Kelimenin ilk harfi olarak gelen hemze, öncesinde başka bir kelime olduğunda okunmadan bir sonraki harfe geçiliyorsa vasıl hemzesidir. Öncesinde başka bir kelime olsun olmasın her durumda okunan hemze ise kat’ hemzesidir.
Vasıl hemzesini şöyle sıralayabiliriz:
1- Harflerden (edatlardan) sadece harf-i tarifin hemzesi vasıl hemzesidir. Diğerleri kat’ hemzesidir.
2- Şu isimlerin başındaki hemzeler vasıl hemzesidir:
اِسْمٌ – اِبْنٌ – اِبْنَةٌ – اِثْنَانِ – اِثْنَتَانِ – اِمْرُؤٌ – اِمْرَأَةٌ – اَيْمُنٌ
3- Sülasi fiillerin emri hazırlarındaki hemze vasıl hemzesidir.
4- Mezid bablardan; iftial, infial, ifilal, istifal babının muzari mütekellimleri hariç her durumda hemzeleri vasıldır. Örnekler:
اِنْكَسَرَ – وَانْكَسَرَ
اِسْتَيْقَظَ – ثُمَّ اسْتَيْقَظَ
اِسْوَدَّ – وَ اسْوَدَّ
Kat’ hemzesini şöyle sıralayabiliriz:
1- Bütün muzari fiillerin ister mücerred isterse mezid olsun müfred-mütekellimlerindeki hemze kat’ hemzesidir.
2- Harf-i tarif hariç hemze ile başlayan bütün harflerin (harf-i cer, fiile benzeyen harfler v.s.) hemzesi kat’ hemzesidir.
3- Mezid bablardan if’al babının tüm durumlarda (mazi, muzari, emir, masdar) hemzesi kat’ hemzesidir.
4- Hemze ile başlayan sülasi fiillerin hemzesi kat’ hemzesidir.
5- Daha önce saydığımız vasıl hemzesi olan isimlerin dışında hemze ile başlayan tüm isimlerin hemzesi kat’ hemzesidir. Örneğin: Özel isimler, sıfatlar, ism-i tafdillerin hemzesi kat’ hemzesidir.
Not: Kat’ hemzesi ile başlayan bir kelimede kat’ hemzesi olan harfe ( ء )konur.