İsm-i tasgir

İsm-i tasgir: Acıma, şefkat, sevgi, küçük görme, sevimlilik katma gibi amaçlarla bir isimden elde edilmiş olan isimlerdir. Tasgir kelimesi, tef’il babından “küçülttü” manasındaki  صَغَّرَ  fiilinin masdarıdır. İsm-i tasgir, Türkçede kelime sonuna “-cık , -cik” takıları getirilerek yapılmış olan isim cinsinden kelimelerin karşılığıdır. Ayşecik, Ömercik, adamcık ve kedicik gibi.

İsm-i tasgir, kelimenin harf sayısına göre şu şekillerde türetilir:

1- Eğer isim üç harfli ise ism-i tasgir  فُعَيْلٌ  vezninde yapılır. Mesela:

رَجُلٌ kelimesinin ism-i tasgiri  رُجَيْلٌ  şeklindedir ve “Adamcık” manasına gelir.

عَبْدٌ kelimesinin ism-i tasgiri  عُبَيْدٌ  şeklindedir ve “Kulcuk” manasına gelir.

دُبٌّ kelimesinin ism-i tasgiri  دُبَيْبٌ  şeklindedir ve “Ayıcık” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, bütün bu ism-i tasgirler  فُعَيْلٌ  vezninden yapılmıştır.

2- Eğer isim dört harfli ise ism-i tasgir  فُعَيْعِلٌ  vezninde yapılır. Mesela:

مَكْتَبٌ “Büro” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  مُكَيْتِبٌ  şeklindedir ve “Bürocuk” manasına gelir.

مَنْزِلٌ “Ev” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  مُنَيْزِلٌ  şeklindedir ve “Evcik” manasına gelir.

بُلْبُلٌ “Bülbül” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  بُلَيْبِلٌ  şeklindedir ve “Bülbülcük” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, bütün bu ism-i tasgirler ( فُعَيْعِلٌ ) vezninden yapılmıştır.

3- Eğeri kelime 5 harfli ise ism-i tasgir  فُعَيْعِلٌ  veya  فُعَيْعِيلٌ  vezninde yapılır. Mesela:

مِصْبَاحٌ “Lamba” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  مُصَيْبِحٌ  veya   مُصَيْبِيحٌ şeklindedir ve “Lambacık” manasına gelir.

عُصْفُورٌ “Serçe” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  عُصَيْفِرٌ  veya   عُصَيْفِيرٌ şeklindedir ve “Serçecik” manasına gelir.

مِفْتَاحٌ “Anahtar” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  مُفَيْتِحٌ  veya   مُفَيْتِيحٌ şeklindedir ve “Anahtarcık” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, bütün bu ism-i tasgirler ( فُعَيْعِلٌ ) veya ( فُعَيْعِيلٌ ) vezninde yapılmıştır.

İsm-i tasgir yapılırken bazen kelimenin son harfi de atılabilir. Mesela:

سَفَرْجَلٌ “Ayva” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  سُفَيْرِجٌ  veya   سُفَيْرِيجٌ şeklinde gelebilir ve “Küçücük ayva” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, ism-i tasgir yapılırken kelimenin son harfi olan “lam” atılmıştır.

Şu kaideye de dikkat edin: Eğer kelimenin sonunda müenneslik alameti varsa müenneslik alameti ism-i tasgir yapıldıktan sonra konur. Mesela:

قَلْعَةٌ  “Kale” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  قُلَيْعَةٌ  şeklindedir ve “Küçücük kale” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, müenneslik alameti ism-i tasgir yapıldıktan sonra konulmuştur.

صَفْرَاءُ  “Sarı” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  صُفَيْرَاءُ  şeklindedir ve “Sarıcık” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, müenneslik alameti olan elif-i memdude ism-i tasgir yapıldıktan sonra konulmuştur.

سَلْمَى  “Selma” manasındadır. Bu kelimenin ism-i tasgiri  سُلَيْمَى  şeklindedir ve “Selmacık” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, müenneslik alameti olan elif-i maksûre ism-i tasgir yapıldıktan sonra konulmuştur.

Şu kaideye de dikkat edin: Semâi müennes bir kelime ismi tasgir yapıldığında sonuna ( ة ) gelir. Mesela:

شَمْسٌ “Güneş” manasındadır ve semâi müennestir. Bu kelimenin ism-i tasgiri  شُمَيْسَةٌ  şeklindedir ve “Güneşçik” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, semâi müennes ismin sonuna ism-i tasgir yapıldıktan sonra  ( ة ) konulmuştur.

عَيْنٌ “Göz” manasındadır ve semâi müennestir. Bu kelimenin ism-i tasgiri  عُيَيْنَةٌ  şeklindedir ve “Gözcük, küçük göz” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, semâi müennes ismin sonuna ism-i tasgir yapıldıktan sonra ( ة ) konulmuştur.

بِئْرٌ  “Kuyu” manasındadır ve semâi müennestir. Bu kelimenin ism-i tasgiri  بُئَيْرَةٌ  şeklindedir ve “Kuyucuk” manasına gelir. Gördüğünüz gibi, semâi müennes ismin sonuna ism-i tasgir yapıldıktan sonra ( ة ) konulmuştur.