Tefe’ul babı

A- Tefe‘‘ul (تَفَعُّلٌ) Babı (Kalıbının) Yapılışı

Bu bab, asıl harf olan فعل üçlüsünün başına bir “te” ve ortadaki harfin aynısından bir harf daha getirilerek elde edilmektedir. Bu bâb çatı bakımından tef‘îl’in veya sülâsî masdarın dönüşlüsüdür ve genellikle geçişsizdir.

Arapçada en fazla kullanılan bablardan birisidir. Bu babın mâzî, muzâri mastar ve emir kalıbı şu şekildedir:

B- Tefe‘‘ul (تَفَعُّلٌ)  Babının Anlamı

Bir fiil bu baba aktarıldığında genelde “Tekellüf” anlamı elde edilmiş olur. Tekellüf kısaca bir eylemin zorlanarak, aşama aşama yapılması, daha fazla emek ve çaba sarfedilerek gerçekleşmesidir. Bunun en güzel örneği  عَلِمَ = bildi ile تَعَلَّم   öğrendi arasındaki anlam farkıdır. عَلِمَ normal, sıradan bir bilme iken bunun beş harfli türevi تَعَلَّم   ise aşama aşama, mesafe katederek, zorlanarak bilme, daha teknik ve zaman ve çaba sarfederek bilme, öğrenme; yani öğrenim görme anlamını ihtiva etmektedir. Harf sayısı arttıkça anlamda da bir genişleme söz konusu olmaktadır.

Bu bab, daha önce geçen dört harfli bablardan  if’al ve tef’il bablarının anlamca dönüşlü hâlini elde etmek için kullanılır. Böylece şu şekilde bir anlam derecelendirmesi söz konusu olur:

Görüldüğü üzere “ عَلَّمَ =Öğretti.” fiilinde “kime?” sorusuna cevap alabilirken yani eylemden etkilenen başkaları varken; “تَعَلَّم   = Öğrenim gördü.” fiilinde aynı soruya cevap alamamaktayız. Yani dönüşlü bir anlamla eylemi yapan ile eylemden etkilenen aynı varlık olmaktadır.

Başındaتَ bulunan muzâri fiillerde bazen bu harf hazfedilebilir.  تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ = “Melekler inerler.” Bu fiilin aslı : تَتَنَزَّلُ şeklindedir.

Ayetler

2:74

وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ

2:269

وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ

5:6

وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا

3:103

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا