerin ismi,

    8- Umûmî olumsuzluk bildiren (لاَ) nın haberi,

    9- Önünde nasb ve cezm edatı bulunmayan muzâri fiil.

    IV) MANSÛBLAR

    Nasb (üstün) haldeki kelime ve cümleler şunlardır:

    1- Mef’ûlün mutlak,

    2- Mef’ûlün bih,

    3- Mef’ûlün fîh,

    4- Mef’ûlün leh (lieclih),

    5- Mef’ûlün maah,

    6- Hâl,

    7- Temyîz,

    8- Müstesnâ,

    9- Kâne’nin Haberi,

    10- İnne’nin ismi,

    11- Umûmî olumsuzluk bildiren (لاَ) nın ismi,

    12- Leyse’ye benzeyen harflerin haberi,

    13- Başında nasb edatı bulunan muzârî fiil.

    V) MECZÛMLAR

    Bazı edat ve sebepler dolayısıyla cezm halinde olan kelimeler şunlardır:

    1- Açık ya da gizli başında cezm edatı bulunan muzâri fiil,

    2- Mahallen meczûm olan fiil ve cümleler.

    VI) MECRÛRLAR

    Başında bulunan kelime veya harflerle mecrûr (esre) olan isim ve tâbiler şunlardır:

    1- Muzâfun ileyh,

    2- Harf-i cerli isim.

    VII) TÂBİLER (UYANLAR)

    Kendi başına müstakil bir harekesi olmayıp kendinden önceki kelimenin harekesine uyan kelimeler şunlardır:

    1- Sıfat,  2- Te’kid,  3- Bedel,   4- Atıf.