Hemze ( ء) kelime içindeki yerine göre bazen elif ( ا ), bazen vav ( و ), bazen ye ( ى ) üzerinde ve bazen de tek başına yazılır. Hemzenin yazılışını üç şekilde inceleyebiliriz:
1- HEMZENİN BAŞTA YAZILIŞI
A- Hemze başta gelir ve harekesi üstün veya ötre olursa elif ( ا ) üzerine yazılır.
أَنْتَ ، أَمِينٌ ، أَمْسِ ، أَمْرٌ ، أَيْنَ kelimelerinde olduğu gibi.
B- Eğer hemze başta gelir ve harekesi esre olursa elif ( ا ) altına yazılır.
إِنَّمَا ، إِنَّا ، إِنْ kelimelerinde olduğu gibi.
2- HEMZENİN ORTADA YAZILIŞI
A- Hemze ortada gelir ve önceki harfin harekesi fetha ve kendisi sakin veya fethalı ise elif ( ا ) üzerine yazılır.
رَأْسٌ ، سَأَلَ kelimelerinde olduğu gibi.
B- Hemze fethalı veya sakin, önceki harf dammeli ise vav ( و ) üzerine yazılır.
مُؤْمِنٌ ، رُؤْيَةٌ kelimelerinde olduğu gibi.
C- Eğer hemzeden önceki harf esreli ise ye ( ى ) üzerine yazılır. Ancak ortadaki yazılışta ( ى ) harfini açıkça göremeyiz. ( ى ) harfini temsilen sadece dişi “ye” üzerine yazılır.
بِئْرٌ ، جِئْتَ ، بِئْسَ kelimelerinde olduğu gibi.
D- Eğer hemze, elif ( ا ) ile zamir arasında fetha ile harekeli olarak gelirse desteksiz yazılır. Eğer ötreli olursa vav ( و ) ile yazılır. Ve eğer esreli olursa dişi “ye” üzerine yazılır.
أَعْدَاءَهُ ، أَعْدَاؤُهُ ، أَعْدَائِهِ kelimelerinde olduğu gibi.
3- HEMZENİN SONDA YAZILIŞI
A- Hemze sonda gelir ve önceki harf sakin olursa desteksiz yazılır.
جَاءَ ، جُزْءٌ ، سَوْءٌ kelimelerinde olduğu gibi.
B- Eğer önceki harf harekeli ise önceki harekeye göre uygun harf üzerine yazılır. Ötreye uygun harf vav ( و ), üstüne uygun harf elif ( ا ), esreye uygun harf de ye ( ى ) dir.
دَنُؤَ ، قَرَأَ ، هَنِئَ kelimelerinde olduğu gibi.
HEMZE’NİN YAZIMI
-
Kelime başında:
-
Fethalı ya da dammeli ise elifin üzerine “ أ” yazılır.
أَكَلَ – أُمَّةٌ
-
Kesralı ise elifin altına “ إ” yazılır.
إِفْكٌ – إِكْلِيلٌ
-
Kelime ortasında:
-
Elif üzerine yazılır: “ أ”
-
Kendisi fethalı öncesi fethalı ise: سَأَلَ – تَلأْلأَ
-
Kendisi fethalı öncesi sükun ise: يَسْأَلُ – مَسْأَلَةٌ
-
Kendisi sükunlu öncesi fethalı ise: يَأْكُلُ – مَأْرَبٌ
-
Yalnız başına yazılır:
-
Uzatan elif ya da uzatan vâvdan sonra fethalı ise: قِرَاءَةٌ – مُرُوءَةٌ
-
Yalnız başına diş üzerine yazılır: “ ـئـ”
-
Kendisi kesralı ise: سُئِلَ – أَفْئِدَةٌ
-
Öncesi kesralı ise: فِئَةٌ – مِئْذَنَةٌ
-
Vâv üzerine yazılır: “ ؤ”
-
Kendisi fethalı öncesi dammeli ise: يُؤَدِّي – يُؤَخِّرُ
-
Kendisi dammeli öncesi fethalı ise: يَؤُمُّ – يَؤُبُّ
-
Kendisi dammeli öncesi uzatan elif ise: تَشَاؤُمٌ – تَفَاؤُلٌ
-
Kendisi dammeli öncesi dammeli ise: شُؤُونٌ – رُؤُوسٌ
-
Kendisi dammeli öncesi sükunlu ise: مَسْؤُولٌ – مَشْؤُومٌ
-
Kendisi sükun öncesi dammeli ise: مُؤْمِنٌ – مُؤْلِمٌ
-
Kelime sonunda:
-
Öncesi fethalı ise elif üzerine yazılır: نَبَأٌ – خَطَأٌ
-
Öncesi kesralı ise yâ üzerine yazılır: مُمْتَلِئٌ – يُنَبِّئُ
-
Öncesi dammeli ise vâv üzerine yazılır: لُؤْلُؤٌ – بُؤْبُؤٌ
-
Öncesi sükunlu ya da uzatma harfi var ise yalnız başına yazılır: شَيْءٌ – دُعَاءٌ